«Κάθε έργο φέρει την ηλικία του συγγραφέα και τις πολιτικοκοινωνικές συνθήκες στις οποίες γράφτηκε. Σήμερα, στα 79 μου, μπορεί να έκανα διαφορετικά την Ντενεκεδούπολη», μας λέει η Ευγενία Φακίνου για το θρυλικό πλέον παραμύθι και «αντικειμενοθέατρο» που έγραψε και ανέβασε επί σκηνής αμέσως μετά την πτώση της χούντας.
Οσοι ήταν παιδιά στα τέλη της δεκαετίας του ’70, θυμούνται ακόμη αυτή τη δουλειά, όπου όλα περνούσαν από τα χέρια της δημιουργού της. Από τον μπερντέ ώς τα ντενεκεδάκια, που ήταν δικές της κατασκευές κι ευρεσιτεχνίες. Η ίδια μάλιστα ανέβαινε και στη σκηνή. Υποδυόταν τον Ηλιο, τον αφηγητή που «σπάει» τον τέταρτο τοίχο και απευθύνεται στο κοινό. Ανέλαβε τον ρόλο, διότι «οι ηθοποιοί φοβόντουσαν την άμεση επαφή με τα παιδιά. Ισως μπόρεσα να το κάνω, ακριβώς διότι δεν είχα θεατρική εκπαίδευση και ήμουν έτοιμη για κάθε ανατροπή ανά πάσα στιγμή». Ενα τέτοιο ευτράπελο μας μεταφέρει από τις πρώτες παραστάσεις στο Ανοιχτό Θέατρο. «Εκεί που παίζαμε, ξαφνικά ακούγεται μια παιδική φωνή: “Σταματήστε να κάνω τσίσα μου κι έρχομαι!” Πραγματικά σταματήσαμε. Του είπαμε “θα σε περιμένουμε”, κι εμείς επί σκηνής είπαμε ένα τραγούδι μέχρι να επιστρέψει».
Ο πατέρας της αρχικά ανησυχούσε. «Θα βγεις με τ’ όνομά σου; Δεν ντρέπεσαι που θα βγάλεις τενεκεδάκια στη σκηνή;», της έλεγε. «Αλλά μετά μας βοηθούσε στο ταμείο. Ηταν οικογενειακή ιστορία, δεν είχαμε χρήματα. Τα λεφτά που έμεναν από κάθε χρονιά, ήταν η προκαταβολή για την επόμενη». Γιατί όμως επέλεξε να φτιάξει μια ιστορία με κονσερβοκούτια; «Ηθελα να κάνω κάτι λαϊκό, που να μπορεί να το φτιάξει μια δασκάλα ή ένα παιδάκι, με υλικά που υπάρχουν σπίτι χωρίς κόστος. Τα τενεκεδάκια είναι ένα ευτελές υλικό. Οταν όμως έχεις το τίποτα, πρέπει να το υπερασπιστείς επαγγελματικά. Ετσι, παρακάλεσα τον Γιάννη Μαρκόπουλο να συνθέσει τη μουσική για το πρώτο παραμύθι, τον “Λαδένιο”, ενώ για το “Κουρδιστάν” που ακολούθησε, έγραψε καταπληκτική μουσική ο Χρήστος Λεοντής».
Μισός αιώνας
Καθώς συμπληρώνονται 50 χρόνια από το πρώτο ανέβασμα του 1975, η θεατρική ομάδα «Μικρός Νότος» επαναφέρει με τον δικό της τρόπο «Το ταξίδι του Μελένιου», ένα από τα πέντε έργα με ήρωες τα θρυλικά τενεκεδάκια, με την πρωτότυπη μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου. Η σκηνοθέτις και καλλιτεχνική διευθύντρια του «Μικρού Νότου», Χρύσα Διαμαντοπούλου, μας λέει πως η ίδια η συγγραφέας πρότεινε «Το ταξίδι του Μελένιου», «ώστε να μιλήσουμε για το φως». Η κ. Διαμαντοπούλου συγκινείται όταν ανακαλεί τις πρώτες μνήμες της από το σύμπαν αυτό. «Είναι ένα κομμάτι μου, μια και γεννήθηκα το 1976 κι ο απόηχος της παράστασης ήταν πολύ κοντινός. Ο πατέρας μου μιλούσε συχνά για τα θέματα που απασχολούν την παράσταση, την οποία δεν θυμάμαι αν έχω δει, όμως κάθε βράδυ εκείνος μου διάβαζε το παραμύθι».
«Ηθελα να κάνω κάτι λαϊκό, που να μπορεί να το φτιάξει μια δασκάλα ή ένα παιδάκι, χωρίς κόστος», λέει η συγγραφέας Ευγενία Φακίνου.
Μετά την τελευταία παράσταση της Ντενεκεδούπολης το 1982, υπήρξαν μόλις τρεις επαγγελματικές θεατρικές διασκευές, διότι η δημιουργός της δεν επιθυμούσε το έργο να ανεβαίνει στο εμπορικό θέατρο. «Εδώ και 50 χρόνια είχα ελεύθερο το κείμενο, αρκεί να μην είχαν εισιτήριο οι παραστάσεις. Εχει ανέβει σε νηπιαγωγεία και σχολεία, σε εργοστάσια, ακόμη και στο μνημόσυνο ενός κοριτσιού, της Αρχοντούλας», θυμάται η κ. Φακίνου. Οταν όμως την προσέγγισε η κ. Διαμαντοπούλου, πείστηκε να δώσει την άδειά της.
Τι είναι όμως τελικά η Ντενεκεδούπολη; «Η ιδεατή κοινωνία», απαντά η συγγραφέας. Αυτό άλλωστε αναζητά συμβολικά ο Μελένιος στο ταξίδι του, όταν εγκαταλείπει την αποθήκη με τις υπόλοιπες κονσέρβες και ξεκινάει την περιπέτειά του. «Μιλήσαμε για ένα πολιτικό θέμα, διότι η εποχή το απαιτούσε», αναφέρει η κ. Φακίνου, σημειώνοντας πως υπήρξαν και αντιδράσεις, «όπως συμβαίνει με κάθε τι καινούργιο, διότι εμείς απευθυνθήκαμε στα παιδιά με διαφορετικό, από τον συνήθη έως τότε, τρόπο».
Αλλωστε, η πρώτη ιδέα για το έργο προέκυψε την ημέρα που είχε πέσει η χούντα. «Γιατί γελάει ο κόσμος, μαμά;» ρώτησε την Ευγενία Φακίνου ο τρίχρονος γιος της, καθώς πήγαιναν χαρούμενοι στην πλατεία Κυψέλης όπου συνέρρεε όλος ο κόσμος. «Ηξερε μερικά πράγματα, αλλά τόσα ώστε να μην είναι επικίνδυνο, διότι από τα παιδιά μπορούσες να την πατήσεις κατά τη διάρκεια της χούντας. Κάτι του είπα, αλλά κατάλαβα ότι αυτό είναι ένα ερώτημα που έπρεπε με κάποιο τρόπο να απαντηθεί». Μια ακόμα ανάμνηση «κλειδί», όπως συμπληρώνει, συνδέεται και πάλι με τον μικρό γιο της, τον οποίο, όταν ρώτησε με ποιον μιλάει στο δωμάτιό του, εκείνος απάντησε «με τον Κιβώτιο», που δεν ήταν άλλο από «ένα σκαμπό που εκείνη την ώρα είχε γίνει φίλος του. Τα παιδιά έχουν τη φαντασία και γι’ αυτό μπαίνουν αμέσως στο παιχνίδι. Εκείνα ερεθίζουν εμάς κι όχι εμείς εκείνα». Οπως συμπληρώνει η κ. Διαμαντοπούλου, «αυτός είναι ο τρόπος των παιδιών να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν τον κόσμο».
Για τη νέα διασκευή που παρουσιάζει η ομάδα «Μικρός Νότος», μια παράσταση κουκλοθεάτρου με διαδραστικά στοιχεία και ζωντανή μουσική, η κ. Διαμαντοπούλου αναφέρει πως «είναι τόσο στέρεο, επίκαιρο και με τόσους συμβολισμούς το παραμύθι, που δεν κάναμε μεγάλες τομές. Δουλεύοντας το κείμενο μαζί με τη Φλώρα Σπύρου, προσπαθήσαμε να φέρουμε αυτούς τους συμβολισμούς στο σήμερα. Τι είναι για εμάς ο Ζουλιχτής και το Σκιάχτρο; Ο δρόμος για μια πολιτεία ιδανική, περνάει μέσα από το βουνό; Ανοίγουμε ερωτήματα για να απαντηθούν από μικρούς και μεγάλους, διότι το κείμενο μιλάει σε πολλά επίπεδα».
«Ντενεκεδούπολη: Το μεγάλο ταξίδι του Μελένιου», Ιδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη (Πειραιώς 206, Ταύρος).
