Η «πλάτη» του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου προσφέρεται για αστική περιπλάνηση. Κάποιοι δρόμοι που ακούν στα ονόματα της Μπουμπουλίνας, του Τοσίτσα, του Ζαΐμη, του Νοταρά, έχουν τέτοια πυκνότητα συνειρμών που μοιάζουν να διηγούνται την ίδια την ιστορία της νεότερης Αθήνας. Η σημερινή εμπειρία από αυτούς τους δρόμους και τα πέριξ σε αυτήν την περιοχή που κάποτε με περηφάνια οι Αθηναίοι αποκαλούσαν «Μουσείο» προσφέρει μια πικρή διαπίστωση για το πόσο έχει κατρακυλήσει η ποιότητα της καθημερινότητας.
Κτίρια με εξαιρετικές αρχιτεκτονικές υπογραφές από την περίοδο 1920-1965 στέκουν τα πιο πολλά φαντάσματα του εαυτού τους, πολλά από αυτά κενά και όλα βανδαλισμένα. Αλλά πέραν αυτής της συνθήκης που είναι ένα φαινόμενο κοινωνικό και ευρύτερα πολιτισμικό, όλο το αστικό υπόβαθρο είναι εκεί και παραμένει ως ένα σημαντικό κεφάλαιο της Αθήνας.
Δεν μπορείς να κατανοήσεις την Αθήνα αν δεν νιώσεις την αστική επανάσταση στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Σπίτια υψηλής αισθητικής προορισμένα για μια καλή αστική ζωή, γέμισαν την περιοχή του Μουσείου από το 1900 ώς το 1930. Νεοκλασικά σπίτια, και λίγο-λίγο όσο περνούσαν τα χρόνια, μετά το 1915 όταν άρχισαν οι διάφοροι πειραματισμοί στη μορφή, οι νεωτερισμοί των αισθητικών ρευμάτων άφηναν το γοητευτικό αποτύπωμά τους.
Η ανηφόρα από την Τοσίτσα σε οδηγεί προς τα Εξάρχεια. Η ωραία γειτονιά του Μουσείου είναι εκεί ως περιρρέουσα αίσθηση από πολυκαιρισμένες προσόψεις και εκείνη την απαράβατη συνθήκη που αφήνει κάθε τόπος με αστική μνήμη. Ωστόσο, η αίσθηση της απουσίας και του κενού είναι επίσης ισχυρή. Η Τοσίτσα πάνω από το Μουσείο και το Πολυτεχνείο, δρόμος φαρδύς, προσφέρεται για κτίρια μεγάλης προβολής και πράγματι, μπορεί να δει κανείς το ίχνος εκείνης της παρακαταθήκης από το 1920 ώς το 1970. Ανεβαίνοντας αριστερά, αναθαρρεί κανείς με τις εργασίες αποκατάστασης του εντυπωσιακού τριώροφου, γωνία με τη Ζαΐμη αλλά λίγο πιο πάνω, Τοσίτσα 19 και Οικονόμου, μια μεγάλη, καλή πολυκατοικία της δεκαετίας του ’60 έχει ολόκληρη εγκαταλειφθεί. Το θέαμα σε κάνει να σταθείς. Η αρχαιολογία του μοντερνισμού δεν είναι ακόμη απολύτως αποδεκτή. Δύσκολο να δεχθείς ότι ένα κτίριο που χτίστηκε αφότου εσύ ήρθες στη ζωή εμφανίζεται μπροστά σου ως ένα ερείπιο.
Αλλά πίσω στη Ζαΐμη και Τοσίτσα βαδίζοντας προς τα Εξάρχεια, η αίσθηση μιας βαθιάς αστικής ζωής κατακλύζει τις αισθήσεις. Το ίδιο ισχυρή είναι και η εντύπωση από τη διάλυση της όποιας κοινωνικής συνοχής. Εβλεπα μια σειρά από κτίρια που θα μπορούσαν να είναι στην Ιταλία ή στην Αυστρία, να χάσκουν παρατημένα. Κτίρια από εκείνα τα νεωτερικά αρχιτεκτονήματα του 1915 και του 1925, εκείνα που έκαναν τον άξονα της Πατησίων και τις παλιές αστικές συνοικίες να βρίθουν από παλινδρομήσεις ανάμεσα στα ξέφτια της αρ νουβό και την ορμή της αρ ντεκό. Ο μοντερνισμός καραδοκούσε. Η απόσχιση από τον νεοκλασικισμό της μικρής Αθήνας ήταν οριστική.
Η Ζαΐμη στην αρχή της, εκεί που περπατούσα, υπνωτισμένος από την αρχιτεκτονική της γοητεία, άνοιγε για να παρουσιάσει τις ευγενείς προσόψεις της. Στους αριθμούς 11, 9, 7, 5, 1, μια βεντάλια από τον όψιμο κλασικισμό στον πιο αυθεντικό προπολεμικό μοντερνισμό, διετράνωνε το βάθος ενός πολιτισμού. Στο νούμερο 9, η θαυμάσια Jugendstil πολυκατοικία σχεδιασμένη από τον Νίκο Νικολαΐδη, θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε στην Ευρώπη, όπως και η γωνιακή προς τη Στουρνάρη, διάσημη για την ποιότητα του σχεδιασμού της από τον Θουκυδίδη Βαλεντή και τον Πολύβιο Μιχαηλίδη. Θα μπορούσε να είναι η Πράγα του 1930, ένα κεντροευρωπαϊκό τόξο εξέβαλε στα Εξάρχεια…
