Γιατί ο μύθος του Βίκτορ Φρανκενστάιν, αυτού του τραγικού και τρομακτικού ήρωα που εμπνεύστηκε η Μέρι Σέλεϊ το 1816, που φόβισε κι άλλο τόσο γοήτευσε τόσες γενιές, παραμένει τόσο αγαπητός για κοινό και σκηνοθέτες; «Οταν ήμασταν μικροί, λέγαμε με τους 12χρονους συνομήλικους φίλους “πάμε να φοβηθούμε λίγο;”. Ο άνθρωπος ελκύεται από τον τρόμο γιατί έτσι ξορκίζει τον θάνατο», λέει ο Δημήτρης Τάρλοου. «Βλέποντας θρίλερ, γενικά τρομακτική μυθοπλασία, μπαίνεις στον χώρο του εφιάλτη και του ονείρου, κάτι που με ενδιαφέρει πολύ».
Μέσω ενός εφιάλτη προσεγγίζει σκηνοθετικά το έργο της Ερις Κύργια «Frankenstein & Eliza», που ανεβαίνει στο «Πορεία» στις 21 του μηνός. Εμπνευσμένο από το μυθιστόρημα της Σέλεϊ, ο σκηνοθέτης λέει στην «Κ» ότι «στον άνθρωπο αρέσει να μπαίνει ψυχαναλυτικά στον χώρο του ονείρου του».
Στην Ερι Κύργια ανέθεσε να γράψει ένα νέο κείμενο βασισμένο στην ιστορία του Φρανκενστάιν με σύγχρονες αναφορές. «Τα υπόλοιπα ήταν δικής της έμπνευσης. Το ζήτημα της ΑΙ ήταν μια κοινή μας οπτική. Ομως, θίγει επίσης το θέμα της βιοηθικής και της ευθανασίας, τα όρια του κινδύνου και της καταστροφής».
Στο «Frankenstein & Eliza» παρακολουθούμε τη διαδρομή ενός φοιτητή που σπουδάζει στη Γενεύη στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 πηγαίνει στη Νέα Υόρκη να εξελίξει μια ιδέα του για τη δημιουργία ενός ψηφιακού βοηθού. Παρακολουθούμε την πορεία του σε μια περίοδο φοιτητικών ταραχών, με σκηνικό μια ερωτική ιστορία.
Ο σκηνικός χώρος του Πάρι Μέξη είναι, σε πρώτο επίπεδο, το εντευκτήριο ενός πανεπιστημίου, στο οποίο ο γηραιός μπάρμαν μοιάζει σαν το φάντασμα του πανεπιστημίου και εκεί βρίσκεται και το εργαστήριο του Φρανκενστάιν γεμάτο εικόνες που θυμίζουν αρχές ψηφιακής εποχής.
«Μέσω αυτής της ιστορίας θίγονται φλέγοντα ζητήματα για το πόσο μπορούμε να εμπιστευθούμε την τεχνολογία. Υπάρχουν πολλές παρανοήσεις. Για όσα φοβόμαστε ότι θα γίνουν ενώ έχουν ήδη συμβεί και για πολλά που φοβόμαστε αλλά δεν πρόκειται να συμβούν. Υπάρχει περίπτωση στις επόμενες δεκαετίες να δούμε με ένα τρόπο μια συγχώνευση –όχι αντικατάσταση– του ανθρώπινου είδους με τη μηχανή. Διαβάζοντας τεχνικές πληροφορίες ειδικών αισθάνθηκα ότι έχουμε ήδη διαβεί τον Ρουβίκωνα».
Αδυναμία επικοινωνίας
Ο Φρανκενστάιν που θα δούμε στο «Πορεία» μοιάζει με κανονικό άνθρωπο που δυσκολεύεται να συνδεθεί με τους άλλους και υποκαθιστά την ανθρώπινη επικοινωνία με τον ψηφιακό βοηθό. Μα μήπως καθημερινά στο τηλέφωνο με φωνητικά μηνύματα δεν συνομιλούμε με τις μηχανές και στον υπολογιστή με εντολές; «Σε μια εποχή καταιγιστικών αλλαγών, η Siri μέσω του GPS μάς καθοδηγεί. Το να αντικαταστήσεις έναν σεναριογράφο με την τεχνητή νοημοσύνη γίνεται, αλλά πόσο μπορεί να αντικατασταθεί το ανθρώπινο πνεύμα από μια μηχανή, μένει να αποδειχθεί».
Μέσω της ιστορίας του Φρανκενστάιν θίγονται φλέγοντα ζητήματα για το πόσο μπορούμε να εμπιστευθούμε την τεχνολογία.
Φέρνει ένα ακόμη παράδειγμα. Με τον Γκάρι Σάλομον, που έγραψε τη μουσική, συζητούσαν ότι θα ταίριαζαν κάποια κομμάτια που θα θυμίζουν ντίσκο ή ροκ της δεκαετίας των αρχών του ’80, αλλά να μην έχουν πνευματικά δικαιώματα. Εδωσε στην τεχνητή νοημοσύνη λέξεις-κλειδιά όπως: μαύρος ρομαντισμός, ροκ, αρχές δεκαετίας ’80, Αμερική και η εφαρμογή τού έδωσε ένα πειστικότατο κομμάτι που χρησιμοποιούν επί σκηνής. «Εμεινα άναυδος γιατί το αποτέλεσμα δεν είναι άτεχνο. Εγραψε ένα κανονικό κομμάτι το οποίο “ντύνει” με στίχους, ανάλογα με τις λέξεις που έχεις δώσει. Δεν ξέρω αν δώσω τις λέξεις π.χ. Βασιλιάς Λιρ, Σαίξπηρ, Χίτλερ, 20ός αιώνας, αν η ΑΙ θα μου γράψει ένα έργο όπως το θέλω, αλλά προς τα εκεί οδεύουμε. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι δίπλα μας, όμως ο μεγάλος φόβος είναι η υπερνοημοσύνη. Η αυτοβελτίωση των μηχανημάτων χωρίς την ανθρώπινη καθοδήγηση. Eκεί θα χαθεί ο έλεγχος. Ενα μηχάνημα θα μπορεί να μας δίνει εντολές αντί εμείς σ’ αυτό».
Τριάντα οκτώ χρόνια στο θέατρο ως ηθοποιός, σκηνοθέτης, μεταφραστής, ποιες είναι οι δυσκολίες για την πραγμάτωση μιας ιδέας όπως αυτή; «Δεν είναι εύκολο να προκύψει η αίσθηση της χαλαρής συνύπαρξης μέσα στον χώρο του ονείρου, χρειάζονται ασκημένα καστ και χρόνος για να δημιουργηθεί η κατάλληλη ατμόσφαιρα». Στις πρόβες ζητάει πάντα αυτοσχεδιασμούς. Λέει ότι ο τρόπος που κινείται ένας άνθρωπος στον χώρο και η χρονικότητα δημιουργούν την ατμόσφαιρα μαζί με τη μουσική. «Πρέπει να βρεθούν οι σωστές δράσεις οι οποίες πείθουν και ρεαλιστικά για το κίνητρο των ηρώων και ταυτοχρόνως δέχονται ότι αυτό δεν είναι ακριβώς ρεαλιστικό».
Ζητάει από τους ηθοποιούς να πουν τις δικές τους ιστορίες, όμως είναι εύκολο για όλους; «Αυτό είναι πονεμένη ιστορία γιατί δημιουργεί εκρηκτικότητα και δεν είναι όλοι διαθέσιμοι. Ομως, έτσι προκύπτουν πραγματικές ιστορίες που έχουν να κάνουν με τους άξονες του έργου. Επιπλέον συνδέονται οι ηθοποιοί πραγματικά μεταξύ τους. Το πιστεύω και το ζητάω σε κάθε παράσταση. Συνήθως ξεκινάω εγώ. Εχω αφηγηθεί πράγματα που αν γνώριζε η συγχωρεμένη μητέρα μου δεν θα χαιρόταν καθόλου. Πράγματα που με εκθέτουν, που έχουν συμβεί, τσακωμούς, επιθυμίες. Αν πραγματικά ειπωθούν κάποιες ιστορίες όπως τώρα, οι άνθρωποι μαθαίνουν να σέβονται ο ένας τον άλλον. Αρα υπάρχει κάτι που δένει μετά σαν υλικό».
Εσωτερικές αναθεωρήσεις
Οι κουβέντες του δείχνουν ότι βρίσκεται σε μια εποχή εσωτερικών αναθεωρήσεων και αναζητήσεων. «Αλλαξε δραματικά ο τρόπος με τον οποίο γίνεται το θέατρο. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να απαιτήσεις από ένα κάστινγκ την προσήλωση και τη δοτικότητα που θέλεις, όταν όλη η κοινωνία, όπως και οι ηθοποιοί, κινείται σε ρυθμούς εφιαλτικά γρήγορους, κουραστικούς. Ερχονται για πρόβα στις 6 το απόγευμα και από τις 7 το πρωί είναι σε γύρισμα. Αλλαξε η σχέση με το επάγγελμα, το να απαιτείς συνθήκες παλιάς αφοσίωσης θα έμοιαζε με σχιζοφρένεια. Το να επιθυμείς από τον ηθοποιό ένα θέατρο πραγματικής δοτικότητας, προσήλωσης, αλλά και ταλαιπωρίας, σήμερα μπορεί να προκαλέσει ακόμη και μήνυση. Πρέπει να προσέχεις πολύ στον εργασιακό χώρο. Στον Φρανκενστάιν υπάρχει βία 100%. Αν δεν υπάρχουν βίαιες προθέσεις από τους ηθοποιούς, πώς θα δημιουργηθεί δράση; Η βία είναι άσχημη, αλλά είναι συχνά μέρος της δουλειάς μας. Οι ηθοποιοί δεν θέλουν να το αγγίξουν αυτό».
Αλλαξε δραματικά ο τρόπος με τον οποίο γίνεται το θέατρο. Το να απαιτείς από τους ηθοποιούς συνθήκες παλιάς αφοσίωσης θα έμοιαζε με σχιζοφρένεια.
Ο Δημήτρης Τάρλοου έχει πει ότι δεν θέλει να βλέπει τις παραστάσεις του. Είναι επειδή κάτι ολοκληρώθηκε ή επειδή υπάρχει φόβος ότι πάντα υπάρχει περιθώριο διόρθωσης; «Εχω περάσει το στάδιο του να θέλω συνέχεια κάτι να διορθώνω. Εντάξει, τις πρώτες ημέρες συμβαίνει, αλλά δεν γίνεται να κάθομαι όλη τη σεζόν να σημειώνω και να διορθώνω. Αναλαμβάνουν πλέον οι ηθοποιοί», απαντάει. «Είναι μια προσωπική δυσφορία που δεν μπορώ να αναλύσω τώρα, αλλά δεν έχω μεγάλη επιθυμία να βλέπω αυτό που έχω κάνει. Μπορεί να αφορά μια ιδεατή κατάσταση που έχω στο μυαλό σου. Της τελειότητας ενός οράματος που ποτέ δεν μπορεί να πραγματωθεί έτσι όπως το σκέφτομαι».
Νιώθω ότι υπήρχε μια βαθιά συμβιωτική σχέση με τη μητέρα μου
Από το 1998 που δημιούργησε την εταιρεία θεάτρου «Δόλιχος» και το 2000 στεγάστηκε στο «Πορεία», πραγματοποίησε ό,τι ονειρεύτηκε; «Δεν έχω παράπονο, ό,τι φαντάστηκα το έκανα». Τι θέλει τώρα; «Τίποτα», απαντάει μονολεκτικά, χωρίς διάθεση. Εχει σχέση με τους κύκλους της ζωής; «Ισως κλείνει ένας κύκλος, ίσως είναι και ο θάνατος της μάνας μου. Ισως όλα αυτά γεννήσουν κάτι νέο ως επιθυμία, μια σχέση με το επάγγελμα με κάποιους άλλους όρους. Η αναγκαιότητα να μιλήσω πιο βαθιά για κάτι και να μην κυνηγάμε τόσο την επιτυχία, τα εισιτήρια, αν θα γραφτούν καλά λόγια για μας. Ολα αυτά σαν ένα αδυσώπητο πρέπει με έχει αποθαρρύνει, δεν θέλω να ασχολούμαι έτσι με το θέατρο πια. Με επηρεάζει η ίδια η σχέση με το επάγγελμα, οι όροι αφοσίωσης για το πώς θα γίνει η δουλειά. Θέλω να χτίσω μια νέα σχέση με ηθοποιούς που θα περιλαμβάνει αυτή τη διάθεση δοσίματος και αφοσίωσης. Δεν εννοώ ομάδα, ομάδες δεν υπάρχουν πια. Αλλά συγκεκριμένου χρόνου δέσμευση και δουλειά πάνω σε πράγματα για να προκύψουν στιγμές απόλαυσης, ζωντανής ανάφλεξης. Και για λίγο να συμβεί μέσα στην ημέρα, μου είναι αρκετό να γυρίσω σπίτι μου ευτυχής. Αλλιώς δεν βρίσκω λόγο να κάνω το επάγγελμα».
Στην παρατήρηση «άλλαξες», διαφωνεί: «Ετσι ήμουν πάντα, απλώς είχα αποφασίσει να σέρνω αγόγγυστα το κάρο και δεν το εξέφραζα για πολλούς λόγους, ανάγκης, ίσως συνήθειας… Οταν είσαι νέος, λες “έλα να κάνουμε άλλη μια παράσταση”, όμως φτάνεις σε ένα σημείο που αυτό δεν σε ικανοποιεί». Αραγε η απώλεια της μητέρας του Μαρίνας Καραγάτση σ’ αυτά τα συναισθήματα έχει θέση; «Νιώθω ότι υπήρχε μια βαθιά συμβιωτική σχέση με τη μητέρα μου, η οποία βασιζόταν σε μια καλλιτεχνική συνάφεια. Οταν υπάρχει λοιπόν η απώλεια της απεύθυνσης, δημιουργείται ένα κενό, μια καλλιτεχνική αμηχανία σε σχέση με αυτό που θες να πεις. Πρέπει να βρεθεί κάτι ισχυρό, έτσι ώστε να δημιουργήσω τη νέα απεύθυνση».
Η Επίδαυρος
Αν για πολλούς συναδέλφους του η Επίδαυρος είναι μια αγωνία, ο Δημήτρης Τάρλοου ισχυρίζεται ότι «δεν έχω αγωνίες αυτοπραγμάτωσης μέσα από χώρους και είδη θεάτρου. Ολοι έχουν πάει στην Επίδαυρο, γιατί να σε απασχολεί στα 58 σου; Ομως, όχι μόνο απασχολεί και με απασχολεί, εάν και πώς μπορώ να το κάνω, αλλά συγχρόνως δεν έχω και ιδιαίτερη επιθυμία να το κάνω. Αυτό είναι που με τρομάζει: ότι δεν έχω την ευκολία και την επιθυμία να πω “πάμε’’. Ολοι πάνε, μα πού πάνε;».
