Υπάρχει μια μεγάλη λίστα από καλά θεμελιωμένους λόγους, για να είναι κανείς απαισιόδοξος και να δυσπιστεί ως προς το μέλλον μας. Η επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης είναι κάπου στην κορυφή της λίστας. Μάλιστα αρκετοί θέλουν να μας την παρουσιάσουν σαν κάτι αναπότρεπτο. Ο χρόνος της τεχνητής νοημοσύνης είναι ο συντελεσμένος μέλλοντας. Αν είχα φαρμακείο με βιβλία, στους ενημερωμένα απαισιόδοξους θα συνταγογραφούσα Sally Rooney. Ομως, ας πιάσουμε τα πράγματα απ’ την αρχή.
Ζωή μακάρια με τη βοήθεια της τεχνολογίας
Υπάρχει αυτή η συζήτηση που πιο πολύ μοιάζει με πανικό: η «τεχνητή νοημοσύνη θα παραγάγει έργα». Να ένα σενάριο: μπαίνετε σε κάποια ιστοσελίδα εντελώς προσωποποιημένη ώστε να μοιάζει με καθρέφτη του μυαλού σας. Εκεί μπορείτε ν’ ακούτε μόνον την ηχώ των απόψεών σας και τίποτα δεν σας ταράζει πια – κανείς δεν διαφωνεί με όσα λέτε. Πέρα ώς πέρα όλο το προσωποποιημένο Διαδίκτυο συμφωνεί πως έχετε δίκιο και ασχολείται μόνο με εσάς ή όσα σας απασχολούν.
Στο ίδιο μέρος διαβάζετε κάτι σαν να το είχα γράψει εγώ, ενώ το έχει κάνει ένα πρόγραμμα που δεν κολλάει ποτέ. Εγώ έχω απολυθεί και ματαιωθεί. Εργάζομαι πια σε δουλειές υψηλής ζήτησης, φροντίδα ηλικιωμένων κ.λπ. ή όπου, τέλος πάντων, με ξεβράσει η αγορά. Αυτά τα σενάρια διακινούνται τόσο πολύ τον τελευταίο καιρό, που μια διάκριση είναι μάλλον αναγκαία: είναι άλλο ο γνήσιος, ενημερωμένος προβληματισμός πάνω στις σχέσεις τεχνολογίας και κοινωνίας (όπως αυτό που κάνει ο Μπιουν Τσουλ Χαν και μας απασχόλησε την προηγούμενη εβδομάδα) και άλλο η μίζερη παραίτηση, η υποχώρηση μπροστά σ’ ένα γνήσιο υπαρξιακό άγχος που δεν ονοματίζεται ως τέτοιο. Η αλήθεια είναι πως όλ’ αυτά τα σενάρια αφήνουν στο πλάι το ενδεχόμενο να γίνουμε επιτέλους λουδίτες, να σπάσουμε τις μηχανές, να αμφισβητήσουμε το αφήγημα πως η πρόοδος είναι πάντα πρόοδος, «ο κόσμος προοδεύει» και κανείς δεν ανακόπτει την πορεία. «Πάμε μόνο προς τα μπρος». Γιατί;
Ή, σε πιο ήπιο τόνο, όλ’ αυτά τα αφηγήματα θέτουν την τεχνολογία εκτός πολιτικής. Δεν αμφισβητούν το βάθρο στο οποίο η ίδια έχει θέσει τον εαυτό της (με τη βοήθεια τεραστίων διαστάσεων ροών χρημάτων) και αποκλείουν το ενδεχόμενο η ανθρώπινη νοημοσύνη να μπορεί να τεθεί κριτικά απέναντι σε όσα συμβαίνουν στον άνθρωπο. Την κατάσταση απώλειας ελέγχου για τα ζητήματα που μας αφορούν τη θεωρούν δεδομένη και παγία, η μόνη επιλογή που μας απομένει είναι εάν το γάλα θα έχει βρώμη, σόγια, λακτόζη ή αμύγδαλο. Κάνουν, δηλαδή, το αντίθετο απ’ αυτό που επιχειρούν η τέχνη και η φιλοσοφία. Μας λένε μη στοχάζεστε πάνω στην ανθρώπινη συνθήκη, είναι χαμένη υπόθεση. Μιζέρια.
Το μυαλό σου δεν σου χρειάζεται
Ενας άνθρωπος που εργάζεται στην τεχνολογία μου είχε πει πριν από χρόνια ότι πολλές δουλειές θα χαθούν μέσα στα λίγα επόμενα χρόνια λόγω αυτού που κάπως υπερβολικά λέμε «τεχνητή νοημοσύνη». Για την ακρίβεια, ακόμα και ο εθισμός του πληθυσμού στο κινητό την ίδια εξέλιξη εξυπηρετεί. Οι αμέτρητες χαμηλόμισθες/υποαμειβόμενες δουλειές υποβοήθησης κάποιας τεχνολογίας δεν απαιτούν συγκέντρωση. Αρκεί να μπορείς να χειρίζεσαι κάποια πολύ στοιχειώδη λειτουργία στο μηχάνημα ή να μην τρελαίνεσαι όταν κάτι είναι μονότονο (σκανάρισμα κωδικών, εισαγωγή δεδομένων), καθώς και να είσαι έτοιμος να σκάβεις τον λάκκο σου: η εργασία σου κατά κανόνα θα εκπαιδεύει την τεχνολογία που θα σε αντικαταστήσει. Φυσικά, όλα αυτά συνεπάγονται πως έχουν φθηνύνει και οι απολαύσεις που αποζητά κανείς, αφού έχει παραιτηθεί από τον έλεγχο του μυαλού και του γούστου του, για να τροφοδοτεί το μέσα του με βρώμικο, διαδικτυακό φαγητό.
Από την άλλη, ο ίδιος εργαζόμενος στην τεχνολογία μού είχε εξηγήσει πως δεν προβλέπει αντικατάσταση των προσωπικών βοηθών στα ανώτερα εισοδηματικά κλιμάκια. Το να προσλαμβάνεις ανθρώπους για κάποιες δουλειές είναι απόδειξη πλούτου, σημάδι της θέσης σου στην κοινωνική ιεραρχία. Τη συναισθηματική εργασία που εκτελεί ο ανθρώπινος υπάλληλος πλάι στη δουλειά για την οποία έχει όντως προσληφθεί δεν μπορεί να την εκτελέσει εξίσου επιδραστικά ένα μηχάνημα.
Ερεθίσματα χαμηλού κόστους
Για να χρησιμοποιήσω το αισχρό παράδειγμα που μου ’χε δώσει ο φίλος μου, δεν μπορείς να αντλήσεις την ίδια ικανοποίηση όταν βάζεις τις φωνές στον υπολογιστή σου. Είναι άλλο να μαλώνεις τον γραμματέα σου, την καθαρίστρια, τη φροντίστρια των γονιών σου και άλλο να κοπανάς την οθόνη. Δεν είχα ποτέ γραμματέα και φυσικά καθαρίζω μόνη μου (δηλαδή, το σπίτι είναι αχούρι), αλλά έχω βρίσει άπειρες φορές τους υπολογιστές μου και επιβεβαιώνω πως αισθάνθηκα βαθιά, απίστευτη ματαίωση: δεν ένιωθαν.
Με απλά λόγια: δημιουργούνται υπηρεσίες πολλών ταχυτήτων. Μαθήματα αγγλικών στη δωρεάν εφαρμογή για κινητά duolingo, μαθήματα στο φροντιστήριο, μαθήματα ιδιαίτερα με κορυφαίο καθηγητή ή ένα εξάμηνο στη Νέα Υόρκη με σάρκα και οστά. Διαλέγεις, πληρώνεις και παίρνεις. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει ήδη με τα κείμενα, αλλά και με τα ερεθίσματα που διακινούνται στο Διαδίκτυο. Μπορεί κανείς να είναι πια γνησίως υποψιασμένος όταν κάτι προσφέρεται λίγο-πολύ τζάμπα.
Η Sally στη Δανία
Πριν από λίγες μέρες στο υψηλού κύρους φεστιβάλ του Μουσείου Louisiana στη Δανία συγκεντρώθηκε ένα τεράστιο πλήθος, για ν’ ακούσει τη Sally Rooney να διαβάζει από το νέο της μυθιστόρημα Intermezzo. Δεν μου κάνει καμία εντύπωση, γιατί κι εγώ απολαμβάνω να πίνω το ποτό μου κάπου υπαίθρια και ν’ ακούω νέες, υπερταλαντούχες συγγραφείς να μου διαβάζουν. Ομως, κυρίως απολαμβάνω την ίδια την ύπαρξη, την ιδέα και το έργο της Sally Rooney. Αυτά τα πράγματα τα έχω φυλαχτά για κάθε περίοδο της ζωής μου.
Τα βιβλία της δεν έχουν κάποιο αισιόδοξο μήνυμα. Κουλ, μελαγχολικά και πολιτικά με περίτεχνο τρόπο, ακολουθούν στιγμές απ’ τη ζωή καθημερινών ανθρώπων. Η αισιοδοξία έγκειται στο ίδιο το γεγονός της συγγραφής τους που έχει μέσα αυτό το «παρά ταύτα», αυτή την υπέρβαση που προσδοκούμε από την τέχνη. Κι ύστερα, είναι η αποδοχή τους που με κάνει να νιώθω βαθύτατα συνδεδεμένη όταν διαβάζω. Μόλις βγήκε το Intermezzo, διάφορες νέες γυναίκες, σε διάφορες πόλεις του κόσμου, ντυμένες αναγνώστριες (γυαλιά, ρούχα παππού) έκαναν ουρά για ένα αντίτυπο.
Υπάρχουν ήδη οι τεχνολογίες που θα έγραφαν όπως η Sally, αλλά τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτή την εντελώς παρανοϊκή αίσθηση που έχουμε όταν έχουμε ερωτευτεί κάποιον/κάποια συγγραφέα: είναι σαν να είναι μαζί μας. Στα δύσκολα, λέμε: το πέρασε κι αυτή κι ήταν οκέι, θα είμαι κι εγώ, με τη βοήθειά της. Ή, πώς θα έγραφε γι’ αυτή τη μέρα η Sally; Αν ήμουν πλυντήριο, θα ήθελα ένα ρομπότ να γράψει τις οδηγίες χρήσης πλυντηρίου. Ως άνθρωπος, ψάχνω τις οδηγίες χρήσεως της ζωής μαζί με άλλους που αποτυγχάνουν τόσο συχνά όσο κι εγώ.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτή την εβδομάδα
Η σελίδα του Louisiana Channel στο YouTube, μάλλον ένα από τα ομορφότερα σημεία στο Διαδίκτυο. Ο τρόπος της Sally Rooney να γράφει, να υπάρχει, να μιλάει και να περιφρουρεί τη διαδικασία συγγραφής της. Οι άνθρωποι που συγκεντρώνουν τρόφιμα και φάρμακα για τα παιδιά της Γάζας κι όσοι εξακολουθούν να φρίττουν με τη φρίκη των πολέμων.
