Φιάκας: Διατί με πτύετε, γλυκυτάτην Ευανθίαν;
Αυτό ξέρω να κάνω. Να εξαπατώ!..
Εξαπάτησα και τον εαυτόν μου!
Ευανθία: Εσείς ηγαπήσατε τας λίρας μου!
Φιάκας: Κι εσείς ηγαπήσατε Βαρόνον!
Από τα δραματουργικά πορτρέτα του 19ου αιώνα αντλεί την έμπνευσή του ο Δημοσθένης Μισιτζής και σκιαγραφεί τον «Φιάκα» (1870), μια «αστειοτάτη» δίπρακτη κωμωδία σε πρόζα, που συνδυάζει σατιρικά και αισθηματολογικά στοιχεία με επίκεντρο την καταστροφική επίδραση που είχε στην προσωπικότητα των κοριτσιών της εποχής η ανάγνωση των ρομαντικών, κυρίως γαλλικών, ερωτικών μυθιστορημάτων. Ο απατεώνας και παμπόνηρος Φιάκας, το «σιχαμερόν ερπετόν» και «κατάπτυστον σκουλήκιον», ο «χαρμεπέστερος των αργυτών» και «αθλιέστερος των υποκριτών», επιλέγει την τεχνική της πλαστοπροσωπίας και από Χαράλαμπος Πεταλούδης γίνεται ο Γερμανός «Βαρόνος δε Μαστερχάουζεν». Χρεοκοπημένος αλλά εμφανίσιμος νέος, μέσω ψευδών επιστολών και τηλεγραφημάτων παρουσιάζεται ως ευγενής στην πλούσια αλλά αφελή νύφη Ευανθία, κρύβοντας επιμελώς τη λαϊκή του ταυτότητα. Η Ευανθία επηρεασμένη από τα ρομαντικά αναγνώσματα υποκύπτει στον έρωτά του, αλλά εντέλει η αλήθεια αποκαλύπτεται από την έλευση των δανειστών του, που έχουν ανακαλύψει την κρυψώνα του.
Βασικό κοινωνικό πρόβλημα της εποχής ήταν ο κίνδυνος να εισχωρήσουν στα αστικά σπίτια διάφοροι απατεωνίσκοι νέοι και, υποκρινόμενοι τους πλούσιους – φερέλπιδες γαμπρούς, να οικειοποιηθούν την πατρική περιουσία. Η ελληνική κωμωδιογραφία στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα επεξεργάστηκε δραματουργικά αυτές τις βλέψεις των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων να αναρριχηθούν στην κοινωνική ιεραρχία, υποκρινόμενοι τους μεγαλοαστούς. Προικοθήρες με ψεύτικη αίγλη, δαιμόνιοι νέοι που προσδοκούν έναν επιτυχημένο γάμο για ξελάσπωμα από τα χρέη τους, πονηροί υπηρέτες που επινοούν λύσεις για να τους βγάλουν από τα αδιέξοδα, κυριαρχούν ως τύποι σε πολλές αστικές κωμωδίες της εποχής.
Οι σκηνοθέτες Γιωργής Τσουρής και Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος ανέλαβαν οι ίδιοι και τη σύγχρονη διασκευή του «Φιάκα», ένα εγχείρημα που απαιτεί ουσιαστική γνώση των μολιερικών αποχρώσεων στη σκιαγράφηση των γυναικείων μορφών της κωμωδίας, αλλά και του διδακτικού στόχου που αφορά την απαξίωση ενός φθαρμένου κοινωνικού συστήματος. Διατηρώντας τη δράση στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα, επεξεργάστηκαν εύστοχα τρεις άξονες: την ηθογραφική ταυτότητα των κωμικών τύπων, τη μετεξέλιξη του έργου σε μουσική κωμωδία «μετ’ ασμάτων εν χορώ» και τα στοιχεία της γλωσσικής σάτιρας, καθώς συνδυάζονται η λόγια καθαρεύουσα των «μορφωμένων» προσώπων, η πολίτικη διάλεκτος της Κοκκώνας και η λαϊκή γλώσσα των υπηρετών. Στη διασκευή το κωμικό υφαίνεται γύρω από ένα τυπικό μωσαϊκό χαρακτήρων και συμπεριφορών, αλλά διαφοροποιείται ο βασικός στόχος του έργου ως προς την ανάδειξη της γυναικείας ευπιστίας της Ευανθίας. Η ηρωίδα δεν είναι απλώς η ονειροπαρμένη νέα που γοητεύεται από τους έρωτες των γαλλικών ρομάντσων, αλλά είναι και η αντανάκλαση του ανδρικού ρόλου, ένα «θύμα» που όμως έχει στήσει ήδη μια ίντριγκα, ώστε να ωφεληθεί από την περιουσία του βαρόνου που ονειρεύεται να παντρευτεί. Σε γενικές γραμμές, η διασκευή των Τσουρή – Χρυσανθόπουλου ακολουθεί πολύ επιτυχημένα τους κώδικες του καλοφτιαγμένου έργου του Σκριμπ, με την καλοστημένη δομή, τις παρεξηγήσεις και τις ανατροπές που οδηγούν σταδιακά στη λύση του δράματος.
Χρεοκοπημένος αλλά εμφανίσιμος νέος παρουσιάζεται ως ευγενής στην (δήθεν) πλούσια και (διόλου) αφελή Ευανθία.
Τα κοστούμια της Αλέγιας Παπαγεωργίου αποπνέουν την αισθητική της εποχής, η μουσική του Νίκου Γαλενιανού δίνει ρυθμό και προκαλεί το κέφι στους θεατές, που βρίσκονται ομολογουμένως διαρκώς σε εγρήγορση. Ο Μισιτζής σκηνογραφεί την αίθουσα του οίκου της Ευανθίας, ως «πλουσίως ηυπρεπισμένη», αλλά στην παράσταση του Πτι Παλαί το σκηνικό δεν υπογράφεται από σκηνογράφο και είναι ανάμεικτο με τα στοιχεία του δωματίου του Φιάκα, προκαλώντας σύγχυση ως προς την ταυτότητα του χώρου.
Ερμηνείες
Η χημεία των ηθοποιών άριστη. Ο Τσουρής απολαυστικός ως αναλφάβητος στον κομβικό ρόλο του υπηρέτη και στην οπτική κωμική σκηνή του γκαγκ, όταν δεν χωράει να περάσει από το χώρισμα της πόρτας.
Ο Θανάσης Δόβρης αρκετά σχηματικός στον ρόλο του νταή δανειστή Καζαμία. Η Ευαγγελία Καρακατσάνη ως θεία Κοκκώνα Φρόσω, αυθεντική Πολίτισσα, ενεργοποιεί στο μέγιστο τους κωμικούς μηχανισμούς της παράστασης, αποδεικνύοντας παράλληλα το ταλέντο της στο τραγούδι και στην υποκριτική.
Ο Θάνος Τοκάκης και η Ηρώ Μπέζου είναι εξαιρετικοί στους πρωταγωνιστικούς ρόλους του ζευγαριού, παίζουν με απίστευτο κέφι, έμπνευση και δομημένη τεχνική τον ψεύτη και αλαζόνα Φιάκα και την εξίσου πτωχευμένη Ευανθία που ονειρεύεται τον πλούσιο γαμπρό. Και οι δύο ερμηνεύουν σχολιαστικά και συχνά ειρωνεύονται τον εαυτό τους. Μιλούν τη γλώσσα των βιβλίων επιδεικνύοντας απίστευτη άνεση στο να προκαλούν άφθονο γέλιο μέσα από δύσκολους γλωσσικούς ελιγμούς, πλούσιους μορφασμούς και ποικίλες χειρονομίες. Απολαυστικός ο Τοκάκης στην προφορά της γερμανικής γλώσσας ως μάγος ταχυδακτυλουργός, ως «ασκεπής», δηλαδή «ξεφούσκωτος» με μαύρο φράκο και άσπρο σώβρακο.
Ολοι οι ηθοποιοί απέδωσαν άριστα το γλωσσικό κλίμα της εποχής υπερτονίζοντας την σάτιρα μιας άλλης «Βαβυλωνίας», τη σύγχυση και την ασυνεννοησία που προκαλεί το ανακάτωμα των λόγιων και των ιδιωματικών τύπων. Η Μπέζου ως «δεσποσύνη» Ευανθία είναι ο «άγγελος των αγγέλων», απολαυστική και στη σύγχρονη αργκό («πάψε, φλύαρε κάγκουρα») και όταν αναφωνεί πονηρά «Δοκιμασία!», αλλά και όταν παραιτείται πλέον από το να την υποφέρει…
Εντύπωση προκαλεί η απουσία του προγράμματος ή έστω ενός φυλλαδίου με τα ονόματα των συντελεστών σε μια παράσταση ενός έργου του 19ου αιώνα. Οσο εμπορικοί και αν είναι οι στόχοι της παραγωγής, το αίτημα του θεατή για στοιχειώδη ενημέρωση πρέπει να είναι σεβαστό.
*Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας, ΑΠΘ.
