RUSSEL BANKS
Oh, Canada
μτφρ.: Αννα Μαραγκάκη
εκδ. Πόλις, σελ. 383
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως κυκλοφορούν αρκετά ωραία ξένα μυθιστορήματα σε ενδιαφέρουσες μεταφράσεις. Κάποια ωστόσο, πολύ λιγότερα, είναι εκείνα που αφήνουν ισχυρό αποτύπωμα μέσα μας – μας σφραγίζουν. Διάβασα το «American darling» του Ράσελ Μπανκς πριν από δεκαέξι χρόνια και νόμισα πως μου έμεινε αξέχαστο διότι προσέφερε μια ανεπανάληπτη εικόνα για το τι συμβαίνει στην Αφρική, πώς και γιατί ξεσπούν άγριοι εμφύλιοι πόλεμοι που διαλύουν τις χώρες – στην προκειμένη περίπτωση τη Λιβερία στο γύρισμα του 20ού προς τον 21ο αιώνα, μαζί με τον ρόλο που έπαιξε η μοιραία μορφή του κυβερνήτη της Τσαρλς Τέιλορ.
Ξανασυναντώντας σήμερα τον Αμερικανό Ράσελ Μπανκς (1940-2023) καταλαβαίνω πολύ καλύτερα πως δεν ήταν μόνον το θέμα του αλλά και το συγγραφικό μέγεθός του – στο οποίο περιλαμβάνεται και η ικανότητά του να μετακινείται σε εντελώς διαφορετικές μυθοπλαστικές επικράτειες και να στήνει ιστορίες με εξαιρετικό σασπένς. Παρακολουθούμε την ιστορία ενός αριστερού δημιουργού ντοκιμαντέρ, που διέφυγε στον Καναδά προκειμένου να αποφύγει την επιστράτευση κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ. Επί δεκαετίες, ο διάσημος κινηματογραφιστής Λέοναρντ Φάιφ έφερνε στο φως κοινωνικά και πολιτικά σκάνδαλα. Πεθαίνοντας από καρκίνο στα εβδομήντα οκτώ του χρόνια, ο πρωταγωνιστής κάνει μια ολοκληρωτική στροφή, αποφασίζοντας να αφηγηθεί μπρος στην κάμερα των συναδέλφων που μαθήτευσαν πλάι του, όχι πια κρίσιμες στιγμές απ’ τον αξιοθαύμαστο επαγγελματικό βίο του, αλλά κάτι ακόμη πιο δύσκολο, επεισόδια από την ντροπιαστική προσωπική ζωή του, γεμάτη εγκαταλείψεις και προδοσίες. Πρόκειται για μια ύστατη χειρονομία μεγάλης σπουδαιότητας, καθώς ο άνθρωπος που ξεσκέπασε σκάνδαλα όπως παράνομα χημικά πειράματα επί καναδικού εδάφους και συγκαλύψεις παιδεραστίας στην Εκκλησία, αποφασίζει μονάχος του και παρά τις αντιρρήσεις των οικείων του να εκθέσει τον ίδιο του τον εαυτό προκειμένου, ως κορυφαίος επαγγελματίας που είναι, να εισέλθει στην πλέον μυστηριώδη επικράτεια, που είναι η ανθρώπινη προσωπικότητα.
Ενώπιον λοιπόν των έκπληκτων συνεργατών του και της αγαπημένης συζύγου του, ο Φάιφ αρχίζει να μιλάει για τα παιδικά και τα νεανικά του χρόνια που, από πρώτη σκοπιά, μοιάζει να μην αφορούν κανέναν. Συνδεδεμένος εν συνεχεία με γοητευτικές γυναίκες και αποκτώντας χαριτωμένα παιδιά, θα φεύγει κάθε φορά ωσάν κυνηγημένος, ποιος ξέρει γιατί. Oταν έχουμε μπρος μας κοινωνικά σκάνδαλα, το τι είναι ηθικό και τι ανήθικο είναι ολοφάνερο. Από τι είναι όμως φτιαγμένοι οι άνθρωποι; Πώς σκέφτονται, τι νιώθουν και τι προσδιορίζει τις πράξεις τους; Κι ακόμη, από τι είναι φτιαγμένες οι αναμνήσεις που συγκροτούν την αυτοβιογραφική ιστορία μας; Πόσο επιλεκτική και πόσο έγκυρη είναι η μνήμη; Αλλά και το πολύωρο υλικό της ταινίας που κινηματογραφεί ο συνεργάτης του Φάιφ, πώς θα μονταριστεί και ποια εικόνα θα δώσει για τον σπουδαίο πρωταγωνιστή του;
Το «Oh, Canada» είναι μια καλειδοσκοπική κατασκευή. Οι χρόνοι τρέχουν πότε μπρος και πότε πίσω, πότε ζωντανεύουν σκηνές απ’ το απώτατο παρελθόν και πότε από το αδυσώπητο παρόν ενός ανθρώπου που η αναπνοή του ολοένα λιγοστεύει, που η μνήμη του ενδεχομένως επηρεάζεται από τα ισχυρά φάρμακα που τον κρατούν στη ζωή, που ίσως, τέλος, έχει και παραισθήσεις. Κύκνειο άσμα του Ράσελ Μπανκς, το «Oh, Canada», είναι ένα υπέροχο ποιητικό δοκίμιο πάνω στην ανθρώπινη ζωή, πάνω στη μνήμη, πάνω στην ενοχή και πάνω στην ατομική ευθύνη. Και όπως το μυθιστόρημα διαρθρώνει σοφά τα πολυποίκιλα αφηγηματικά του μέρη, έτσι και ο άνθρωπος αποδεικνύεται πως δεν είναι ποτέ ομοιογενής, αποτελείται από μικρά μικρά κομμάτια τα οποία διαρκώς παλεύει να συγκρατήσει ενωμένα για να έχει την ψευδαίσθηση πως κάποιο νόημα διέπει τη ζωή του.
