Θα έρθει εποχή, όχι μακρινή, που όλα τα ίχνη κατοίκησης στην Αθήνα, εκείνα που δεν είναι ούτε ιδιαιτέρως σημαντικά, ούτε ιδιαιτέρως ωραία, θα χαθούν. Και μαζί θα έχει φύγει εκείνη η αίσθηση του κοινού γούστου, του απόλυτου μέσου όρου, όπως τον εξέφραζαν αστοί και μικροαστοί πριν γεμίσουν οι γειτονιές με πολυκατοικίες.
Είχα σταθεί έξω από αυτό το τριώροφο στην οδό Δευκαλίωνος 14, στα Κάτω Πατήσια, στο ύψος της Κολιάτσου. Και είχα σταθεί γιατί ήταν ένα σπίτι με δυο εξώθυρες, απλό, απλούστατο, και γι’ αυτό σημαντικό μέσα στην κοινοτοπία του. Γι’ αυτό το σπίτι, σκέφτηκα, που διέθετε ωστόσο μια ορισμένη αρμονία, δεν θα γραφτούν τραγούδια, ούτε διαβάτες θα κοντοσταθούν να το χαζέψουν. Μόνο κάποια στιγμή θα κυλήσει στη λήθη, στον κοινό τάφο των ασήμων και των εφήμερων. Μόνο οι δικοί του, όσοι εξ αυτών έχουν αυτή την κλίση, θα το τυλίγουν στις αναμνήσεις τους με τρυφερότητα.
Πότε να χτίστηκε αυτή η κοινή διπλοκατοικία; Μάλλον γύρω στο 1950, αν κρίνει κανείς από τις σφυρήλατες πόρτες, σε εκείνο τον απόηχο μιας συνοικιακής καλαισθησίας που τότε πολλοί υποτιμούσαν. Είναι ένα σπίτι κοινό, όμοιο με πολλά ακόμη της εποχής και της σειράς του. Είναι όμως ένα σπίτι έντιμο, αξιοπρεπές, αυτούσιο. Η αυθυπαρξία και η αυτοτέλειά του ακόμη συγκινούν.
Σκεφτόμουν πως εκεί γύρω στην οδό Δευκαλίωνος και τα γύρω στενά (Αγίου Λουκά, Πάτμου, Αιλιανού…), σχεδιασμένα για μονώροφα, διώροφα και τριώροφα σπίτια με πλαϊνές αυλές ή κηπάρια στην πίσω όψη, έχει αλλάξει τόσο πολύ η κλίμακα ώστε και όσα σπίτια εκείνων των πρώτων γενεών σώζονται έχουν απολέσει τον τρόπο συσχετισμού με την πόλη. Εχει διαταραχθεί η ισορροπία, που απαιτούσε κάποιο ορισμένο όγκο, ύψος, πλάτος, αδόμητη επιφάνεια, χώμα, στέγη, τσιμέντο, πέτρα, σίδερο, σε μια φυσική και αβίαστη σοφία. Αυτή τη σοφία τη γέννησαν στρατιές και γενιές εμπειροτεχνιτών. Αυτή η κατατεθειμένη γνώση, πείρα και μαεστρία έχει σαρωθεί από την προθήκη της πόλης.
Τέτοια σπίτια, απλά αλλά σοφά, ελάχιστα ίσως, θα κρατήσει ο 21ος αιώνας όσο προχωράει με μια δεδομένη έπαρση. Κάποια από αυτά τα αστικά κτίσματα θα επισκευαστούν από ανθρώπους με χρήμα και διάθεση και γούστο και πίστη, που θα τα φανταστούν αλλιώς εξαντλώντας τις δυνατότητες αυτών των σπιτιών της αθηναϊκής συνοικίας. Αλλά τα πιο πολλά θα χαθούν. Μαζί θα φύγει και η συνθήκη που γέννησε την αθηναϊκή γειτονιά πριν από το 1955, εκείνη τη μικροαστική και κατά τόπους μεσοαστική γαλήνη, εκείνο το μέτρο, εκείνη την απλότητα.
Αυτά τα απλά σπίτια που προσπέρασε ο χρόνος, η ανάγκη και οι ιεραρχήσεις της ζωής, είχαν στην κάτοψή τους, στη διαρρύθμισή τους, μικρή μέριμνα και δυνατότητα για μεγάλους χώρους. Η ιδιωτικότητα μπορούσε ελάχιστα να εκτονωθεί στα διάφορα επίπεδα, αυλή, σκάλα υπηρεσίας, δωμάτια μικρά ως επί το πλείστον, αλλά ψηλοτάβανα, λουτρό μάλλον υποτυπώδες, κουζίνα μικρή που ένας σύγχρονος άνθρωπος θα ήθελα να την εκσυγχρονίσει. Το σαλόνι ήταν και αυτό μικρό καθώς στα χρόνια πριν από την τηλεόραση δεν υπήρχε στις μικροαστικές συνοικίες η αντίληψη ενός λίβινγκ ρουμ. Η εσωτερική ζωή στα σπίτια αυτά ήταν αντανάκλαση της παραδοσιακής οικογένειας, της κοινωνικής ετικέτας, της αστικής νόρμας. Τουλάχιστον ως πρώτη ανάγνωση. Τα δράματα, οι επιθυμίες και ο ψυχικός αναβρασμός ήταν πίσω από τις κουρτίνες.
Ωστόσο, η θέα αυτών των σπιτιών προκαλεί σήμερα σκέψεις και συγκίνηση. Οχι τόσο για την αισθητική τους αρτιότητα όσο για την έντιμη παρουσία τους. Καθώς τα περισσότερα από αυτά θα εκλείψουν, κρατώ τη σκιά τους ως μια ευεργετική υπενθύμιση για τη θαυμαστή σύνθεση που ήταν κάποτε η αθηναϊκή συνοικία.
