Δεν είναι τυχαίο ότι διάλεξε να δώσει την πιο θερμή απάντηση, που δήλωνε μνήμη νωπή και συγκινημένη, για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Γιατί ο Τόνι Σερβίλο δεν έρχεται, την επόμενη Δευτέρα 25 Νοεμβρίου, για πρώτη φορά στη χώρα μας.
Ηταν εδώ και το 2011-2012 για τη συνεργασία του με τον Ελληνα σκηνοθέτη στην τελευταία ταινία του «Μια άλλη θάλασσα», που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ηταν παρών στο δυστύχημα, έτρεξε στο νοσοκομείο όπου μεταφέρθηκε ο Θ. Αγγελόπουλος και άφησε την τελευταία πνοή του. Ηταν εκεί, στον χώρο υποδοχής, μαζί με την οικογένειά του, το συνεργείο και τους ηθοποιούς, βουβός και συντετριμμένος. Με αυτήν την εικόνα, ανεξίτηλη, στο μυαλό μου, του ζήτησα να μου περιγράψει το δικό του τελευταίο «πλάνο» από τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. «Ηταν λίγα δευτερόλεπτα πριν από το ατύχημα», λέει. «Ημασταν στο νυχτερινό γύρισμα στον Πειραιά και ο Θόδωρος, αφού μου έδωσε τις οδηγίες για την επόμενη σκηνή, απομακρύνθηκε διασχίζοντας τον δρόμο για να διορθώσει το πλάνο. Σχεδόν μπροστά στα μάτια μας συνέβη η τραγωδία. Μου έμεινε επίσης η ανάμνηση ενός σκηνοθέτη από τους σπουδαιότερους στην ιστορία του κινηματογράφου μαζί με ένα αίσθημα βαθιάς λύπης γιατί δεν μπόρεσα να ολοκληρώσω μια ταινία εξαιρετικής ομορφιάς και οξυδερκούς διερεύνησης του παρόντος».
Ο Τόνι Σερβίλο, σήμερα, στα 65 χρόνια του, έχει πάρει διαζύγιο από τον ελεύθερο χρόνο. Γυρίζει ταινίες και περιοδεύει με μια πολύ απαιτητική παράσταση: τις «Φωνές του Δάντη», μια επιλεγμένη σύνθεση από τα έργα του Δάντη, και κυρίως από τη «Θεία Κωμωδία», «μέσα από την πρωτότυπη ερμηνευτική γλώσσα του Ιταλού συγγραφέα Τζουζέπε Μοντεσάνο, ο οποίος προτείνει μια ανάγνωση προσωπική με στόχο να φέρει την ποίηση του Δάντη κοντά στο σύγχρονο κοινό». Τον θεατρικό αυτό μονόλογο θα παρουσιάσει και στην Αθήνα, για μία μόνο βραδιά (στις 25/11) στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας».
Πιστός στο θέατρο
Παρότι έχει συνδέσει άρρηκτα το όνομά του με τον σκηνοθέτη Πάολο Σορεντίνο και ταινίες όπως το «Il Divo» (2008), «H τέλεια ομορφιά» (2013), «Loro» (2018), το «Χέρι του Θεού» (2021), ο Τόνι Σερβίλο παραμένει με πάθος πιστός στη θεατρική τέχνη. Οι ερμηνείες του, ούτως ή άλλως, τόσο στην οθόνη όσο και στη σκηνή, ποτέ δεν περνούν απαρατήρητες. Εξυμνούνται από την κριτική και αποσπούν διακρίσεις και βραβεία. Τον ρωτώ αν υπάρχει άλλο πολιτικό πρόσωπο που θα επιθυμούσε να υποδυθεί μετά τον Τζούλιο Αντρεότι και τον Μπερλουσκόνι, και αν πιστεύει ότι οι δυο τους είχαν κοινά στοιχεία: «Δεν θα ήθελα να παίξω τον ρόλο κανενός άλλου υπαρκτού πολιτικού. Δεν νομίζω ότι ο Αντρεότι και ο Μπερλουσκόνι είχαν κοινά χαρακτηριστικά, ο ένας καλλιεργούσε το μυστήριο και τη μυστικότητα, ο άλλος ήταν μεγάλος πωλητής με έντονη αίσθηση του θεάματος». Και η πολιτική; Πόσο τον ανησυχεί το γεγονός ότι η Ιταλία είναι ανάμεσα στις χώρες που αντιμετωπίζουν έντονο οικονομικό και έντονο μεταναστευτικό πρόβλημα; Με την Τζόρτζια Μελόνι, ως πρωθυπουργό, αισθάνεται ασφαλής ως Ιταλός πολίτης; «Εκτός από τις ανησυχίες για την προέλαση των ακροδεξιών δυνάμεων σε πολλές χώρες της Ευρώπης, αισθάνομαι ασφαλής ως Ιταλός πολίτης, διότι, όπως σε όλες τις δημοκρατίες, και στην Ιταλία εξακολουθεί να υπάρχει η δυνατότητα για πολλούς ανθρώπους να σκέφτονται διαφορετικά. Τουλάχιστον όσο ισχύει το σημερινό δημοκρατικό μας σύνταγμα». Του θυμίζω ότι μία από τις δημοφιλείς φράσεις του Τζούλιο Αντρεότι στην ταινία ήταν: «Ξέρω ότι είμαι μέτριος αλλά κοιτώντας γύρω μου δεν βλέπω και κανέναν γίγαντα». «Πιστεύετε ότι εξακολουθεί να απηχεί την πολιτική πραγματικότητα και σήμερα; Πρόκειται για κυνική ή ρεαλιστική διαπίστωση;» ρωτώ.
«Δεν είναι κυνική, αλλά μάλλον προφητική. Οι πολιτικοί νάνοι έχουν πολλαπλασιαστεί στη σημερινή κοινωνία, εις βάρος ακόμη και των μετρίων, μετά την οριστική εξαφάνιση των γιγάντων».
Η στιγμή είναι η κατάλληλη για να επιστρέψουμε στον Δάντη, ως αδιαμφισβήτητο μέγεθος, που διασχίζει αμετάβλητο τους αιώνες.
«Δεν είναι κυνική, αλλά μάλλον προφητική διαπίστωση: οι πολιτικοί νάνοι έχουν πολλαπλασιαστεί στη σημερινή κοινωνία, εις βάρος ακόμη και των μετρίων, μετά την οριστική εξαφάνιση των γιγάντων».
«Να απελευθερώσουμε τη Θεία Κωμωδία από τα εγκώμια και να τη φέρουμε εδώ μαζί μας, στον ηλεκτρισμένο και ενοχλητικό σύγχρονο κόσμο: αυτό είναι το χρέος που οφείλουμε στον Δάντη», σημειώνει ο Τζουζέπε Μοντεσάνο, υπεύθυνος για τη σύλληψη και δραματουργική επεξεργασία της παράστασης.
«Να απελευθερώσουμε τη Θεία Κωμωδία από τα εγκώμια και να τη φέρουμε εδώ μαζί μας, στον ηλεκτρισμένο και ενοχλητικό σύγχρονο κόσμο: αυτό είναι το χρέος που οφείλουμε στον Δάντη».
– Ο Τζουζέπε Μοντεσάνο γράφει: «Ο Δάντης, αυτός που ζει και μιλάει στην Κωμωδία, είναι σύγχρονός μας άνθρωπος». Εσείς θα βάζατε τίτλο στο έργο «Δάντης, ο σύγχρονός μας»;
– Ο Δάντης είχε στρέψει το βλέμμα του σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο, από τη Γερμανία έως την Ισπανία, από την Αγγλία έως τη Βοημία, από την Αφρική έως τον Ατλαντικό με την πρόθεση να ενώσει τη Δύση με την Ανατολή, την Ελλάδα και τη Ρώμη, τον Αβερρόη και τον Ακινάτη, τον Αριστοτέλη και τον Κωνσταντίνο, την αραβική και τη λατινική ποίηση, στο όνειρο μιας ενότητας της γνώσης και των λαών. Ως εκ τούτου, για μένα είναι εξαιρετικό το γεγονός ότι από την Αθήνα, το λίκνο του πολιτισμού μας, μέσω της ιταλικής γλώσσας, που ήταν του Δάντη και είναι η δική μας σήμερα, μπορεί ακόμη να αντηχεί μια φωνή για «όποιον αναζητά την ελευθερία που είναι τόσο αγαπητή». Ο Δάντης είναι λοιπόν σύγχρονός μας.
– Στο κείμενο υπάρχουν κάποια σημεία που σας προκαλούν ιδιαίτερη συγκίνηση ή αμηχανία; Και γιατί; Θα μπορούσατε να αναφέρετε παραδείγματα;
– Υπάρχουν σημεία του κειμένου που με συγκινούν, όπως το επεισόδιο του Πάολο και της Φραντσέσκα, διότι στην Κόλαση, ένα μέρος που ο Δάντης ορίζει ως «d’ogni luce muto» (από κάθε φως βουβό), όπου οι καταραμένοι καταριούνται τη θεία αρετή, ανοίγεται μπροστά μας ένας μικρός παράδεισος αποτελούμενος από τρυφερά χείλη.
– Κάθε φορά που ερμηνεύετε το κείμενο αυτό, ποια είναι η πρώτη έγνοια σας;
– Η προσπάθεια να κρατώ ενωμένες τις σκέψεις με τα συναισθήματα και ταυτόχρονα τα συναισθήματα με τις σκέψεις.
– Ο Νίκος Καζαντζάκης (που μετέφρασε και τη Θεία Κωμωδία στα ελληνικά) θεωρούσε τον Δάντη μία από «τις ψυχές που έθρεψαν την ψυχή του». Πιστεύετε ότι σήμερα, στην εποχή της εικόνας, της πολυδιάσπασης, της ζωής μέσα από τα social media, ο Δάντης μπορεί «να θρέψει ψυχές»;
– Ο Δάντης φτάνει στην καρδιά του 20ού αιώνα, ενός αιώνα που συγκλονίζεται από δράματα και συγκρούσεις, αλλά και από έντονες προσδοκίες για πρόοδο. Ο Δάντης έγινε στην πραγματικότητα ένας πολύτιμος οδηγός για μεγάλους ποιητές, όπως ο Τόμας Στερνς Ελιοτ, ο Εζρα Πάουντ, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Οσιπ Μαντελστάμ, και για το όνειρό τους για έναν νέο ευρωπαϊκό πολιτισμό πέρα από τα μεμονωμένα έθνη. Είναι αυτό που εννοούμε όταν προφέρουμε τις λέξεις «πολιτισμό» και «Ευρώπη» ως αυτό που μας ενώνει στην ποικιλομορφία και τη μοναδικότητα κάθε λαού.
– Η ομορφιά μπορεί να σώσει τον κόσμο, κύριε Σερβίλο; Η «grande bellezza» είναι εξωτερική συνθήκη ή εσωτερική;
– Μόνο η ομορφιά που δείχνει το καλό μπορεί να σώσει τον κόσμο, σύμφωνα με τη διδασκαλία των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι υποστήριζαν το ιδεώδες της καλοκαγαθίας.
«Οι φωνές του Δάντη», Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας», στις 25/11. Η παράσταση πραγματοποιείται σε συνεργασία με την πρεσβεία της Ιταλίας, το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών και το Piccolo Teatro di Milano. Η μεταφορά των απαντήσεων από τα ιταλικά στα ελληνικά έγινε με τη συμβολή του Τζάκοπο Νοβέντα Μενίν.
