«Γιατί καίμε τον Ιούδα;» διερωτάται ιστοσελίδα χαμηλού κύρους στο Διαδίκτυο. Η θεματική αφορά τα πασχαλινά έθιμα και είναι ένα κόζι ανάγνωσμα για όσους σκρολάρουν ώσπου να ξεροψηθεί η σούβλα. Χρήστες και αρθρογράφοι ομονοούν πως το «παμπάλαιο έθιμο» καψίματος ενός ανθρωπόμορφου ομοιώματος του Ιούδα έχει πολλή λογική, γιατί σχετίζεται με την προδοσία του Ιησού. Ενα σκιάχτρο παραγεμίζεται με κουρέλια και, αφού λιντσαρισθεί, καίγεται τελετουργικά. Αλλη ιστοσελίδα αναφέρει πως, ευτυχώς, αναβίωσε και φέτος το κάψιμο του Ιούδα, γιατί τα έθιμα πρέπει να τηρούνται.
Κάψιμο Εβραίου
Ακούστε, λοιπόν, τι συνέβη, το 2025: στο Τολό Αργολίδας (!) και σε άλλα μέρη έβαλαν ένα ομοίωμα του Ιούδα μέσα στη θάλασσα και το πυρπόλησαν με βεγγαλικά και πυροτεχνήματα. Ως «βαθιά ριζωμένο» στη «λαϊκή» μας «παράδοση» χαρακτηρίζουν το έθιμο ορισμένοι δημοσιογράφοι-διαχειριστες ιστοσελίδας. Αρκεί να προκύπτει βιντεάκι που θα τραβήξει κλικς: το ομοίωμα του Εβραίου κάηκε μέσα στα πυροτεχνήματα, δείτε βίντεο. Λοιπόν, δεν το κρύβω, το έθιμο με αηδιάζει και με ντροπιάζει.
Κατ’ αρχάς στην Ελλάδα, υπάρχουν ακόμη Εβραίοι, άρα η καύση ενός ομοιώματος Εβραίου είναι ευθεία προσβολή μερίδας των πολιτών. Καταλαβαίνω πως το υπερθέαμα είναι αναγκαίο, για να διασκεδάσουν την πλήξη τους στα χωριά και στις βραχονησίδες, αλλά στη βάση του υπερθεάματος βρίσκεται η βία. Η Ελλάδα ήταν μια χώρα με σημαντικό εβραϊκό πληθυσμό, που σε μεγάλο βαθμό εξολοθρεύθηκε στα στρατόπεδα θανάτου της ναζιστικής Γερμανίας. Πώς, λοιπόν, αυτό το έθιμο είναι «βαθιά ριζωμένο;» στην παράδοση μας – η παράδοση μας δεν περιλαμβάνει την ιστορία μας; Και εάν είναι ριζωμένος ο αντισημιτισμός, γιατί να μην ξεριζωθεί; Γιατί να μην τελειώνουμε επιτέλους με οτιδήποτε μας κάνει βάρβαρους και μας ντροπιάζει;
Η Εκκλησία της Ελλάδας, εν τω μεταξύ, έχει καταδικάσει ως βάρβαρο το έθιμο με εγκύκλιό της ήδη από το 1891 (πηγή: Τάσος Κωστόπουλος, Το Πάσχα Του Μίσους, Εφημερίδα Των Συντακτών). Δείτε τι όμορφα ελληνικά επιστρατεύτηκαν: «από των χρόνων της δουλείας του έθνους […] επεκράτησε πολλαχού το βάρβαρον έθος, ίνα […] πυρπολήται πομπωδώς έξω των ιερών ναών ομοίωμα του Ιούδα, του πλήθους αλαλάζοντος, τας χείρας κροτούντος, κραυγάς αναπέμποντος και το καιόμενον άμορφον ομοίωμα πυροβολούντος». Τι σχέση έχουν αυτά, διερωτάται, αρκετές φορές μέσα στα χρόνια η Εκκλησία, με τη συγχώρεση και τη συντριβή, την αισιοδοξία και την ελπίδα του Πάσχα;
Ο καιρός πέρασε και η Εκκλησία έγινε πασαρέλα. Οι τελετουργίες υπερθεάματα χωρίς εσωτερικότητα. Το άναμμα του κεριού από στιγμή ταπείνωσης ντεκόρ για πολιτικές καριέρες. Η ικανότητα των ιερέων να σκέπτονται και να συζητούν αμφισβητήθηκε, δικαίως, από τεράστια μερίδα του (ολοένα και υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου) πληθυσμού που μπούχτισε με τον έλεγχο, την προκατάληψη, την ενοχή.
Εν τω μεταξύ, ερμηνείες που σχετίζουν τα έθιμα με τα θρησκευτικά μηνύματα που ενδεχομένως θέλει να αντλήσει κανείς από τις ημέρες του Πάσχα δεν είναι της μόδας, αφού η συντριβή ή ακόμη κι η ελπίδα δεν είναι στη μόδα. Σημασία έχει να βγαίνει το βίντεο που θα σε κάνει να αισθανθείς πως συμμετέχεις σε κάτι, ακόμη κι αν αυτό το κάτι θυμίζει υπερβολικά πολύ το λιντσάρισμα Εβραίων και τον διαχωρισμό που τους επιβλήθηκε για αιώνες.
Το έθιμο είναι ντροπιαστικό, γιατί θυμίζει τα βάσανα διαφόρων ανθρώπων λόγω του διάχυτου αντισημιτισμού και τελικά την απόπειρα μαζικής εξολόθρευσης Εβραίων στα στρατόπεδα θανάτου της ναζιστικής Γερμανίας. Η Ελλάδα θα μπορούσε ως χώρα που κατακτήθηκε από το κακό και απώλεσε μέρος του πληθυσμού της να καταβάλει μια στοιχειώδη προσπάθεια μνήμης. Αντί να επικαλείται στα τυφλά την παλαιότητα άκρως προβληματικών «εθίμων», η Ελλάδα θα μπορούσε να τιμήσει την εβραϊκή παρουσία στα εδάφη της, να ανεγείρει μνημεία, μουσεία, πλάκες στα σημεία όπου η βία της ναζιστικής επέκτασης συνέτριψε τον πλούτο και τη ζωηράδα πόλεων τύπου Θεσσαλονίκης.
Λαϊκή και θεσμική βαρβαρότητα
Πώς γίνεται μετά το Ολοκαύτωμα στην Ευρώπη (μέρος της οποίας είναι και η Ελλάδα) να «αναβιώνει» το τελετουργικό λιντσάρισμα και κάψιμο ενός ομοιώματος Εβραίου; Πώς γίνεται οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες να εργάζονται προκειμένου να θυμούνται τη ναζιστική φρίκη και το κοινό μας παρελθόν στην Ευρώπη και η Ελλάδα να δουλεύει σκληρά πάνω στην αμνησία της σε θεσμικό και «λαϊκό επίπεδο»; Η αισχρότητα φέτος παραπήγε μάλιστα σε περιοχή της Κύπρου, όπου στον Εβραίο επικόλλησαν την ταμπέλα lgbtqi ή κάτι παρόμοιο, ώστε να κάψουν και τον ομοφυλόφιλο μαζί με τον Εβραίο, όπως ακριβώς ήταν και το ναζιστικό όραμα, αφού στα στρατόπεδα θανάτου δεν απανθρακώθηκαν μόνον οι Εβραίοι, αλλά και οι γκέι. Τέτοια λεπτότητα, λοιπόν, στα έθιμα αυτής της εκλεπτυσμένης ελληνόφωνης φυλής που πρέπει να διατηρηθεί στους αιώνες των αιώνων.
Να μην παρεξηγηθώ, οι άνθρωποι που πηγαίνουν να δουν την καύση του ομοιώματος δεν είναι τίποτα ακραίοι. Πάνε να σαγηνευτούν από το πανάρχαιο θέαμα της φωτιάς που φουντώνει, να περάσουν την ώρα τους θέλουν, διακοπές κάνουν. Αλλά έχει άραγε ευθύνη κάποιος στη χώρα για τα μαζικά θεάματα; Η Εκκλησία, το κράτος, το εκπαιδευτικό σύστημα (λέμε τώρα) κ.λπ. έχουν άραγε ευθύνη ώστε οι μέρες των διακοπών να είναι σύμφωνες με το Σύνταγμα, ήσυχες και διακριτικές, στιγμές αληθινού αναστοχασμού και συγχώρεσης; Γιατί, για παράδειγμα, τελειώνοντας κανείς το ελληνικό σχολείο τον 21ο αιώνα ξέρει πως ο κακός Εβραίος πρόδωσε τον καλό Χριστούλη, αλλά όχι λίγα βασικά από την Ιστορία που μάς συνδέει με την υπόλοιπη Ευρώπη και που αναγκαία περνάει μέσα από τη ναζιστική επιθετικότητα;
Αλλά για τι αναστοχασμό και ησυχία μιλάω, ενώ τηρούνται ακόμη και τα «έθιμα» με τις κροτίδες; Αναπαραγωγές της κουλτούρας της τοξικής αρρενωπότητας; Ισχυρίζομαι πως ναι. Υπό την πίεση ενός συστήματος που δεν επέλεξαν, μερικά νεαρά αγόρια βρίσκονται κάθε Δευτέρα του Πάσχα χωρίς δάχτυλα, μύτη ή αναπνευστικό σύστημα. Αυτό δεν είναι και τόσο σημαντικό, εάν σκεφτεί κανείς ότι τα «έθιμα πρέπει να τηρούνται». Οπως οι πατεράδες και οι παππούδες τους που πεθαίνουν νέοι, γιατί η κουλτούρα αρρενωπότητας με την οποία γαλουχούνται περιλαμβάνει την αυτοκαταστροφή από νωρίς το πρωί (ειδικά στις αργίες), έτσι και τα μικρά αγόρια μπορούν κάλλιστα να αυτοτραυματιστούν μια ώρα αρχύτερα πετώντας κροτίδες.
Μεθυσμένοι με όπλα
Εορτασμός χωρίς θόρυβο δεν γίνεται. Τώρα, αν κάποιος τρέμει στην ιδέα πως μερικοί μισομεθυσμένοι, οπλισμένοι άνδρες θα σταθούν μπροστά του για να πυροβολήσουν στον αέρα ή να ρίξουν πυρομαχικά, κακό του κεφαλιού του. Φαίνεται σαν κάποιου είδους αναγκαιότητα να ανδρωθούν τα νέα αγόρια με πρότυπα πυρπόλησης, καύσης και δημιουργίας τρόμου μέσω κροτίδας. Είναι σημαντικό να μάθουν να συνδέουν τη χαρά τους με την ηχητική επικράτησή τους σε ό,τι τους περιβάλλει. Ετσι, στη χώρα μας γίνεται κάτι σαν πόλεμος για λίγα λεπτά, προκειμένου να τρομοκρατηθούν γάτες, σκύλοι, πτηνά και άνθρωποι.
Ο φυσικός και συναισθηματικός ακρωτηριασμός των αγοριών
Ολα αυτά δεν έχουν σχέση με τη συγχώρεση ή την ελπίδα, αλλά με μία κουλτούρα επιβολής στον άλλον (ακόμα κι όταν βάζεις τέρμα τη μουσική σου και δεν αυτοπεριορίζεσαι, επιβάλλεσαι). Η κουλτούρα αυτή σκοτώνει, όχι μόνο τα κορίτσια που δέρνονται στα σπίτια, αλλά και τ’ αγόρια που μαθαίνουν από μικρά να παίζουν με εύφλεκτες ύλες. Ουσιαστικά τεράστιο μέρος της ζωής των ανδρών σχετίζεται με τον φόβο και τον ακρωτηριασμό του συναισθήματος: διδάσκονται να τον κρύβουν από πάρα πολύ μικροί, είναι κάτι σαν ταμπού γι’ αυτούς, σταδιακά μαθαίνουν να εξωτερικεύουν υπερβολικά πολύ το άγχος ή τον τρόμο τους, αφού τους είναι αφύσικες αισθήσεις. Ετσι, χωρίς να καλλιεργούν εσωτερικά δίκτυα διαχείρισης φόβου, θητεύουν σ’ ένα περφόρμανς θάρρους που δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τις πραγματικές προκλήσεις της ζωής, π.χ. άναμμα φωτιάς, πυροδότηση πυροτεχνήματος.
Η αφορμή του κειμένου ήταν η μπανάλ είδηση πως κάποιο νέο αγόρι έκαψε το χέρι του λόγω της πρόωρης επαφής με εύφλεκτες ύλες. Ο ακρωτηριασμός του, εύχομαι προσωρινός, είναι το αποτέλεσμα μιας κουλτούρας θανάτου. Σε αυτή την κουλτούρα η διασκέδαση είναι υπερθεαματική, όμως ποτέ αρκετή. Τα συναισθήματα πρέπει να κόβονται και να απορρίπτονται. Αν η κουλτούρα μας πριμοδοτούσε την τρυφερότητα και την ησυχία, τίποτα κακό δεν θα είχε συμβεί στο αγόρι.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτή την εβδομάδα
Η έκθεση «Από την Οδησσό στο Βερολίνο, Ευρωπαϊκή ζωγραφική από τον 16ο έως τον 19ο αιώνα» στην πινακοθήκη Γκεμέλντε του Βερολίνου. H εκπομπή της Πολωνής πιανίστριας και συνθέτριας Hania Rani στο κανάλι 3 του BBC. Λέει λίγα λόγια και βάζει χαλαρωτική μουσική (τέλειο για διάβασμα).
