JIM FEAST
Ο Σέρλοκ Χολμς και το μυστικό του Καρλ Μαρξ
μτφρ.: Ολγα Καρυώτη
εκδ. Ερμα, 2024, σελ. 248
Από τις γοτθικές νουβέλες μυστηρίου του 18ου αιώνα μέχρι το domestic noir μυθιστόρημα του 20ού –που παρουσίασε για πρώτη φορά συστηματικά την ενδοοικογενειακή βία σε όλες τις σκοτεινές της πτυχές– και από το μυστήριο κλειστού δωματίου και το whodunit μέχρι το ψυχολογικό θρίλερ, τα ευχάριστα cozy mystery, το σκληροτράχηλο «hardboiled» αφήγημα και, βέβαια, κάθε εκδοχή του νουάρ –που εδώ και πάνω από έναν αιώνα δεν παύει να ακολουθεί τα πιο κακοτράχαλα, πλην αστικά, μονοπάτια–, η αστυνομική λογοτεχνία εξερευνά με κάθε της έργο τις σκοτεινές γωνιές της ανθρώπινης φύσης, μη χάνοντας την ευκαιρία να λύσει ένα ακόμη παζλ που προκαλεί το μυαλό με την πρωτοτυπία, την ιδιαιτερότητα ή την πολυπλοκότητά του. Ενας πολυεπίπεδος καθρέφτης που αντανακλά κοινωνικές ανησυχίες σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό φόντο, το crime εναλλάσσει μια πελώρια ποικιλία από μάσκες, καθεμιά από τις οποίες αποκαλύπτει και ένα μοναδικό πρόσωπο της ικανότητάς μας για ραδιουργία, για την αναζήτηση του αίματος… και για δικαιοσύνη.
Ο Τζιμ Φιστ δεν λατρεύει μονάχα τους ήρωές του: πιστεύει ολόψυχα σ’ αυτούς. Γράφει ένα βιβλίο καλά δουλεμένο και με στέρεη ιστορική βάση.
Το ιστορικό αστυνομικό –ένα έγκλημα που συνέβη στο παρελθόν και η συνακόλουθη εξιχνίασή του από έναν αστυνομικό, έναν ντετέκτιβ, έναν απλό πολίτη ή κάποιον συνδυασμό τους– είναι από τα πιο ενδιαφέροντα υποείδη, καθώς συνδυάζει χαρακτηριστικά του police procedural ή του detective story με την απεικόνιση της εκάστοτε εποχής. Και τι πιο ενδιαφέρον όταν εκ των πρωταγωνιστών μιας ιστορικής «ντετεκτιβικής» υπόθεσης είναι ο ίδιος ο Καρλ Μαρξ! Πόσο δε μάλλον όταν τον πλαισιώνει ο ένας από τους δύο μεγαλύτερους ντετέκτιβ όλων των εποχών, έστω και λογοτεχνικούς –πόσο μικρή σημασία έχει–, ο νεαρός Σέρλοκ Χολμς, μόλις δεκαέξι ετών εκείνη την εποχή: «Λεπτός σαν τηλεγραφόξυλο, σχεδόν ένα κι ογδόντα ύψος, με γκρίζα μάτια, μύτη γερακιού και λεπτά χείλη χαρτοπαίκτη» (σ. 21). Μαζί τους η Eλενορ, η μικρότερη κόρη του Μαρξ, μια σπουδαία νεαρή γυναίκα – άλλο ένα ιστορικό (και εντέλει τραγικό) πρόσωπο.
Ο Τζιμ Φιστ (γεν. 1958) δεν λατρεύει μονάχα τους ήρωές του: πιστεύει ολόψυχα σ’ αυτούς. Δεν γράφει, επίσης, μία χλευαστική παρωδία για τον Σέρλοκ Χολμς, αλλά ένα αστυνομικό καλά δουλεμένο και με στέρεη ιστορική βάση. Πολύ ιδιαίτερη περίπτωση συγγραφέα. Αμερικανός ποιητής, ανθολόγος, ghostwriter και επιμελητής εκδόσεων σε μικρούς, ανεξάρτητους εκδοτικούς, σπούδασε την πυρετώδη δεκαετία του 1970, μια εποχή έντονης πολιτικοποίησης και εξεγερτικών ζυμώσεων, διανθισμένη με πλήθος ακτιβιστικών γεγονότων για τα πολιτικά δικαιώματα που γέννησε ο πόλεμος του Βιετνάμ. Οργανώθηκε με ομοϊδεάτες του και συνέπηξαν ομάδες λογοτεχνών, καλλιτεχνών και διανοουμένων, που έγραφαν ελευθεριακά και έκαναν χάπενινγκ στα πάρκα και τις γέφυρες της Νέας Υόρκης, προσπαθώντας ανάμεσα στα άλλα να ξαναφέρουν τους μπίτνικ «εκεί όπου ανήκαν»: στον δρόμο. Σαν crime συγγραφέας στρέφει την πλάτη του στην ιδέα του ατομικισμού και στους μοναχικούς ήρωες –α λα Φίλιπ Μάρλοου–, θεωρώντας πως ανήκουν στην ελίτ. Πιστεύει στη συλλογικότητα, στην αλληλεγγύη, στην ομαδική προσπάθεια. Ως εκ τούτου, μόνο παράδοξο δεν είναι που το βιβλίο του εκτυλίσσεται στον απόηχο της Παρισινής Κομμούνας και της αιματηρής καταστολής της το 1871 και έχει τον πρωταγωνιστή που έχει. Εν ολίγοις, ένα άκρως πρωτότυπο αστυνομικό που ξεχωρίζει.
Ας διαβάσουμε όμως τι έχει να μας πει η μεταφράστριά του, Ολγα Καρυώτη – την ευχαριστούμε θερμά: «Είμαστε στα 1875, στο καταπράσινο Κάρλσμπαντ με τις ξακουστές ιαματικές πηγές του. Στην καρδιά μιας Ευρώπης απ’ όπου αναβλύζουν με ορμή ιδέες, πάθη και όνειρα για μιαν άλλη, καλύτερη ζωή. Καθείς για δικούς του λόγους, ορμώμενοι από διαφορετικές γωνιές της Γης, οι ήρωές μας καταφθάνουν σ’ ένα “διόραμα” αναψυχής, ίασης και ανεμελιάς, που διαταράσσεται στυγνά από ένα φρικαλέο έγκλημα και πλήθος υποψήφιων δολοφόνων. Υπό τη βαριά σκιά του Καρλ Μαρξ, που έμελλε να σημαδέψει ανεξίτηλα τον ρου της Ιστορίας, ο αγαπημένος διαχρονικά λογοτεχνικός ήρωας Σέρλοκ Χολμς, στο πέρασμά του προς την ενηλικίωση, συναντά τη θερμή επαναστάτρια Ελενορ Μαρξ, που προσπαθεί ν’ αφήσει πίσω της μεγάλες απογοητεύσεις. Το μυστήριο περιπλέκεται μέσα από φιλοσοφικές διηθήσεις και λογοτεχνικές αναζητήσεις, πικρές και γλυκές ενθυμήσεις, με πνευματώδη διάθεση, τα απαραίτητα εργαλεία του καλού ντετέκτιβ, και την αναλυτική επιμονή της απαγωγικής σκέψης. Η μυθοπλασία έρχεται να χορέψει με την πραγματικότητα ένα λεπτοδουλεμένο βαλς προς αναζήτηση της αλήθειας».
