«Η περιοχή Τζιμπόσο είναι κάπως διαφορετική από το υπόλοιπο Τόκιο, επειδή τα περισσότερα μαγαζιά εκεί πουλάνε παλιά βιβλία. Το καθένα ειδικεύεται σε συγκεκριμένο είδος: άλλα έχουν βιβλία τέχνης, άλλα θεατρικά έργα, άλλα φιλοσοφικά κείμενα. Αλλα πάλι εμπορεύονται σπάνια αντικείμενα όπως παλαιούς χάρτες και γιαπωνέζικα βιβλία δεμένα με τον παραδοσιακό τρόπο. Υπάρχουν κάπου περισσότερα από εκατόν εβδομήντα τέτοια μαγαζιά στην Τζιμπόσο. Το θέαμα είναι εντυπωσιακό, βλέποντας το ένα παλαιοβιβλιοπωλείο μετά το άλλο στη σειρά».
Η Τακάκο, ύστερα από έναν άσχημο χωρισμό, περνάει τις μέρες της στο μικρό παλαιοβιβλιοπωλείο του θείου της στην Τζιμπόσο. Περιτριγυρισμένη από σιωπή και χαρτόδετους τόμους, βυθίζεται στην ανάγνωση, ενώ η ζωή τη φέρνει διαρκώς αντιμέτωπη με το πένθος και τις δυσκολίες. Οι πληγές της επουλώνονται και στο τέλος αισθάνεται καλά. Αρχισα να διαβάζω τον Σατόσι Γιαγκισάβα, δημιουργό της Τακάκο (βλ. «Days at the Morisaki Bookshop» και «Περισσότερες μέρες στο βιβλιοπωλείο Μορισάκι», απ’ όπου και το παραπάνω απόσπασμα), προκειμένου να έχω μαζί μου ένα βιβλίο που απαιτεί χαμηλή συγκέντρωση, δεν είναι υψηλή λογοτεχνία, αλλά ταυτόχρονα επιδρά χαλαρωτικά. Σχεδόν όλα τα σημεία μετάβασης στην Ελλάδα είναι θορυβώδη τον Αύγουστο, ενώ στις ελληνικές πόλεις το καλοκαίρι εκτελούνται έργα.
Βροχερό πρωινό στη γειτονιά των παλαιοβιβλιοπωλείων
Ο Γιαγκισάβα εντάσσεται στους δημιουργούς χαλαρωτικών ιστοριών μαζικής κατανάλωσης. Σας έχω ξαναπεί πως η Ιαπωνία και η Κορέα εξάγουν αυτό το λογοτεχνικό είδος (θα μπορούσα να βρω το ελληνικό αντίστοιχο στο χαλαρωτικό ανάγνωσμα «Το 24ωρο ενός αναγνώστη»). Είναι απλές ιστορίες που σού κρατάνε συντροφιά όσο διαχειρίζεσαι το άγχος μιας μετακόμισης ή την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, ενώ η ανάπτυξη αυτής της λογοτεχνίας δεν είναι άσχετη με την αυξημένη μοναξιά της ζωής στην Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα, αλλά και τον θόρυβο της ζωής σε ιλιγγιώδεις, τεχνολογικά πρωτοπόρες, πυκνοκατοικημένες περιοχές.
Δεν πάνε βαθιά, έτσι δεν μπορούν να αναμετρηθούν με το βάθος του ανθρώπινου πόνου όπως ο Ευριπίδης. Ομως, δεν είναι εκεί το θέμα, αφού η στόχευσή τους διαφέρει. Είναι απλά έργα, για να περάσεις την ώρα σου, εξαιρετικά καλογραμμένα που δεν σε υποτιμούν, παρόλο που, φυσικά, απλοποιούν το εύρος των ανθρώπινων συναισθημάτων ή τα συστατικά στοιχεία μίας δύσκολης περίστασης. Αποτελούν, ωστόσο, κάτι σαν τσιρότο για το τραύμα. Μια ιαματική ιστορία, για να κοιμηθείς ή να ανακουφίσεις το νευρικό σου σύστημα. Ετσι, παρέχουν ολιγόλεπτη ανάπαυση αποτρέποντας άλλες εναλλακτικές που δεν ξεκουράζουν πραγματικά (π.χ. κινητό). Ταυτόχρονα, λειτουργούν ως πύλες εισόδου στην ανάγνωση για ανθρώπους που έχουν χάσει την όρεξή τους για διάβασμα ή βλέπουν το μυαλό τους να σαπίζει και να γίνονται χαζότεροι. Πωλούνται χιλιάδες αντίτυπα από τέτοια έργα σε όλον τον κόσμο.
Οταν, λοιπόν, άρχισα να διαβάζω πως η Τακάκο μία φθινοπωρινή μέρα «τύλιξε τα χέρια της γύρω από μια κούπα ζεστού καφέ» όπως πάντα συμβαίνει σ’ αυτές τις περιπτώσεις και βυθίστηκε στην ανάγνωση του έργου που είχε προμηθευτεί από το παλαιοβιβλιοπωλείο Μορισάκι, άφησα το μυαλό μου να δημιουργήσει χαλαρωτικές εικόνες με φθινοπωρινά φύλλα, ξύλινα πατώματα και κούπες καφέ, ενώ στον δρόμο κάτω από το σπίτι μου ένα φορτηγό έχυνε άμμο στο κράσπεδο. Το βιβλίο έκανε όσα υποσχόταν το προσεκτικά σχεδιασμένο οπισθόφυλλο με τη χαλαρωτική υφή: βρισκόμουν στο Τόκιο μια βροχερή μέρα ξεφυλλίζοντας χαρτόδετα μυθιστορήματα, καθώς το τρυπάνι έσπαγε τον δρόμο. Η εταιρεία παροχής ίντερνετ είχε αποφασίσει να περάσει καλώδια οπτικών ινών και οι γείτονες ανακαίνιζαν την κουζίνα τους, εργασία που επίσης απαιτούσε το άνοιγμα κάποιας μεγάλης τάφρου -αν κρίνω από τους ήχους. Οχι, εγώ ήμουν πολύ καλά στο παλαιοβιβλιοπωλείο του μυαλού μου μια βροχερή μέρα που η Τακάκο ετοίμασε σούπα μίσο στο ξύλινο πατάρι περιτριγυρισμένη από τόμους σύγχρονης ιαπωνικής λογοτεχνίας.
Το θέμα είναι πως νόμισα ότι η περιοχή Τζιμπόσο αποτελεί συγγραφική επινόηση! Ενας δρόμος γεμάτος παλαιοβιβλιοπωλεία, ήσυχα καφέ όπου σερβίρονται ζεστές κούπες τσαγιού και μεγάλες αλυσίδες με μάνγκα (ιαπωνικό γκράφικ νόβελ) και πανεπιστημιακές εκδόσεις –να κάτι που θα σκεφτόταν ένας επιδέξιος συγγραφέας που βρίσκεται συστηματικά στους πάγκους με τα ευπώλητα των αεροδρομίων. Κι όμως. Η Τζιμπόσο είναι αληθινή περιοχή στο Τόκιο (δείτε φωτογραφίες από κάποια ξακουστά βιβλιοπωλεία εδώ και εδώ).
Μάλιστα δεν είναι η μόνη περιοχή με πλήθος βιβλιοπωλείων, εκεί, όμως, μπορεί κανείς να βρει σχεδόν τα πάντα, από παλαιούς χάρτες και συλλεκτικά κομμάτια αξίας χιλιάδων ευρώ μέχρι φθηνά κόμικ ή βιβλιαράκια τσέπης, εκδοτικούς οίκους και βιβλιοθήκες. Για όσους δεν γνωρίζουμε ιαπωνικά, υπάρχουν και ορισμένα αγγλόφωνα τμήματα (δείτε ένα κομψό παλαιοβιβλιοπωλείο με έργα στα αγγλικά εδώ), ενώ η περιήγηση στα αμιγώς ιαπωνικά καταστήματα ενδέχεται να δικαιολογείται για αισθητικούς λόγους (δείτε αυτό το κινηματογραφικής αισθητικής γωνιακό μαγαζάκι που ειδικεύεται στο θέατρο και τις παραστατικές τέχνες, όπου, φυσικά, η Ιαπωνία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο).
Λέει η Τακάκο: «Εδώ σ’ αυτή τη γειτονιά του Τόκιο με τα παλαιοβιβλιοπωλεία, βρίσκεται και το δικό μας μαγαζάκι. Είναι γεμάτο ιστορίες. Και φυλάει μέσα στους τοίχους του όλες τις σκέψεις, τις ελπίδες και τα συναισθήματα πολλών σπουδαίων ανθρώπων». Το μαγικό είναι πως η Τακάκο δεν θεωρεί σπουδαίες μόνο τις συγγραφείς που της κρατάνε συντροφιά, αλλά και τους μόνιμους θαμώνες του βιβλιοπωλείου. Ανθρώπους που κρατούν χαρτοσακούλες και μιλούν ελάχιστα μεταξύ τους ή με τον ιδιοκτήτη (νομίζω η ιδέα της ιδιωτικότητας και της ευγένειας κατέχει κεντρική θέση στην κουλτούρα τους). Αυτοί οι άνθρωποι (ηλικιωμένοι, ευγενικοί κύριοι, νέες κοπέλες) που κάθε λίγο και λιγάκι βρίσκουν αφορμή να ψαχουλέψουν τους πάγκους και να αγοράσουν κάποιο σημαντικό έργο ή που περνούν να πουν μια χαμηλόφωνη καλημέρα, την ηρεμούν. Η Τακάκο ενσαρκώνει μάλλον την αμφίθυμη σχέση της συντριπτικής πλειονότητας των βιβλιόφιλων με τους ανθρώπους: επιθυμούμε την απόμακρη, ευγενική επαφή με λίγους ήσυχους θαμώνες στα καφέ που δεν διακόπτουν την ανάγνωσή μας, καθώς και βαθιές, ειλικρινείς σχέσεις με ελάχιστα διαλεγμένα πρόσωπα, σχέσεις πάνω στις οποίες αναστοχαζόμαστε μέσω της λογοτεχνίας.
Ρωγμές
Ολα αυτά, φυσικά, λειτουργούν ως ορεκτικά. Κάποια στιγμή τα τρυπάνια σταματούν, το λεωφορείο σταθμεύει στον προορισμό του, το αεροπλάνο προσγειώνεται σε μία ήσυχη πόλη νωρίς το πρωί κι η αναγνώστρια μπορεί να κάνει ένα κρύο ντους κι έπειτα να διαβάσει ανενόχλητη χωρίς διακοπές. Εάν χρειάζεστε κάτι βαθύ και ιαματικό γι’ αυτές τις περιστάσεις, η νομπελίστρια Χαν Γκανγκ έχει γράψει ένα σύντομο έργο που ασχολείται με την απώλεια, το πένθος, αλλά και την ομορφιά των μικρών πραγμάτων, το «Λευκό». Αλλωστε, η γυναίκα είναι μία ποιήτρια σε σουλούπι πεζογράφου, επιβεβαιώνοντας τη ρήση του Φώκνερ πως οι καλοί μυθιστοριογράφοι είναι έκπτωτοι ποιητές.
Οι ενότητες στο «Λευκό» συχνά δεν ξεπερνούν τη μια σελίδα. Κι όμως σου ζεσταίνουν την ψυχή. Περιδιαβαίνοντας σε μία πόλη όπου όλο χιονίζει η αφηγήτρια σκέφτεται τις ρωγμές στο σώμα της και στο σώμα της πόλης, θυμίζοντάς μας μια παλιά ιδέα που την ξέρουμε ήδη από τον Προυστ: δεν υπάρχει ανθρώπινη ζωή κι ίσως και γνώση χωρίς οδύνη. Οι άνθρωποι που αποτελούν σημεία αναφοράς στα οικονομικά, τη νομική επιστήμη, τις mainstream πολιτικές απόψεις, τη διαφήμιση, τις κουτσομπολίστικες στήλες λαϊφστάιλ είναι άτρωτοι, διαρκείς, αποτελέσματα κάποιας οργιώδους νοητικής αφαίρεσης και γι’ αυτό ψεύτικοι. Η λογοτεχνία, όμως; Αυτή όταν είναι καλή, λέει αλήθεια.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτήν την εβδομάδα
Η ταινία Perfect Days που εντάσσεται στον κύκλο θεραπευτικών έργων, υψηλών και χαμηλών, για τα οποία μιλάμε εδώ. Το ενημερωμένο αγγλόφωνο βιβλιοπωλείο Bookpath στην οδό Σόλωνος. Οι άνθρωποι που ετοιμάζονται για ταξίδι βάζοντας πλυντήρια, αλλά διαβάζοντας κιόλας μερικά βιβλία που διαδραματίζονται στο μέρος που θα επισκεφθούν. Τα σύκα. Οι εκδρομείς που τηρούν την ησυχία στην παραλία ή το δάσος.
