«Μμμ, μυρίζει φρεσκοβαμμένο ξύλο εδώ», παρατηρεί ο Νάσος Γκαβέλας, καθώς ανεβαίνει τα σκαλιά της Σκηνής Μαρίκα Κοτοπούλη του Εθνικού Θεάτρου, το βράδυ του περασμένου Σαββάτου. Ο «χρυσός» παραολυμπιονίκης του Παρισιού στα 100 μέτρα δεν βρίσκεται ακριβώς στο στοιχείο του, δηλαδή στο κουλουάρ του στίβου, ωστόσο το χαμόγελό του είναι πλατύ, καθώς η δρ Εμμανουέλα Πατηνιωτάκη (Atlas E.P.) τον οδηγεί επάνω στο θεατρικό πάλκο. Μαζί του τέσσερα ακόμη άτομα με οπτική αναπηρία και οι συνοδοί τους ξεκινούν την απτική περιήγηση στον χώρο, περίπου σαράντα πέντε λεπτά πριν από το άνοιγμα της αυλαίας.
Το έργο είναι «Το σχολείο των γυναικών» του Μολιέρου και στη σκηνή δεσπόζει μια μεγάλη λευκή κατασκευή από κάγκελα, σαν πελώριο κλουβί. Οι ξεναγούμενοι αγγίζουν τις αψίδες και τα επιμέρους κομμάτια, αποκτώντας έτσι την αίσθηση του σκηνικού και του χώρου, εντοπίζουν τις θέσεις των μουσικών στα αριστερά και κάθονται στη δερμάτινη πολυθρόνα που βρίσκεται στο προσκήνιο. Μια μακέτα που υπάρχει επίσης εκεί τους βοηθάει να αντιληφθούν ακόμη καλύτερα τη θέση και τον προσανατολισμό όσων βρίσκονται πάνω στο σανίδι.
Η 45λεπτη «εξερεύνηση»
«Πριν από την παράσταση μας δόθηκε η ευκαιρία να λάβουμε μέρος στην απτική περιήγηση. Η αλήθεια είναι ότι χωρίς αυτήν δεν θα ήταν καθόλου εύκολο να ακολουθήσουμε τη ροή της παράστασης. Μας δίνεται η δυνατότητα, αγγίζοντας τα σκηνικά, τα αντικείμενα, τα ρούχα και ακούγοντας τους ηθοποιούς να παρουσιάζουν τους ρόλους που υποδύονται, να μπούμε μέσα στον “κόσμο” της ιστορίας που διαδραματίζεται στη σκηνή. Ετσι, όταν πλέον άρχισε η παράσταση, και με τη βοήθεια της παράλληλης ακουστικής περιγραφής για κάθε κίνηση και αλλαγή στον χώρο, είχα όλα τα στοιχεία που χρειαζόμουν για να απολαύσω κάθε αστείο – γιατί ήταν και κωμωδία. Θα ήθελα επίσης να σημειώσω ότι τόσο το προσωπικό του θεάτρου όσο και οι ηθοποιοί μάς βοήθησαν πολύ να μπούμε στο πνεύμα του έργου, χάρη στην πολύ καλή διάθεση και επιθυμία να μας εξηγήσουν ό,τι δεν βλέπαμε», μας λέει ο Νάσος Γκαβέλας.
Πράγματι, στο τελικό κομμάτι της απτικής περιήγησης, οι ηθοποιοί της παράστασης, προεξάρχοντος του πρωταγωνιστή, Γιάννη Μπέζου, έρχονται στη σκηνή καλώντας κοντά τους επισκέπτες προκειμένου αυτοί να αγγίξουν τα κοστούμια, τα μαλλιά τους και γενικότερα να πάρουν μια ιδέα για την εμφάνιση του κάθε ρόλου. Η ζεστή επικοινωνία μεταξύ τους είναι ολοφάνερη και συγκινητική με έναν βαθιά ανθρώπινο τρόπο, από τον οποίο δεν λείπει και το χιούμορ. «Για εμένα ήταν η πρώτη φορά που συμμετείχα σε κάτι τέτοιο και μπορώ να πω ότι όλη η επικοινωνία και οι συνομιλίες που είχαμε ήταν εξαιρετικές, με έκαναν να αισθανθώ όμορφα. Προφανώς, δεν υπάρχει κανενός είδους οίκτος γι’ αυτούς τους ανθρώπους, παρά μόνον εκτίμηση, όπως και για τους υπόλοιπους. Είναι κομμάτι της κοινωνίας, που ζει, αναπνέει, εργάζεται και προσπαθεί να έχει τις ίδιες εμπειρίες με όλους. Δεν θέλουν συμπάθεια, ισονομία θέλουν», τονίζει ο κ. Μπέζος.
«Περιεργαζόμενοι τα σκηνικά, τα αντικείμενα, τα ρούχα και ακούγοντας τους ηθοποιούς να παρουσιάζουν τους ρόλους μπαίνουμε στον “κόσμο” της ιστορίας», λέει ο Νάσος Γκαβέλας.
Στο κοινό της παράστασης υπήρχαν επίσης και άτομα με άλλες αναπηρίες, που αξιοποίησαν τη νοηματική διερμηνεία, υπέρτιτλους και ακουστική περιγραφή. Μετά το τέλος του έργου, ο Γιάννης Μπέζος μοιράστηκε μαζί μας την εμπειρία του ηθοποιού κατά τη διάρκεια μιας καθολικά προσβάσιμης παράστασης: «Είναι αναμενόμενο να προσπαθεί κανείς να φανταστεί από πριν πώς θα γίνει όλο αυτό, αν για παράδειγμα η διερμηνεία στη νοηματική επί σκηνής θα αποσπάσει την προσοχή του θεατή κ.ο.κ. Τελικά, όλα αυτά είναι αστειότητες, κανένα πρόβλημα δεν υπάρχει ούτε για τους ηθοποιούς ούτε για τους θεατές, και δεν νοείται καλλιτέχνης που θα αρνηθεί να το κάνει. Ισα ίσα, που και οι περιηγήσεις πριν πρέπει να καθιερωθούν, μας βγάζουν και εμάς κάπως από τη ρουτίνα μας».
Το γιατί είναι σημαντικό να υπάρχουν οι καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις (θα έπρεπε να) είναι αυτονόητο, ωστόσο, το αντιλαμβάνεται κάποιος καλύτερα όταν το περιγράφει κάποια σαν τη Μαρία Μαμαντάκη, η οποία παρακολούθησε επίσης την παράσταση του Σαββάτου: «Για ένα μέρος της ζωής μου ήμουν βλέπουσα, οπότε πήγαινα από μικρή στο θέατρο, μου άρεσε πολύ. Οταν έχασα την όρασή μου συνέχισα να πηγαίνω ακούγοντας μόνο και με τη βοήθεια κάποιων φίλων. Τώρα όμως, με τις καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις, μπορώ να το απολαύσω και πάλι· η διαφορά είναι τεράστια. Πολύ βοηθητική είναι και η απτική περιήγηση, μας έβαλε στο έργο πριν αυτό αρχίσει, αλλά και η περιγραφή που τοποθετείται εύστοχα ανάμεσα στα κενά των διαλόγων και μας βοηθάει να φανταστούμε όσα συμβαίνουν στη σκηνή. Το ίδιο συμβαίνει με τις ταινίες και τις σειρές – για παράδειγμα, η “Ερημη χώρα” της ΕΡΤ, που πλέον έχει και οπτική περιγραφή. Την είχα παρακολουθήσει και χωρίς αυτήν, όμως τώρα είναι τελείως άλλη σειρά για εμένα».
Ο Νάσος Γκαβέλας, από την πλευρά του, αντιστρέφει το ερώτημα σχετικά με τον κοινωνικό αποκλεισμό που υφίστανται τα άτομα με αναπηρία στη χώρα μας: «Ο αντίκτυπος που έχουν οι τέχνες και ο πολιτισμός στα άτομα χωρίς αναπηρία, είναι ο ίδιος με αυτόν στα άτομα με αναπηρία. Και κατ’ επέκταση, η απουσία της τέχνης. Γι’ αυτό κι εγώ θα άλλαζα την ερώτηση και θα αναρωτιόμουν: Πώς θα ένιωθε ένα άτομο χωρίς αναπηρία, εάν δεν του έδιναν την ευκαιρία να δει τη θεατρική παράσταση που ήθελε, την ταινία που άκουσε ότι είναι ωραία ή τη συναυλία του αγαπημένου του καλλιτέχνη;».
Η συμμετοχή
Το Εθνικό Θέατρο, με την υποστήριξη της Αlpha Bank, έχει πραγματοποιήσει τα τελευταία δύο χρόνια επιλεγμένες καθολικά προσβάσιμες παραστάσεις των έργων του. Από τους 230 θεατές του 2023-24, φέτος η (μέχρι στιγμής) συμμετοχή εκτοξεύτηκε στους 611, με αποκορύφωμα τη σχολική παράσταση των «Γενεθλίων» της Ζωρζ Σαρή, την οποία οι εργαζόμενοι του θεάτρου θυμούνται με ιδιαίτερη συγκίνηση.
«Πλέον, υπάρχουν τρόποι να διαβάσεις βιβλία με την ακουστική αφήγηση, να σπουδάσεις, να επικοινωνήσεις με ομιλούντα τηλέφωνα κ.ο.κ. – η τεχνολογία είναι ο μεγάλος μας βοηθός. Την καθημερινότητα την παλεύουν όλοι λίγο-πολύ. Αλλά η ζωή δεν είναι μόνο αυτά. Θα ήθελα να μπορώ να πηγαίνω στα μουσεία. Στο Εθνικό θα έπρεπε να είναι όλες οι παραστάσεις προσβάσιμες. Προσωπικά, όπου μαθαίνω ότι έχουν πηγαίνω, μου αρέσει δεν μου αρέσει το έργο, γιατί πρέπει και να τα στηρίζουμε», καταλήγει η κ. Μαμαντάκη.
