«Αυτό το παιχνίδι είναι σταντ εφτάφυλλο», αναφέρει η τελευταία ατάκα του «Λεωφορείου ο Πόθος», κι έτσι μπορεί να αναγνώσει κανείς το κομψοτέχνημα του Τένεσι Ουίλιαμς. Σαν ένα παιχνίδι πόκερ για δύο παίκτες. Στην παρτίδα που στήνεται κάθε βράδυ στη σκηνή του Θεάτρου Προσκήνιο, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, η Μπλανς Ντιμπουά (Αλεξία Καλτσίκη), έκπτωτη μεγαλοαστή από τον αμερικανικό Νότο, καταφθάνει απρόσκλητη στη Νέα Ορλεάνη με το λεωφορείο «Πόθος», για να ζήσει με την αδελφή της, Στέλλα (Δήμητρα Βλαγκοπούλου) και τον σύζυγό της Στάνλεϊ Κοβάλσκι (Αρης Μπαλής). Η Μπλανς βρίσκεται σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση, αφού έχει χάσει το Μπελ Ρεβ, το υποστατικό της οικογένειάς της που υπήρξε ένα «ωραίο όνειρο».
Η μαγεία που αποζητάει η Μπλανς γίνεται θρύψαλα μπροστά στον ανελέητο ρεαλισμό του Στάνλεϊ. Το παιχνίδι έχει ξεκινήσει. Θα κερδίσει όποιος έχει το καλύτερο χαρτί. Κι αυτός δεν είναι άλλος από τον Κοβάλσκι. Με την απρόσμενη επιλογή του λεπτοκαμωμένου Αρη Μπαλή για τον ρόλο, ο σκηνοθέτης έκανε σαφείς τις προθέσεις του να απομακρυνθεί από τις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις του ήρωα, τόσο αισθητικά όσο και ερμηνευτικά. Το «μάτσο» αρσενικό, που είναι και σύμβολο του σεξ, σύμφωνα με τη μνημειώδη κινηματογραφική αποτύπωσή του από τον Μάρλον Μπράντο, φαντάζει πλέον πολύ σχηματικό.
«Δεν θέλαμε να κάνουμε αναπαραγωγή συγκεκριμένων συμπεριφορών. Οι εποχές έχουν αλλάξει, είναι πιο διευρυμένος ο τρόπος που ερμηνεύουμε πλέον τον πατριαρχικό λόγο ή που εκφράζεται η αρρενωπότητα», μας λέει ο Αρης Μπαλής. «Δεν συμπυκνώνεται απλώς σε μια “μάτσο” συμπεριφορά. Μελετώντας το κείμενο, καταλαβαίνεις ότι υπάρχουν και διαφορετικοί τρόποι αναπαράστασης της κακοποιητικής στάσης του Στάνλεϊ Κοβάλσκι, ώστε να μη μειωθεί σε μία μόνο αποτύπωση. Στόχος ήταν να εμφανιστεί επί της ουσίας ο τρόπος με τον οποίο ο αρσενικός λόγος είναι κυριαρχικός, καταπατάει, τσακίζει τους υπόλοιπους, διεκδικεί τη θέση του ακριβώς όπως ο ίδιος επιθυμεί για τον εαυτό του. Παραμένουμε βέβαια πολύ πιστοί στην ουσία του έργου και του ρόλου. Απλώς αναδεικνύουμε άλλες οπτικές αυτού του υποκειμένου».
Οικείος ήρωας
Χωρίς να λείπουν οι εντάσεις, οι εκρήξεις βίας και ο έντονα πατριαρχικός λόγος που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του ήρωα, ο Κοβάλσκι στην παράσταση του Δημήτρη Καραντζά γίνεται ο απλοϊκός τύπος της διπλανής πόρτας, που έχει εμφανείς ρωγμές, στιγμές παιδικότητας, χιούμορ και ειρωνική διάθεση. Ο Αρης Μπαλής πλάθει έναν πολυεπίπεδο καθημερινό τύπο, έναν ανθρωπότυπο οικείο, που συναντάμε παντού γύρω μας.
Είναι πιο διευρυμένος ο τρόπος που ερμηνεύουμε πλέον τον πατριαρχικό λόγο ή που εκφράζεται η αρρενωπότητα σήμερα.
Η παράσταση δεν μας μεταφέρει στη Νέα Ορλεάνη της δεκαετίας του ’40, αλλά σε ένα σημερινό σπίτι οικονομικά ευάλωτων ενοίκων, το οποίο θα μπορούσε να βρίσκεται σε οποιαδήποτε γειτονιά της Αθήνας. Στο κλειστοφοβικό μακρόστενο διαμέρισμα που έστησε η σκηνογράφος Μαρία Πανουργιά, τα περάσματα από το ένα δωμάτιο στο άλλο είναι τόσο στενά που οι ηθοποιοί στριμώχνονται για να τα διασχίσουν. Μια ευρηματική απόδοση του ασφυκτικού πλαισίου εντός του οποίου εξελίσσεται το δράμα, λόγω της οικονομικής δυσπραγίας των ηρώων, αλλά και των συγκρούσεων δύο διακριτών κοσμοθεωριών, δύο διαφορετικών κοινωνικών τάξεων.
Ο Κοβάλσκι έχει βιώσει στο πετσί του τον ρατσισμό ως Πολωνός μετανάστης δεύτερης γενιάς, που γεννήθηκε και ζει στη μεταπολεμική Αμερική του ’40. Μάλιστα «αποτινάσσει» την πολωνική του ταυτότητα κατά τη διάρκεια του έργου. Λέει χαρακτηριστικά «είμαι 100% Αμερικανός, γεννήθηκα και μεγάλωσα στη σπουδαιότερη χώρα του κόσμου». Σήμερα, «μπορούμε να δούμε κάποιες αναλογίες με τους μετανάστες οπαδούς του Τραμπ», παρατηρεί ο Αρης Μπαλής. Οταν η Μπλανς υποτιμητικά τον αποκαλεί «Πολωνάκο», εκείνος εξεγείρεται. «Στο πρόσωπό της βλέπει τον ρατσισμό που έχει δεχθεί στο παρελθόν, τον οποίο έχει προσπαθήσει να αποτινάξει. Πλέον έχει σπίτι, αμάξι, ραδιόφωνο, σύζυγο. Σύμφωνα με το αμερικανικό όνειρο, τα έχει τακτοποιήσει όλα και το μέλλον φαντάζει λαμπρό. Οσο λαμπρό γίνεται δηλαδή, στο πλαίσιο της κοινωνικής του τάξης», τονίζει.
Παράλληλα, ο Κοβάλσκι πολέμησε στο πλευρό των συμμάχων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως ναρκαλιευτής, εμπειρία η οποία, όπως μας λέει ο Αρης Μπαλής, του έχει αφήσει μετατραυματικό στρες. «Είναι εκπαιδευμένος στο να εντοπίζει νάρκες. Ετσι αντιμετωπίζει τη ζωή του, αλλά και την Μπλανς, στην οποία βλέπει μια απειλή. Εκείνη αντιπροσωπεύει την ξεπεσμένη αριστοκρατία που, έχοντας χάσει το Μπελ Ρεβ, πάει να κλέψει το όνειρο της εργατικής τάξης που αντιπροσωπεύει ο Κοβάλσκι. Αυτό είναι κάτι βίαιο για εκείνον».
Ο Στάνλεϊ ξεσκεπάζει τα ψέματα της Μπλανς, θρυμματίζοντας εκδικητικά κάθε προσπάθειά της να ονειρευτεί, εκείνη διακρίνει αμέσως τη νοσηρότητα της κακοποιητικής σχέσης του με τη Στέλλα και ο Τενεσί Ουίλιαμς απομυθοποιεί το απατηλό αμερικανικό όνειρο, το οποίο πονηρά αποκρύπτει ότι για τους λιγότερο προνομιούχους έχει πολύ αυστηρό «ταβάνι». «Δεν θέλω ρεαλισμό, θέλω μαγεία», λέει σε μια από τις διασημότερες ατάκες της η Μπλανς. Ομως ο Στάνλεϊ δεν της χαρίζεται. Τραβάει το τελευταίο, νικηφόρο φύλλο και την οδηγεί στην καταστροφή. Μόνο ο Καραντζάς τη σώζει με μια σκηνοθετική ανατροπή στο κλείσιμο του έργου.
«Λεωφορείο ο Πόθος», σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, Τετάρτη έως Κυριακή, θέατρο Προσκήνιο (Καπνοκοπτηρίου 8).
