Τα πολλά πρόσωπα της Πατησίων, κτίρια γραφείων, αστικά μέγαρα, πολυκατοικίες, ιδρύματα, εμπορικά κέντρα, συναιρούνται στη μνήμη ως ένα αστικό τοπίο με βάθος και ποιότητα που διακλαδίζεται στο αθηναϊκό υποσυνείδητο. Είχα αφήσει πίσω μου το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και περπατούσα κατά μήκος της Πατησίων προς την καρδιά της. Ποιος θα το έλεγε σήμερα ότι κάποτε, όλο το κομμάτι από την οδό Ηπείρου ως πέρα και από την πλατεία Αμερικής ήταν η επιτομή της μεσοαστικής Αθήνας… Διευθύνσεις περιζήτητες.
Σήμερα, η κατάσταση είναι γνωστή και τα σκόρπια σημάδια ανάκαμψης είναι ευπρόσδεκτα αλλά τίποτε δεν μπορεί να αναστήσει αυτό που υπήρξε η Πατησίων. Και είναι λογικό. Μπορεί να γίνει κάτι άλλο, κάτι καλύτερο από αυτό που είναι τώρα, αλλά δεν μπορεί να ξαναγεννηθεί γιατί η κοινωνία που δημιούργησε την Πατησίων ως το κατεξοχήν αστικό βουλεβάρτο της Αθήνας, του 1920-1980, απλώς δεν υπάρχει πλέον. Εχει εκλείψει, έχει αποβιώσει, έχει μεταλλαχθεί, έχει ενσωματωθεί σε άλλες κοινωνικές ζυμώσεις. Τα μέγαρα που υπήρχαν ως ακόμη και τη δεκαετία του ’70 (αν και η ανοικοδόμηση ήταν σαρωτική ήδη από το 1950-55) ήταν δηλωτικά μιας κοινωνικής στάθμης, σήμερα αδιανόητης. Ας σκεφτούμε πως η Πολυκατοικία Παπαλεονάρδου (όπου το διαμέρισμα της Κάλλας) ή το Μέγαρο Ησαΐα (γωνία με Ιουλιανού) όπως και η επιβλητική πολυκατοικία γωνία με Χέυδεν, ήταν μεγαλοαστικά μέγαρα κατοικιών της δεκαετίας του 1920.
Ενα τέτοιο μέγαρο, εφάμιλλο αν όχι και καλύτερο, ήταν η Πολυκατοικία Γουλανδρή, έργο και αυτή του Κώστα Κιτσίκη, που βρισκόταν στη γωνία Πατησίων και Κότσικα (πρώην Ρηνείας). Αυτό το πενταώροφο αριστούργημα της αστικής αρχιτεκτονικής, που το θυμάμαι σαν σε όνειρο, σε υπέροχους χρωματικούς τόνους μπεζ (βαθύ σαν μόκα) και γκρι (απαλό σαν ασήμι), με αρ νουβό στοιχεία και απαράμιλλη αρχοντιά, δέσποζε στην Πατησίων. Κατεδαφίστηκε από απερισκεψία και κερδοσκοπία, γύρω στο 1978, από τα τελευταία μέγαρα τέτοιου όγκου και τέτοιας ποιότητας που έπεφταν. Αντικαταστάθηκε από ένα απολύτως αδιάφορο κτίσμα και κάθε φορά που περνάω φέρνω στον νου μου το αρχοντικό κτίριο που χάθηκε.
Ας σκεφτούμε ότι από πάνω είναι η Μαυρομματαίων, επί δεκαετίες ο πιο αριστοκρατικός δρόμος της Αθήνας. Ολα αυτά γυρόφερναν στον νου μου καθώς ήμουν σε εκείνο το ύψος της Πατησίων. Η άλλη γωνία της Κότσικα και Πατησίων καταλαμβάνεται από την ωραία προπολεμική μοντέρνα πολυκατοικία Ζηρίνη που σχεδίασε το 1935 ο Εμμανουήλ Λαζαρίδης και ακριβώς δίπλα, ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα νεοκλασικά μέγαρα της Πατησίων, που βλέπετε στη φωτογραφία μας. Σαν αυτό, αρχοντικό και αρμονικό, και αξιοπρεπές και γαλήνιο, υπήρχαν πολλά στην περιοχή. Είναι ερειπωμένο εδώ και δεκαετίες, από τότε που υπήρχε ακόμη και ψητοπωλείο στο ισόγειο. Η αρχή της διολίσθησης της Πατησίων χρονολογείται αρχικά (και ιστορικά) από τη Μεταπολίτευση. Εκεί, στην οδό Αντωνιάδου, στο κενό οικόπεδο, υπήρχε το κάποτε δημοφιλές Θέατρο Αναλυτή, όπου για ατελείωτα χρόνια, το θεατρικό ζεύγος Κώστα Ρηγόπουλου και Κάκιας Αναλυτή έπαιζε το «Αγάπη μου Ουάουα»!
Αλλά έχουμε φτάσει ήδη στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο, την παλιά ΑΣΟΕΕ, και δεν μπορώ να μη μνημονεύσω, προς χάριν της αστικής ιστορίας μας, ότι στην αριστερή γωνία Πατησίων και Αντωνιάδου υπήρχε –ως επίσης γύρω στο 1978– ένα ακόμη αρχοντικό κτίριο σπάνιας ομορφιάς και αισθητικής αξίας. Κατεδαφίστηκε ανενδοίαστα και έτσι ξεδοντιάστηκε, λίγο λίγο, όλη η αστική προθήκη της Πατησίων. Το εν λόγω κτίριο, χτισμένο προφανώς γύρω στο 1920, ξεχώριζε για την πυργοειδή απόληξή του. Αυτό που το έκανε να διαφέρει ήταν το χρώμα του. Εμοιαζε να είναι όλο βουτηγμένο στο μπεζ της άμμου με βαθείς τόνους θερμούς και ελκυστικούς. Καθώς όλη η σύνθεση ήταν πυργοειδής έμοιαζε να βγαίνει από ένα παραμύθι…
