Μιλάνο
Πριν από αρκετά χρόνια είχα πάρει ένα φθαρμένο σακίδιο και μία φθηνή πτήση, απ’ αυτές που πας στο αεροδρόμιο πριν ξημερώσει, πίνεις τριπλό εσπρέσο και κοιτάς τις καθαρίστριες να πιάνουν δουλειά. Ψόφαγα να πάω στο Μιλάνο. Το είχα κανονίσει έτσι μ’ έναν συμφοιτητή μου ώστε να περάσω απ’ της μαμάς του, που ζούσε κάπου έξω από την πόλη και δεν μίλαγε αγγλικά. Με κάποιον τρόπο με βρήκε και μ’ άφησε να κάνω ντους στο σπίτι της. Στην πόλη έμεινα λίγες ώρες και φρόντισα να μην τρώω. Είδα πίνακες που δικαίωσαν το προσκύνημα: Φρίντα Κάλο. Υστερα η έκθεση θα επέστρεφε στη Λατινική Αμερική και για μένα τέτοιο ταξίδι ήταν αδιανόητα εκτός προϋπολογισμού. Να μια φετινή σόλο έκθεση για την οποία αξίζει να χάσει κανείς τον ύπνο του και ενδεχομένως να καθυστερήσει να πληρώσει τον λογαριασμό του ηλεκτρικού. Leonora Carrington στο Palazzo Reale (μέχρι Ιανουάριο του 2026).
Είναι το είδος της θρησκευτικής εμπειρίας που ελκύει ακόμη και απίστους. Μια έκθεση για όσους δεν συχνάζουν στα μουσεία. Αδύνατο να βαρεθεί κανείς μπροστά στα σουρεαλιστικά, ανοικειωτικά έργα της Carrington, πόσω μάλλον σ’ αυτά εδώ που, σύμφωνα με το επιμελητικό σημείωμα, αποτελούν την πρώτη μεγάλη σόλο έκθεση της καλλιτέχνιδος στην Ιταλία. «Σκοπεί να αναδείξει το πολύπλευρο έργο της: ζωγραφική, συγγραφή, θέατρο, κριτικός λόγος». Αχ, θα είναι εφιαλτικό. Σαν να βουτάς το δάχτυλο μέσα στο υποσυνείδητο και μέσα σ’ έναν κουβά με δαχτυλομπογιές. Θα είναι σιχαμένο και συγκλονιστικό, αλλόκοτο, παραμυθένιο και σπηλαιώδες. Μαζί με την αϋπνία από τη φθηνή πτήση Αθήνα-Μιλάνο, ό,τι κοντινότερο στην καταβύθιση σε εναλλακτικές μορφές συνείδησης μπορεί να επιτύχει άνθρωπος χωρίς να μασήσει μανιτάρια.
Πότσνταμ (λίγο έξω από το Βερολίνο)
Ας παραμείνουμε πιστοί στο σχέδιό μας για λίγη ανοικείωση φέτος το φθινόπωρο. Στο μουσείο Barberini έχει αφιέρωμα στα μυθικά πλάσματα, και συγκεκριμένα στον μονόκερο. Αυτό το (περιφερειακό) μουσείο είναι πραγματικά αξιόλογο. Τις βροχερές μέρες, με σκοτάδι και παγωνιά, μπορεί να καταφύγει κανείς εκεί για να ρουφήξει χρώματα. Εύκολη διαδρομή με το τρένο από το Βερολίνο. Κατά τ’ άλλα, το Πότσνταμ είναι ήσυχο, ξεκούραστο προάστιο για όσους λαμβάνουν πλήρη σύνταξη.
Στη χριστιανική τέχνη, στα σύμβολα του μεσαίωνα, στην ιατρική, σε διάφορες κουλτούρες και επιστήμες μπορεί να βρει κανείς ίχνη του μονόκερου. Η μελέτη του μονόκερου, ενός παράξενου ζώου με κέρατο, ενεργοποιεί τη φαντασία, μας φέρνει σε επαφή με το σύμβολο και την αμφισημία. Σύμφωνα με τους επιμελητές της έκθεσης (Unicorn: The Mythical Beast in Art – Exhibitions – Museum Barberini), που τρέχει μέχρι τον Φεβρουάριο του 2026, το παρόν εγχείρημα τα ιχνηλατεί όλ’ αυτά. Η έκθεση διατρέχει περίοδο 4.000 χρόνων (!) και παρουσιάζει εκατοντάδες πίνακες δανεισμένους από τα πλέον σημαντικά ευρωπαϊκά μουσεία, καθώς και χειρόγραφα, σχέδια, γλυπτά.
Λονδίνο
Στη Royal Academy of Arts έχει Kerry James Marshall. Για τους δημιουργούς της έκθεσης ο ζωγράφος είναι από τους «σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής μας», και μια ματιά στη δουλειά του αρκεί για να επιβεβαιώσει το κλισέ. Στο επίκεντρο: οι ζωές των μαύρων της Αμερικής: άνθρωποι της εργατικής τάξης σ’ ένα κομμωτήριο, μαύροι για πικ νικ σ’ ένα πάρκο στο Σικάγο, μια βάρκα με κωπηλάτες, παιδιά σε μια γκρίζα αίθουσα τέχνης. Το στυλ πρωτότυπο, ζωηρό και μοναδικό (τόσο μοναδικό που τα έργα του αποτελούν περιζήτητα αποκτήματα για συλλέκτες και Ιδρύματα, με αποτέλεσμα η τιμή πώλησης να κυμαίνεται από μερικές χιλιάδες μέχρι μερικά εκατομμύρια). Μια γιορτή της καθημερινότητας, με αναφορές στα κόμικς, στην επιστημονική φαντασία, στο κίνημα για τα δικαιώματα των μαύρων Αμερικανών, στην ιστορία της τέχνης (που σπανίως κεντροθετεί το μαύρο υποκείμενο) και τόσα άλλα. Θέλω να πάω να τη δω. Και μετά να πάω πάλι.
Τεράστιο γεγονός του φετινού φθινοπώρου είναι η επικείμενη έκθεση Turner και Constable στην Tate Britain (από τον Νοέμβριο). Οι δύο σπουδαίοι Βρετανοί ζωγράφοι (γεννημένοι το 1775 και το 1776 αντίστοιχα) έχουν γενέθλια και η δουλειά τους θα τιμηθεί όπως αρμόζει. Ξέρω ότι υπάρχουν άνθρωποι που βρίσκουν βαρετή τη ζωγραφική τοπίου. Οκέι, υπάρχουν και χειρότερες αποκλίσεις από το καλό γούστο. Είμαι σίγουρη, όμως, πως η συγκεκριμένη έκθεση θα δικαιώσει όσες την επισκεφτούν. Μια ζεν περιπλάνηση πλάι στη θάλασσα από λαδομπογιά. Λίγες ώρες ανώτερης θέασης. Σκέτη, καθαρή ομορφιά. Δείτε εδώ το εξαίρετο βίντεο που ετοίμασε το μουσείο για να εισαγάγει την έκθεση στο κοινό.
Παράλληλα, στην Tate Britain πάλι, αλλά για λίγες μόνο μέρες ακόμη (έως αρχές Νοέμβρη – ουφ!), μπορεί να έρθει κανείς σε επαφή με τη ζωή και το έργο της σημαντικής φωτογράφου Lee Miller. Πόλεμος, μόδα, φωτογραφία, γυναικείο βλέμμα και 20ός αιώνας! Η Miller ξεκίνησε ως μοντέλο, αλλά σύντομα πέρασε από την άλλη πλευρά της κάμερας. Μια ζωή στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στη Νέα Υόρκη και στο Κάιρο, ανταποκρίτρια πολέμου για τη Vogue, φωτογράφος μόδας, δημιουργός σουρεαλιστικών εικόνων. Πνεύμα ποιητικό και ατρόμητο.
Και εάν τα παραπάνω σάς δημιούργησαν την παλιά απορία «τι είναι τέλος πάντων τέχνη;», απορία που εύκολα αποκομίζει κανείς και από μία περιήγηση στις μόνιμες συλλογές της Tate Britain, στη Wallace Collection μπορεί να βυθιστεί κανείς στον πολύχρωμο, τρελό, έξυπνο και εξυπνακίστικο κόσμο του Sir Grayson Perry – ο οποίος δεν αποκλείεται να απαντούσε ότι τέχνη είναι αυτό για το οποίο κάποιος προτίθεται να πληρώσει μερικές χιλιάδες λίρες (οι ερωτικοί σύντροφοι και οι γονείς δεν πιάνονται). Οπως και να ’χει, δεν θα πήγαινα μόνη στην έκθεση Delusions of Grandeur –απ’ όπου, προφανώς, έκλεψα τον σημερινό μου τίτλο–αλλά με φίλες, προκειμένου να σκεφτούμε, όπως μας καλεί ο καλλιτέχνης, τι είναι έργο και τι η δημιουργός του;
Προσωπικά, απηχώντας μια παλιότερη ένσταση του Χόμπσμπαουμ γι’ αυτό που λέμε σύγχρονη τέχνη, πιάνω τον εαυτό μου να βρίσκεται σε διάφορες υπερμέτριες εκθέσεις με σύγχρονα έργα και να σκέφτεται: ουφ, όχι πάλι, λένε με υπερφίαλο, σπάταλο και πανάκριβο τρόπο αυτό που η τέχνη του λόγου μπορεί να πει μέσα σε δυο καλά γραμμένες σελίδες. Ταυτόχρονα, δυσκολεύομαι να συγκινηθώ με έργα σύγχρονης τέχνης ή έργα του θεάτρου που εμφανώς παρήχθησαν με κάποια κατάχρηση της τεχνολογίας ή με συνεχείς αναθέσεις. Ο (κατά κανόνα ο) καλλιτέχνης που δεν έχει φτιάξει απολύτως τίποτα ο ίδιος και ουσιαστικά λειτουργεί ως χειριστής προϋπολογισμού, κοτσάρει και μία φλύαρη περιγραφή με ακαδημαϊκό λόγο κακού επιπέδου και την τελειώνει τη δουλειά. Υπάρχει κάτι που μάς συγκινεί στο χειροποίητο, το αφελές, το ειλικρινές έργο που μοιάζει με εμμονή/παιχνίδι/αναπόφευκτο τρόπο ζωής; Πιστεύω αυτά και άλλα πολλά θα με απασχολούσαν εάν πήγαινα μέχρι τη Wallace Collection να περιηγηθώ στον κόσμο του Grayson Perry – αλλά γιατί να θέλω να πάω κάπου όπου θα νιώσω τόσο φτωχή;
Πράγματα Που Με Κάνουν Να Πιστεύω Στην Ανθρωπότητα Αυτήν Την Εβδομάδα
Η συνέντευξη του Θ. Τερζόπουλου στην εκπομπή Εποχή Των Εικόνων όπου ο μεγάλος σκηνοθέτης –που έργα του έχουν παιχτεί απ’ άκρη σ’ άκρη της υφηλίου– αυτοπροσδιορίζεται ως κάποιος τύπος απ’ τον Μακρύγιαλο που απλώς αγάπησε τη δουλειά στο θέατρο. Αλλά και ως πρόσφυγας, αιώνιος μετανάστης, κάτοχος ενός κυνηγημένου σώματος που θέλει να εγκιβωτιστεί, για να νιώσει ασφαλές. Το τσάι πιπερόριζα-κολοκύθα. Τα βιβλία του Κούτσι. Η μυρωδιά πλυμένων ρούχων. Η βροχή.
