Οι ιστορίες για τα μετόπισθεν της λεωφόρου Αλεξάνδρας ποικίλλουν ανάλογα με ποια πλευρά επιλέγει κανείς να ερευνήσει. Χαμηλά στη λεωφόρο, από το Πεδίον του Αρεως και πάνω, ανοίγουν δεξιά η ενδοχώρα του Μουσείου και πιο πάνω η Νεάπολη. Και αριστερά, απλώνεται η επίσης παλαιά συνοικία του Γκύζη. Στου Γκύζη υπάρχουν δρόμοι σχεδόν μυθικοί. Συνυφαίνονται με το πλέγμα του χώρου και του χρόνου στην αθηναϊκή φαντασία του εικοστού αιώνα. Και μόνο το άκουσμα ορισμένων οδών (Παράσχου, Δρόση, Βαρβάκη, Λομβάρδου, Σούτσου, Μομφεράτου, Ραγκαβή και τόσων ακόμη) αρκεί για να ξετυλιχτούν αναμνήσεις ακόμη και από καταστάσεις που δεν βιώθηκαν. Είναι η δύναμη των αθηναϊκών συνειρμών.
Σε αυτούς τους δρόμους τους πυκνοκατοικημένους, τους ορισμένους από μια ιδιαίτερη τοπιογραφία από το Πεδίον του Αρεως και τον λόφο Φινόπουλου, επιζεί μια ιδιαίτερη σχολή Μεσοπολέμου, αδρή, προσαρμοσμένη στο μικροαστικό και αστικό προφίλ της συνοικίας του Γκύζη, με διαβαθμίσεις και αποχρώσεις, με δείγματα ορισμένα εξόχως συγκινητικά και άλλα κοινά, πλην όμως πάντα ενδιαφέροντα και άξια αναφοράς. Γεννούν ένα αμάλγαμα αθηναϊκότητας. Σε αυτούς τους δρόμους ανακαλώ όψεις της δεκαετίας του ’30, όταν οι δρόμοι (χωμάτινοι τότε οι πιο πολλοί) πλησίον στο Πεδίον του Αρεως και στη λεωφόρο Αλεξάνδρας γνώρισαν ένα κύμα ανοικοδόμησης με διπλοκατοικίες και τριπλοκατοικίες ως επί το πλείστον στο νεωτερικό, τότε, ύφος ενός απλοποιημένου μοντερνισμού, με σφυρήλατες εξώθυρες, έρκερ και καλοδεχούμενες για την εποχή ανέσεις. Αυτά τα σπίτια άρχισαν να κατεδαφίζονται νωρίς, ήδη από το 1970 (και ορισμένα νωρίτερα), αλλά παρά τη μαζική ανοικοδόμηση στου Γκύζη δεν είναι σπάνια τα δείγματα του Μεσοπολέμου.
Και είναι τα δείγματα αυτά, διάσπαρτα στους γύρω δρόμους, τεκμήρια αδιάψευστα μιας χαμηλόφωνης εξέλιξης των συνοικιών της Αθήνας εκείνα τα χρόνια. Και στου Γκύζη, σε γειτνίαση με την ακόμη όχι ολοκληρωμένη σε μέτωπα κτιρίων λεωφόρο Αλεξάνδρας, και με πολλά ακόμη μικρά, απλά σπίτια μιας προγενέστερης του 1930 περιόδου, τα περισσότερα από τα οποία σαρώθηκαν, είχε αρχίσει να αναπτύσσεται, όπως και αλλού, ο μικροαστικός πολιτισμός της Αθήνας. Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν δηλώνεται μειωτικά. Το αντίθετο, δηλώνεται έτσι για να καθρεφτίσει μια οικονομική τάξη με ολοένα και πιο αστικό τρόπο ζωής, με ολοένα και πυκνότερη σύνθεση και ευκρινή συγκρότηση.
Αυτά τα σπίτια εκείνου του πολιτισμού τα συναντούσα στους δρόμους του Γκύζη. Δεν ήταν λίγα, ούτε όμως και πολλά. Ηταν όμως εκεί και δεν μπορούσες να τα προσπεράσεις αδιάφορος. Στην οδό Λομβάρδου, κάποτε σε πλήρη μέτωπα με τέτοια μεσοπολεμικά σπίτια, στάθηκα μπροστά στο γεροχτισμένο αλλά εγκαταλελειμμένο διώροφο της δεκαετίας του ’30, στον αριθμό 40. Είναι απέριττο, θυμίζει εκείνη τη σαφήνεια του προπολεμικού μοντερνισμού προσαρμοσμένου στην κλίμακα της αθηναϊκής γειτονιάς. Βρίσκεται σε γειτνίαση με άλλα του είδους σε στυλιστικές παραλλαγές, ενωμένα όμως όλα από το πνεύμα εκείνης της ανανεωτικής εποχής. Θυμίζει μια άλλη διπλοκατοικία, λίγο πιο κάτω, Λομβάρδου 20 (κλειστή και έρημη), που ακουμπάει σε μια εντυπωσιακή πολυκατοικία της ίδιας εποχής, Λομβάρδου 22, βαμμένη με θερμό χρώμα. Λομβάρδου και Μουστοξύδη είναι ένα ακόμη ωραίο δείγμα.
Τριγυρνώντας, αξίζει να σταθεί κανείς στην εξώθυρα της οδού Ασωπίου 8. Σφυρήλατος μοντερνισμός με σχέδιο της αρ ντεκό. Επιστρέφοντας στη Λομβάρδου, σε τυλίγει εκείνος ο οικείος μέσος όρος της δεκαετίας του ’70, αλλά η στάση γωνία Λομβάρδου και Παπαρρηγοπούλου σε γεμίζει ομορφιά και αστική πληρότητα. Την επόμενη Κυριακή θα συνεχίσουμε τον περίπατό μας στου Γκύζη.
