Η διαδικασία της δοκιμής των κοστουμιών για τη νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής «Τσαϊκόφσκι» έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Ο χορογράφος Καγετάνο Σότο, φορώντας το φαρδύ τζιν παντελόνι του, ένα oversize φούτερ και μάλλινο σκούφο, παρακολουθεί τη μικρή ομάδα του μπαλέτου της ΕΛΣ να δοκιμάζει τις κινήσεις της χορογραφίας. Οι τέσσερις χορευτές φορούν μια ελαστική φούξια φόρμα που καλύπτει όλο το σώμα, το κεφάλι και το πρόσωπο. Είναι αγόρια ή κορίτσια; Δεν μπορώ να διακρίνω.
Οι πρώτες παρατηρήσεις του Σότο είναι σκηνοθετικές, τις δίνει χαμηλόφωνα και μοιάζει με μικρό αγόρι καθώς χαμογελάει λίγο αμήχανα και μιλάει στα αγγλικά με καταλανική προφορά. Ως γνήσιο τέκνο της Βαρκελώνης, είναι πληθωρικός, ιδιοσυγκρασιακός και κεφάτος.
Οσο η πρόβα εξελίσσεται, οι οδηγίες του γίνονται όλο και πιο αναλυτικές, πάντοτε στον ίδιο φιλικό τόνο. Διορθώνει λεπτομέρειες δείχνοντας παράλληλα με το σώμα του αυτό που επιδιώκει να «πάρει» από την ομάδα. Ακόμη και μέσα στα φαρδιά ρούχα, η εκφραστικότητα των κινήσεων δηλώνει τις χορευτικές σπουδές του.
Ο Σότο τράβηξε την προσοχή της χορευτικής κοινότητας από την πρώτη χορογραφία του για το Κρατικό Μπαλέτο Βαυαρίας στο Μόναχο, κερδίζοντας τον τίτλο του καλύτερου νέου χορογράφου από το περιοδικό Tanz Aktuell. Στα 25 χρόνια της καριέρας του έχει συνεργαστεί με μερικές από τις σημαντικότερες ομάδες σύγχρονου χορού παγκοσμίως. Ομως με το μπαλέτο «Τσαϊκόφσκι» πηγαίνει τη δουλειά του ένα βήμα παραπέρα.
Κάτω από την επιφάνεια
Εμπνευσμένος από την εικόνα και το έργο του μεγάλου συνθέτη, από τον ρομαντισμό των συνθέσεων του λατρεμένου από το κοινό και υπερπαραγωγικού Τσαϊκόφσκι αλλά και την τραγικότητα της ζωής του Πιοτρ Ιλιτς, ο Σότο υπονομεύει την ομορφιά της μουσικής για να μεταφέρει το περιεχόμενο που κρύβεται βαθιά κάτω από την επιφάνειά της.
Οι χορογραφίες του είναι λεπτές, ανοιχτές, άμεσες και απαιτούν εξαιρετική τεχνική ετοιμότητα και φαντασία από τους χορευτές. Το χορευτικό του λεξιλόγιο είναι εκφραστικό, με αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά, αποτελούμενο από χρωματικές, τονικές λεπτομέρειες και γκροτέσκες διασκευές κινήσεων κλασικού μπαλέτου, όπως τα εκφραστικά χέρια και δάχτυλα, αλλά επίσης εξαιρετικά περίπλοκα, σχεδόν ακροβατικά pas de deux.
Τον συναντώ στα παρασκήνια στο διάλειμμα της πρόβας. «Στην παράσταση θα ακούσουμε μουσική από τα δημοφιλή μπαλέτα, τη “Λίμνη των Κύκνων”, την “Ωραία Κοιμωμένη”, τον “Καρυοθραύστη”;» τον ρωτώ.
«Οχι», απαντάει.
«Ποιος χορευτής υποδύεται τον Τσαϊκόφσκι;» ρωτώ πάλι.
«Κανένας, δεν υπάρχει τέτοιος ρόλος στο μπαλέτο», απαντάει.
«Δώστε μου ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει το ύφος της παράστασης», συνεχίζω κάπως αποπροσανατολισμένη.
«Η “Παθητική Συμφωνία”, το έσχατο έργο του Τσαϊκόφσκι, και το απόσπασμα από την αλληλογραφία του με τον αγαπημένο του ξάδελφο που αποκαλούσε χαϊδευτικά Bob. Του γράφει για το περιεχόμενο της Συμφωνίας: “[…] τι θέλει να πει θα είναι αίνιγμα σε όλους. Ας το μαντέψουν εκείνοι που μπορούν… Συχνά έκλαιγα καθώς τη δημιουργούσα”».
Η πρεμιέρα της «Παθητικής» δόθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1893 στην Αγία Πετρούπολη και εννέα μέρες μετά ο Τσαϊκόφσκι πέθανε αιφνιδίως, και ο θάνατός του παραμένει μυστήριο, ίσως μια αυτοκτονία. «Πιστεύω ότι η “Παθητική” είναι ένα γράμμα αγάπης στον πλατωνικό έρωτά του, τον ιδανικό εραστή, τον Bob. Ακούγοντας τη μουσική, νιώθεις το πάθος και τα βάσανα της αγάπης».
– Συνεπώς πώς θα χαρακτηρίζατε αυτό το έργο σας;
– Εμείς (σ.σ. με τον συνδημιουργό του, Ντάριο Σούσα) επιδιώξαμε να κάνουμε ένα εναλλακτικό βιογραφικό μπαλέτο. Μιλάει για τη ζωή ενός ανθρώπου και η ζωή είναι φτιαγμένη από φως και σκιές. Οσο περισσότερο το φως, τόσο πιο μαύρη είναι η σκιά. Πέρα από ό,τι ξέρουμε για τον καλλιτέχνη Τσαϊκόφσκι, αυτή η παράσταση αφορά τη σκιά ενός μοναχικού, δυστυχισμένου άνδρα.
– Σκεφτήκατε ότι ενδεχομένως το κοινό θα σοκαριστεί με την επιλογή σας να εστιάσετε στα σκοτάδια της ψυχής του Τσαϊκόφσκι;
– Ναι, και ευχαριστήθηκα πολύ όταν συνέβη αυτό, ήδη από την πρώτη παρουσίαση μέρους του έργου στη Ριέκα της Κροατίας. Θα είμαι ευχαριστημένος ακόμη και αν ο κόσμος το μισήσει. Είναι καθήκον μας ως καλλιτέχνες να δείχνουμε στο κοινό τα πράγματα όπως είναι, ακόμη κι αν αυτό κάνει κάποιους να νιώθουν άβολα. Αντιμετωπίζουμε τον συνθέτη και τον άνθρωπο Τσαϊκόφσκι με πολύ σεβασμό, αλλά δεν μπορούμε να προσποιηθούμε ότι όλα ήταν ελαφριά ή χαρούμενα στη ζωή του. Εγραφε στην αλληλογραφία του: «Μόνο λίγο λίγο, και με το τίμημα κάθε είδους αφόρητων βασάνων, κατάφερα να συνειδητοποιήσω την πραγματική μου αξία».
«Επιδιώξαμε να κάνουμε ένα εναλλακτικό βιογραφικό μπαλέτο. Μιλάει για τη ζωή ενός ανθρώπου και η ζωή είναι φτιαγμένη από φως και σκιές. Οσο περισσότερο το φως, τόσο πιο μαύρη η σκιά».
Ο Καγετάνο Σότο ως χορογράφος νιώθει ταυτισμένος με ορισμένες πτυχές της ζωής του Τσαϊκόφσκι. «Ηταν ομοφυλόφιλος, αλλά αυτό δεν είναι ένα γκέι μπαλέτο και σίγουρα δεν αφορά τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Η παράσταση υπογραμμίζει το μήνυμα της ισότητας: το χρώμα του δέρματος, το φύλο, η εθνικότητα και η θρησκεία δεν πρέπει να προκαλούν πόνο και διακρίσεις», σχολιάζει.
Βρίσκει το θέμα τής καταναγκαστικά κεκαλυμμένης ομοφυλοφιλίας του Τσαϊκόφσκι ανησυχητικά σύγχρονο. Τόσο σκοτεινό, που αντικατοπτρίζει τις εξελίξεις της εποχής μας. Μου διηγείται ότι για πρώτη φορά πριν από ένα μήνα, στην απελευθερωμένη και συμπεριληπτική Βαρκελώνη, κάποιοι απείλησαν τον ίδιο και τον σύντροφό του. Δεν τον τρομάζει αυτό, αλλά το παρατηρεί με θάρρος. Με πολλή περηφάνια μού λέει ότι προέρχεται από την εργατική τάξη και ότι η οικογένειά του δεν είχε καμία σχέση με την τέχνη. Ωστόσο, τον υποστήριξαν απόλυτα στις επιλογές του, προσωπικές και επαγγελματικές. Σπούδασε χορό αλλά εξαρχής ήξερε ότι το μέλλον του βρίσκεται στη χορογραφία. Νιώθει ότι αυτή η εσωτερική βεβαιότητα ήταν μια κλήση από τον Θεό.
Κέρδισε την εμπιστοσύνη των δασκάλων του από την πρώτη χορογραφική δουλειά του και στη συνέχεια όλα εξελίχθηκαν «ωραία και φυσικά», όπως λέει.
– Αντιμετωπίσατε προκλήσεις στη δουλειά σας;
– Προκλήσεις ναι, αλλά δεν θα πω δυσκολίες. Αλλωστε ο πατέρας μου με δίδαξε κάτι πολύ ξεκάθαρο. Είπε: «Καγετάνο, στη διάρκεια της ζωής σου θα περάσεις δύσκολες στιγμές, ειδικά όταν δεν θα είμαι εδώ. Να ξέρεις όμως πως δεν είναι η ζωή που σου φέρεται άσχημα, ούτε έχει κάτι εναντίον σου. Απλώς η ζωή μάς προκαλεί».
«Στη διάρκεια της ζωής σου θα περάσεις δύσκολες στιγμές. Να ξέρεις όμως πως δεν είναι η ζωή που σου φέρεται άσχημα, ούτε έχει κάτι εναντίον σου. Απλώς η ζωή μάς προκαλεί».
– Συνεπώς, δεν σας φοβίζουν τα ρίσκα;
– Θα σας πω μια ιστορία σχετικά με αυτό. Οταν ο μέντοράς μου, ο Βρετανός χορογράφος Φίλιπ Τέιλορ, είδε την παράσταση του «Τσαϊκόφσκι» –του έστειλα το βίντεο–, με πήρε τηλέφωνο και μου είπε: «Με κάνεις να πανικοβάλλομαι, Καγετάνο. Ως καλλιτέχνης πηγαίνεις χωρίς δίχτυ ασφαλείας, αποκαλύπτεις πάνω στη σκηνή γυμνό τον εαυτό σου». Του απάντησα: «Παρακαλώ, συνεχίστε να παρακολουθείτε». Συμφώνησε και συνέχισε. Στο τέλος είπε: «Είναι πραγματικά σκοτεινό, αλλά πολύ ώριμο. Αν βάλεις στο έργο τον τίτλο “Καγετάνο Σότο” αντί “Τσαϊκόφσκι”, θα λειτουργήσει μια χαρά». Στη ζωή μας υπάρχει ένα φως που μας καλεί. Αλλά μας καλεί και ο διάβολος. Κάποιες φορές το πιο ωραίο κομμάτι του εαυτού μας βγαίνει από την πιο σκοτεινή πλευρά.
«Τσαϊκόφσκι» με το Μπαλέτο ΕΛΣ. Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Από τις 14/2.
