Ελβετία
Κάπου έξω απ’ τη Γενεύη. Η καταιγίδα τυλίγει την πολυτελή βίλα. Αστραπές φωτίζουν απόκοσμα την ήσυχη λιμνούλα. Οι τρεις φίλοι αποφασίζουν πως πρέπει να αναβάλουν τα σχέδιά τους για μια περιήγηση στα βουνά. Αλλωστε είναι 1816 και ο ορειβατικός εξοπλισμός περιλαμβάνει μπαστούνι, σάκο και, κυρίως, ψυχή με ευγενή συναισθήματα. Οι άνδρες της παρέας απογοητεύονται. Η Mary τους λέει να μην είναι τόσο κλαψιάρηδες.
Η Mary προστάζει να φέρουν το καλό κρασί και προτείνει να καθίσουν όλοι γύρω απ’ τη φωτιά. Στα δεκαοκτώ σου κάνεις τέτοια πράγματα με τους φίλους σου, με τους οποίους παράλληλα διατηρείς άτυπους ερωτικούς δεσμούς. Η αλήθεια είναι πως η Mary δεν βρίσκεται στη Γενεύη με φίλους ακριβώς. Εχει «κλεφτεί» με τον ήδη παντρεμένο ρομαντικό ποιητή Percy Shelley και ο τρίτος της συντροφιάς είναι ο λόρδος Μπάιρον, που το απολαμβάνει όταν φλέγεται η καρδιά του κ.λπ. Ο Μπάιρον προτείνει να διασκεδάσουν λιγάκι. Να παραβγούν σε κάτι! Η Mary Shelley δέχεται, λατρεύει τις προκλήσεις.
Εχει ανατραφεί δυναμική και ανεξάρτητη: ο πατέρας της, ο William Godwin, είναι πολιτικός φιλόσοφος, λόγιος με ριζοσπαστικές, για τα δεδομένα της εποχής, ιδέες. Μητέρα της μία από τις πρώτες φεμινίστριες όλων των εποχών, η σπουδαία Mary Wollstonecraft, φιλόσοφος που ασχολήθηκε διεξοδικά με τα δικαιώματα των γυναικών. Πέθανε λίγες μέρες μετά τη γέννηση της Mary. H Mary πρακτικά πέρασε την παιδική της ηλικία μέσα στο πένθος, στα βιβλία και τα φιλοσοφικά προβλήματα της εποχής της. Ολη της τη ζωή συναναστρεφόταν λόγιους και λογίες.
Η βροχή χτυπάει το παράθυρο σαν κάποιος να ρίχνει πετρούλες. Στις χιονισμένες βουνοκορφές έχει πέσει σκοτάδι. Η πρόκληση που θέτει ο Μπάιρον είναι η εξής: ποιος από τους τρεις θα πει την καλύτερη ιστορία φαντασμάτων; Ο Percy –την εργασία του οποίου κυρίως γνωρίζουμε λόγω της συστηματικής φροντίδας, επιμονής και προώθησης του έργου του εκ μέρους της γυναίκας του Mary– παλεύει, αλλά δεν τα καταφέρνει. Ο Μπάιρον κάτι σκαλίζει, αλλά δεν τα πάει και τόσο καλά.
Η Mary αποσύρεται στο δωμάτιό της. Στον ύπνο της βλέπει τον Frankenstein (ή τουλάχιστον έτσι ισχυρίζεται η ίδια, επιδεικνύοντας την επιβεβλημένη, για την εποχή, γυναικεία ταπεινότητα). Το άλλο πρωί, τους λέει ότι ανακάλυψε κάτι.
Frankenstein
«Ο Frankenstein», λέει η παραμυθού Mary, «ήταν ένας νεαρός επιστήμονας που παρασύρθηκε από τη μανία του για γνώση και από την ιδέα που είχε για τον εαυτό του. Εφτιαξε ένα Τέρας. Την εμπιστοσύνη που του ’χε δείξει η αγαπημένη του οικογένεια, τα τρυφερά του αισθήματα, τα υψηλά ιδανικά όλα τα υπέταξε σ’ έναν μεγαλομανή σκοπό. Το Τέρας (δεν έχει όνομα, παρόλο που πολλοί, εκ παραδρομής, το λένε Frankenstein) ήταν ένας σωρός από μύες και κόκαλα, πράγματα που ο τρελός επιστήμονας μάζεψε από νεκροταφεία (τόπο που πια συνδέουμε αμέσως με το γοτθικό). Απέκτησε ζωή, μετά από πειράματα με τον ηλεκτρισμό και τα καλώδια. Υστερα έγινε ανεξέλεγκτο, ξέφυγε στα βουνά, τρόμαξε φιλήσυχους χωρικούς, στοίχειωσε κάθε στιγμή του ύπνου του επιστήμονα. Ακόμα και ξύπνιος έβλεπε εφιάλτες και φρικτά οράματα, ανίκανος να διακρίνει τι ήταν αληθινό. Από κατακτητής κατάντησε ναυαγός, χαμένος ανάμεσα στους πάγους, πασχίζοντας να μαζέψει το ίδιο το δημιούργημά του». Πώς σάς φαίνεται;
Η Αντίδραση
Τόσο ο Μπάιρον όσο και ο Percy ως ακομπλεξάριστοι, πολλά-χρόνια-μπροστά-από-την-εποχή-τους άνδρες που είναι, της λένε κάτι του στυλ «είσαι ιδιοφυΐα! Η ιστορία σου είναι γνησίως τρομακτική, φιλοσοφική και ανεπανάληπτη». Η Mary επιμένει, «είναι όντως καλό; Μετράει για φάντασμα ένα υπερμεγέθες πλάσμα με ραμμένο δέρμα;». Πάντοτε ήξερε πως θα γινόταν συγγραφέας, αλλά τώρα διστάζει λίγο. Είναι η πρώτη της απόπειρα και είναι μικρούλα. Δεν ξέρει ακόμη ότι η ιστορία της θα είναι τόσο επιτυχημένη ώστε να δημιουργήσει ένα νέο λογοτεχνικό είδος: τα βιβλία της λεγόμενης «επιστημονικής φαντασίας».
Η Επιτυχία Του Βιβλίου
Το 1818 εκδίδεται στο Λονδίνο το «Frankenstein». Γίνεται αμέσως μπεστ σέλερ. Μετά από λίγο καιρό ανεβαίνει στο θέατρο. Εκτοτε αναπροσαρμόζεται διαρκώς για τη σκηνή, τον κινηματογράφο, τα κόμιξ. Καθορίζει την ποπ κουλτούρα. Ας μου επιτραπεί να πω ότι τίποτα δεν συγκρίνεται με την ίδια την ανάγνωση του βιβλίου – το βιβλίο έχει βάθος. (Διάβασα το πρωτότυπο, από τις διάφορες ελληνικές μεταφράσεις θα εμπιστευόμουν τυφλά αυτήν της Κατερίνας Σχινά).
Οι Απώλειες Των Αγαπημένων
Η Mary, στο μεταξύ, ζει μια ζωή πένθους. Σαν να μην έφτανε που η γέννησή της σχεδόν συνέπεσε με τον θάνατο της μητέρας της (διάφορα μοτίβα ενοχής/πρόκλησης θανάτου αγαπημένων μπορεί να διαγνώσει κανείς στο «Frankenstein»), κλέφτηκε και μ’ έναν παντρεμένο. Οταν επιστρέφουν από τη λίμνη της Ελβετίας με τον Percy, έρχονται αντιμέτωποι με τη δυσάρεστη πραγματικότητα. Ο μπαμπάς της Mary, παρόλο που είναι «ριζοσπαστικά προοδευτικός» για τον 19ο αιώνα, δεν έχει χαρεί που η κόρη του «κλέφτηκε» μ’ έναν ρομαντικό ποιητή. Η γυναίκα του Percy έχει στο μεταξύ αυτοκτονήσει. Η Mary και ο Percy παντρεύονται και πάνε να ζήσουν στην Ιταλία – ενδίδοντας σε μία πανίσχυρη φαντασίωση της εποχής για μια ζωή περιπλάνησης πλάι σε ερείπια ναών, με υψηλές συζητήσεις για την ελευθερία, περιπάτους σε χαράδρες κ.λπ. Ζωή από πίνακα του Caspar David Friedrich.
Τα παιδιά τους αρρωσταίνουν στην Ιταλία. Η Mary θάβει δύο από αυτά, επιζεί μονάχα ένα με το οποίο διατηρεί σχέση αγάπης για πάντα. Λίγο καιρό μετά (1822), ο Percy πνίγεται στη θάλασσα στα 29. Το 1824 χάνεται και ο τρίτος της τριάδας. Ο λόρδος Μπάιρον πεθαίνει στην Ελλάδα, όπου έκτοτε τιμάται ως ήρωας της Επανάστασης του 1821. Γιατί, όμως, το Frankenstein είναι μια τόσο συγκλονιστικά καλή ιστορία τρόμου;
Το φιλοσοφικό πλέγμα
Η ιστορία είναι απλά γραμμένη, σαν παραμύθι. Εχει όλα τα γοτθικά στοιχεία που φέρνουν ανατριχίλες: Τέρας, παρανοϊκό επιστήμονα, πύργο, στενή σοφίτα, μυστηριώδεις θανάτους, κόκαλα. Το ύφος είναι πάντα υψηλό και ευγενές – εν μέρει αποδίδοντας και τη μεγάλη ιδέα του δόκτορος για τον εαυτό του. Φυσικά είναι και παρατραβηγμένο, όπως όλα τα έργα του είδους: το Τέρας παρακολουθεί αθέατο από το παράθυρο μια οικογένεια φιλήσυχων χωρικών στα βουνά και παθαίνει κάτι σαν εμμονή μαζί τους, ενώ παράλληλα μελετάει τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους.
Η ιστορία είναι εκπληκτική σε φιλοσοφικό βάθος. Μπορεί να κάνει κανείς πολύτιμες σκέψεις για την ενοχή και την ευθύνη, για την ελευθερία του προσώπου, το ιερό, την ύβρη και την τρέλα. Τα φιλοσοφικά θέματα του έργου είναι μάλλον ανεξάντλητα: πότε εντάσσεται κανείς στην κοινωνία; Τι ευθύνες έχει ο δημιουργός προς το δημιούργημα; Τι κρύβουμε; Πότε η ευγενής σκέψη ότι προορίζεται κανείς για τα μεγάλα έργα γίνεται καταστροφή; Είμαστε ριγμένοι, υπαρξιακά ορφανοί, χωρίς Θεό, καταδικασμένοι στη σκληρότητα;
Υπάρχουν στιγμές που συμπαθείς το Τέρας, που νιώθεις ταύτιση με το περίεργο «φρικιό». Ολο το βιβλίο σε βάζει διαρκώς σε αναστοχασμό για τη θέση σου. Δεν έχεις κι εσύ κρύψει κάτι; Δεν έχεις κι εσύ αγχωθεί με την τεχνητή νοημοσύνη; Δεν έχεις κι εσύ αναρωτηθεί εάν όλες αυτές οι τεχνολογίες φτιάχνουν ή καταστρέφουν την ανθρώπινη ζωή; Δεν βλέπουμε γύρω μας Τέρατα ή ανθρώπους με ραμμένα πρόσωπα, αποτελέσματα κάποιας μεγαλομανούς αγωνίας οι άνθρωποι να μην κάνουν το πιο ανθρώπινο από τα ανθρώπινα: να φθείρονται; Η περίεργη ιστορία του δόκτορα Frankenstein, που του μπήκε η ιδέα να το παίξει Θεός και βρέθηκε να κυνηγάει ένα κτήνος στα βουνά, βρίσκεται στον πυρήνα της δραματουργίας του μυθιστορήματος. Ομως, γύρω της ξετυλίγονται τόσο πολλά φιλοσοφικά πλέγματα με μία απλότητα υπνωτιστική.
Πράγματα Που Με Κάνουν Να Πιστεύω Στην Ανθρωπότητα Αυτήν Την Εβδομάδα
Τα απογεύματα που νυχτώνει νωρίς και μπορεί κανείς να διαβάσει απερίσπαστος μερικές καλές τρομακτικές ιστορίες πίνοντας κακάο. Οι άνθρωποι που διαβάζουν στο τρόλει ή, τουλάχιστον, φέρονται ευγενικά. Οι άνδρες που ενθαρρύνουν τις γυναίκες να επιτύχουν τις επιδιώξεις τους: πίσω από κάθε Mary Shelley κρύβεται κάποιος Percy που δεν είχε κόμπλεξ ή τάσεις εκμετάλλευσης του χρόνου, του ταλέντου και της περιουσίας της αγαπημένης του.
