Με το «Υπόγειο» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αποφάσισε να καταπιαστεί ο σκηνοθέτης Πάνος Αγγελόπουλος, «αναζητώντας τη συνάντηση της λογοτεχνικής κληρονομιάς με τη σύγχρονη θεατρική τέχνη» όπως λέει στην «Κ».
«Το “Υπόγειο” είναι ένα λογοτεχνικό έργο που η προσαρμογή του σε θεατρικό απαιτεί μια βαθιά κατανόηση των ψυχολογικών συγκρούσεων του ήρωα και της κοινωνικής του απομόνωσης. Ο ήρωάς του είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη φιγούρα που αναπαριστά την εσωτερική σύγκρουση και την αμφιθυμία. Αυτή η αμφιθυμία και η ψυχική διαταραχή είναι το κλειδί για να επικοινωνηθεί το “υποκείμενο” του έργου, το οποίο αμφισβητεί τον εαυτό του και την κοινωνία γύρω του. Είναι ένας ήρωας – αντιήρωας γεμάτος αντιφάσεις, παλεύοντας με την αυτοεκτίμηση και την απελπισία».
Από την άλλη, όπως προσθέτει ο κ. Αγγελόπουλος, «σήμερα, σε έναν κόσμο που φαίνεται να μεταβάλλεται συνεχώς και να αμφισβητεί τις παλιές σταθερές, οι άνθρωποι συχνά καταλήγουν να αναζητούν και να προσκολλώνται σε νέες βεβαιότητες. Δεν είναι παρά ένα είδος αβεβαιότητας. Αντί να είναι απόλυτες και σταθερές, είναι οι ίδιες προσωρινές, μεταβλητές και συχνά ασταθείς. Πολλές φορές, οι βεβαιότητες που προκύπτουν από την αβεβαιότητα είναι αυτές που σχετίζονται με το άγνωστο μέλλον: η τεχνολογία, η πολιτική κατάσταση, το περιβάλλον και οι κοινωνικές σχέσεις, οι ανθρώπινες σχέσεις. Δεν μπορούμε να έχουμε ανθρώπινες σχέσεις με μηχανές. Ο κόσμος αλλάζει με ταχύτητα. Ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι, ο Υπόγειος, αμφισβητεί την κοινωνία και τα δεδομένα της εποχής του. Σήμερα, η αμφισβήτηση θα μπορούσε να σχετίζεται με τις υπερβολικές προσδοκίες για τεχνολογική πρόοδο και εξέλιξη, οι οποίες μπορεί να αποδειχθούν ανώφελες ή ακόμη και επικίνδυνες για την κοινωνία, τον άνθρωπο και το περιβάλλον».
– Η αμφισβήτηση δεν είναι στον πυρήνα της αναζήτησης νέας γνώσης και της δημιουργίας νέων ιδεών;
«Σήμερα οι μεγάλες αμφισβητήσεις και τα επαναστατικά ρεύματα που χαρακτήριζαν άλλες εποχές, είτε πολιτικά είτε φιλοσοφικά, φαίνεται να έχουν ατονήσει. Ζούμε σε μια εποχή όπου οι ιδέες που κάποτε προκάλεσαν μεγάλες συγκρούσεις και εξελίξεις είναι πλέον δυσδιάκριτες. Η ταχύτητα και η υπερπληροφόρηση που επικρατούν σήμερα έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση, παθητικής, αμφισβήτησης, όπου όλοι αμφισβητούν τα πάντα, αλλά χωρίς πραγματική πολιτική ή φιλοσοφική έννοια ή ακόμη και δράση. Οι νέες ιδέες που θα μπορούσαν να μας κινητοποιήσουν δεν δημιουργούν έναν ισχυρό και συντονισμένο αντίκτυπο όπως κάποτε».
Στο έργο η αφήγηση είναι γεμάτη από αμφιβολία και ειρωνεία, εκφράζοντας τη βαθιά απογοήτευση του ήρωα –ερμηνεύεται από τον Δημήτρη Πιατά– για τον κόσμο γύρω του, αλλά και την αδυναμία του να διαφύγει από τη σαγήνη της αυτοκαταστροφής. Ωστόσο, η σχέση του με τη νεαρή πόρνη Λίζα (Κατερίνα Μισιχρόνη) αποτελεί ένα από τα πιο καίρια σημεία της αφήγησης και φωτίζει τις αντιφάσεις του χαρακτήρα του.
Οπως εξηγεί ο κ. Αγγελόπουλος, «ο ήρωας, ή αντιήρωας, του Υπογείου με την αδυναμία του να κατανοήσει και να αποδεχτεί τον εαυτό του, και η Λίζα, η πόρνη που εμφανίζεται στη ζωή του με τη σύγκρουση ανάμεσα στην ανάγκη για επιβίωση και την ανάγκη για αγάπη, αποτελούν παραδείγματα των διαρκών ψυχολογικών αγώνων του σύγχρονου ανθρώπου. Η σχέση τους έχει μια ένταση που τονίζει τη διαρκή σύγκρουση ανάμεσα στην ανάγκη για αγάπη και την αδυναμία του ανθρώπου να προσφέρει την αγάπη. Ο άνθρωπος του υπογείου ενώ θέλει να αγαπήσει, δεν αντέχει την αγάπη. Ακόμη και σήμερα πόσοι άνθρωποι μπορούν να αγαπήσουν, πόσοι άνθρωποι μπορούν να νιώσουν την αγάπη; Στην εποχή μας, φαίνεται ότι πολλοί νιώθουν παγιδευμένοι σε ένα διαρκές παιχνίδι εξωτερικών προσδοκιών (καριέρα, κοινωνική καταξίωση, οικονομική επιτυχία) που δεν αντανακλούν τις πραγματικές εσωτερικές ανάγκες ή τις ουσιαστικές αξίες. Αυτή η σύγκρουση δημιουργεί ένα είδος “εσωτερικής ανισορροπίας”, όπου η εξωτερική φαινομενική επιτυχία έρχεται σε αντίθεση με τη συναισθηματική ή ψυχική απογοήτευση».
Στο «Υπόγειο» πρωταγωνιστούν ο Δημήτρης Πιατάς και η Κατερίνα Μισιχρόνη, ενώ συμμετέχει ο Κωνσταντής Ζημιανίτης και ομάδα χορού.
* «Το Υπόγειο» του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι παρουσιάζεται στο Θέατρο Βρετάνια (Πανεπιστημίου 7) κάθε Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη στις 8.30 μ.μ. Διάρκεια: 90 λεπτά.
Κεντρική φωτογραφία: Ο σκηνοθέτης της παράστασης Πάνος Αγγελόπουλος.
