Οπως όλα τα παιδιά είχα προσωπική σχέση με τη φύση. Με τσιμπούσαν σφήκες και τσουκνίδες, επειδή ήταν κακές. Οι σαύρες με τρόμαζαν. Οταν έμπαινα στη θάλασσα γινόταν κάτι μαγικό κι ένιωθα μεγάλη. Τώρα, παραμένω αφελής και πηγαίνω στη θάλασσα, για να αντισταθώ στην απομάγευση. Σ’ έναν αφόρητα «ορθολογικό» κόσμο ψάχνω κάπου ήσυχα ν’ απλώσω την πετσέτα μου και μέσα στο νεράκι αποζητώ την ένωση με κάτι που με ξεπερνά – αυτό που ψάχνουν οι πιστοί στις εκκλησίες.
Πρέπει να προσπεράσεις μερικά μπιτσόμπαρα. Πρέπει ν’ αφήσεις πίσω σου τα αντιαισθητικά παράκτια πάρκινγκ. Πρέπει να φύγεις μακριά από τους ψευτοοικολόγους που λούζονται με χημικό σαμπουάν στα ρυάκια. Πρέπει να ξεκόψεις από τις ξαπλώστρες των υψηλών ντεσιμπέλ. Πρέπει να βρεις κάποια γωνίτσα όπου θριαμβεύει η αγριάδα. Τα μέρη μ’ αυτούς τους υδρόβιους θεούς, τους αχινούς.
Ο αχινός ξέρει
Σε μία ήσυχη παραλιούλα προσπερνώ μία σειρά αχινών προκειμένου να κολυμπήσω. Κουρνιασμένοι στα ρηχά, κάτω από μεγάλες πέτρες φιλτράρουν το νερό και τον κόσμο: η παραλία μας δεν είναι για όλους. Πρέπει να προσαρμόσεις τη συμπεριφορά σου σε αυτήν και όχι το ανάποδο. Μαθημένη να προσαρμόζω τη συμπεριφορά μου σ’ έναν κόσμο με αυτοκίνητα, τρυπάνια και θορυβώδεις ανθρώπους, δεν έχω κάτι ν’ απαντήσω στον αχινό.
Η δομή του σώματος του αχινού έχει μέσα σοφία. Το χρώμα του δεν είναι ελκυστικό. Τα αγκάθια του διώχνουν τους ανθρώπους. Το σώμα του ξέρει τι είμαστε. Αν έχει μαλακά σημεία, τα κρύβει. Σαν μικρή, φυσική νάρκη, σαν αστείο της θάλασσας προς όσους καταπατούν με φόρα, λέει: δίνε του.
Σκουπίδια, πλαστικά
Στον δρόμο για την παραλία, κάνοντας βόλτα στην Αττική, χαζεύω τα σκουπίδια κι ανασαίνω μολυσμένο αέρα από τις πυρκαγιές. Είναι μεσημέρι και σήμερα έχει πάρει φωτιά στου Ζωγράφου. Η φωτιά με βγάζει από τις σκέψεις μου, αλλά όχι για πολύ. Είναι ένα από τα πολλά «πύρινα μέτωπα» και ξέρω πως η «μάχη με τις φλόγες» θα παραγάγει ένα νεκροταφείο δέντρων για το οποίο σκοπεύω να θρηνήσω όταν θέλω εγώ. Η πρώτη μου αντίδραση όταν πεθαίνει κάτι είναι η άρνηση.
Επιστρέφω στην ενατένισή μου καθ’ οδόν προς την παραλιούλα. Σε μικρές εκτάσεις πρασίνου βρίσκω τσιγάρα και χαρτιά υγείας. Σχεδόν παντού πεταμένο πλαστικό. Μπουκάλια, καπάκια, σακούλες. Κάποιος πλάι μου πιάνει να λέει για την Εύβοια, ότι δεν έχει πια σκιές, φυλλωσιές, φωλιές πουλιών. Οσο μιλάει, εγώ βλέπω σκουπίδια που έχουν σκορπίσει οι οδηγοί. Τους κάνω εικόνα να μολύνουν με το αμάξι τους και μετά ν’ ανοίγουν το παράθυρο, για να πετάξουν το πλαστικό μπουκάλι σαν κακεντρεχή μωρά. Είναι δύσκολο να μη θέλεις να βγάλεις αγκάθια, για να τους τσιμπήσεις.
Τον Αύγουστο στη μη νησιωτική Ελλάδα επικρατεί κάτι σαν κοινωνικώς αποδεκτή παραίτηση. Ο,τι δεν είναι στο επίκεντρο της ζώνης ενδιαφέροντος (αεροδρόμιο, λιμάνι κ.λπ.) παραμένει αφρόντιστο κι ερημικό, σαν σκηνικό για ταινία θρίλερ. Η ηχορύπανση τσακίζει τα νεύρα και το καρδιαγγειακό μας σύστημα, ενώ οι πυρκαγιές υπονομεύουν την ικανότητα παιδιών και ηλικιωμένων να ανασαίνουν με άνεση.
Το 2023 η Ελλάδα είχε τις περισσότερες καμένες εκτάσεις στην Ευρώπη, το 2024 δεκάδες πυρκαγιές κατέκαψαν εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα και 11 «προστατευόμενες» περιοχές. Ενώ ορισμένα μέρη καίγονται ξανά και ξανά, όπως τα Κύθηρα ή οι δασικές εκτάσεις γύρω από τον Εθνικό Δρυμό Σουνίου, η ζωή υποχωρεί, οι μηχανισμοί που έχει η φύση για να αυτοθεραπεύεται απορρυθμίζονται. Οι πιθανότητες να ταξιδέψεις εκτενώς στη χώρα και να μη βρεις «καμένα» είναι λίγες. Λέμε «καμένα», εννοούμε τα τοπία μας.
Ταινία θρίλερ
Μερικές φορές μιλάμε για τις φωτιές σε πρώτο πληθυντικό, καθώς η πιθανή ακύρωση του μέλλοντος περιλαμβάνει όλους. Λέμε: «Είμαστε αυτοκαταστροφικοί» ή «δεν θα επιβιώσουμε», γιατί οι προϋποθέσεις συνέχισης της ζωής ακυρώνονται. Ομως, για μισό λεπτό, πότε επιλέξαμε αυτή την εξέλιξη; Η αλήθεια είναι πως οι περισσότεροι από εμάς έχουμε κάποιο μερίδιο ευθύνης για την κατάσταση (βλ. και Schulz, Ναυτία Της Γης). Ομως, όχι όλοι το ίδιο.
Μάλλον δεν διαλέξαμε ποτέ την υποχρηματοδότηση των υπηρεσιών που ασχολούνται με τα δάση ή τη στελέχωση του κράτους από ανόητα κομματικά στελέχη. Δεν διαλέξαμε πραγματικά όλη αυτή την υπερεκμετάλλευση της παραθαλάσσιας γης, ούτε θεωρούμε επιτυχή τη διαχείριση των δασών. Οι περισσότεροι άνθρωποι μάλλον ταράζονται βαθιά στην ιδέα πως τον Αύγουστο κάποιος μπορεί να κληθεί να εκκενώσει την περιουσία του λόγω πυρκαγιάς, ενώ ακόμα κι αυτοί που αγνοούν τα συντριπτικά δεδομένα για την επίπτωση του καύσωνα στην υγεία, μάλλον κάπου μέσα τους νιώθουν ότι επηρεάζονται από τη ζέστη.
Η διαχειριστική ανικανότητα έχει δημιουργήσει συνθήκες όπου η σωστή επιλογή φαντάζει λάθος. Για παράδειγμα, οι καφετέριες έχουν τοποθετήσει τεράστιους ανεμιστήρες σε εξωτερικούς χώρους. Καθισμένοι με παγωμένα πλαστικά μπουκάλια μπροστά από τον ανεμιστήρα οι θαμώνες βλέπουν την πυρκαγιά στην τηλεόραση καταναλώνοντας το δικό τους προσωπικό κρύο που διαρκεί όσο η κατανάλωση του υπερκοστολογημένου ρεύματος. Ωστόσο το μερίδιο της ευθύνης αυτών των καταναλωτών δεν συγκρίνεται με την ευθύνη όσων παρουσιάζουν την ανωμαλία της πυρκαγιάς σαν φυσική εξέλιξη, ούτε όσων αποτυγχάνουν να συντηρούν τις προϋποθέσεις ύπαρξης της ζωής στη χώρα.
ΤΙΝΑ
Οι νέες γενιές αισθάνονται πως ελάχιστο έλεγχο έχουν στα πράγματα. Πως όλα είναι θέμα καιρού, υπό την έννοια του κλίματος, αλλά και του θεού της αρχαιότητας που συνδεόταν με τη συγκυρία. Οι αποφάσεις για τα βασικά έχουν ήδη ληφθεί. Ο,τι υπονομεύει μια ζωή με νόημα παρουσιάζεται σαν τετελεσμένο γεγονός. Η τεχνητή νοημοσύνη θα επικρατήσει. Τα δάση θα καίγονται, τα φρούτα θα έχουν γεύση βρόχινου νερού κλπ. Είναι άλλη μία εκδοχή του δόγματος TINA (there is no alternative), βάσει του οποίου δεν υπάρχει εναλλακτική.
Γιατί, όμως, δεν υπάρχει εναλλακτική; Ενας καλά διαγνωσμένος λόγος, σύμφωνα με διάφορους στοχαστές, είναι η υπερβολική ενασχόλησή μας με εμάς, την αυτοκαταγραφή μας και την εξουθενωτική μας ανάγκη να παριστάνουμε τους πολυάσχολους κάνοντας άχρηστα πράγματα. Αυτά συνδυάζονται με την απουσία φαντασίας (βλ. Μπιουνγκ Τσουλ Χαν, Φίσερ).
Ελάχιστη φαντασία διοχετεύεται στην καθημερινότητα που περιστρέφεται γύρω από την εξουθενωτική εργασία/κατανάλωση και την άχρηστη δημοσιότητα. Η φαντασία λείπει και από τα πεδία της πολιτικής και των δημόσιων οικονομικών, τα οποία συχνά αποτυγχάνουν να παράσχουν ικανοποιητικές καριέρες σε ενδιαφέροντα μυαλά. Ενας άλλος λόγος είναι οι επενδύσεις στην προώθηση της ιδέας περί μη ύπαρξης εναλλακτικής: με απλά λόγια, οι ωφελούμενοι της ΤΙΝΑ προωθούν την κοσμοθεωρία τους σαν τη μόνη πιθανή. Αλλά, σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, υπάρχει και το ζήτημα της παραίτησης, η διαρκής αίσθηση ότι δεν έχουμε έλεγχο στα κοινά πράγματα, ενώ εμπεδώνεται η ιδέα πως η εμπλοκή μαζί τους εμπεριέχει βρωμιά.
Εξουθενωμένοι από τις μονιμοκρίσεις οι κάτοικοι της Ελλάδας φαίνονται πρόθυμοι να βαλκανοποιήσουν τη συνύπαρξή τους. Η έγνοια για το συλλογικό ή το μελλοντικό υποχωρεί σαν περιττή πολυτέλεια σ’ έναν αγώνα επιβίωσης. Αναρωτιέμαι, όμως, εάν αισθανόμαστε κάποια ευθύνη όταν κλέβουμε ανεμελιά απ’ τους επόμενους και αν θα φτιάξουμε επιτέλους τον καιρό.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτή την εβδομάδα
Η πολύ σημαντική παράσταση ο Ορκος της Ευρώπης που παίχτηκε στην Επίδαυρο. Τα επιτραπέζια παιχνίδια. To κανάλι arte concert, ειδικά οι ημέρες πιάνου (ακούστε εδώ). Να διανύω μεγάλη απόσταση με το ποδήλατο. Οι άνθρωποι που (άγνωστο πώς) δείχνουν όμορφοι με καπέλο.
