Εχετε παρατηρήσει πώς τα διεθνή έχουν σταματήσει να βγάζουν νόημα; Είναι μια πασαρέλα μασκουλινισμού και ισχύος όπου διάφοροι αδίστακτοι τύποι ξεδιπλώνουν μια ατζέντα σαν θρίλερ. Οι ειδήσεις φαντάζουν χαοτικές, ιδίως επειδή μάς μεταδίδονται αποσπασματικά και μέσα από υπερθεαματικά βίντεο. Ενοχλούμαι όταν δεν μπορώ να σκέφτομαι. Οταν παραλύουν τα αναλυτικά μου εργαλεία και η ικανότητά μου να βλέπω τη μεγάλη εικόνα ατονεί λόγω της ιλιγγιώδους ταχύτητας με την οποία κάτι τρέπεται σε κάτι άλλο. Για παράδειγμα, το βίντεο όπου ο πρόεδρος της Ουκρανίας υφίσταται μπούλινγκ από την Αμερική δημοσιοποιήθηκε, καταναλώθηκε σαν ζεστό ρόφημα, έγινε meme και τελικά κανονικό. Πήγαμε παρακάτω, γιατί, ΟΚ, ζωές έχουμε, υποχρεώσεις έχουμε, δεν μένουμε και στο Κίεβο. Πάλι καλά.
Προσωπικά δεν αντέχω άλλο «Ελον». Μπούκωσα. Το συγκεκριμένο σάιμποργκ (οργανισμός που διευρύνει τις δυνατότητές του με τεχνολογικά μέσα) το ’χει καταλάβει πως άμα λέει μία ακραία χοντράδα η έντρομη υφήλιος ασχολείται μαζί του και τίποτ’ άλλο δεν κάνει τα καλώδια στο κεφάλι του ν’ ανάβουν έτσι όσο ο τρόμος στα μάτια των φτωχών υπηκόων (δηλαδή το 99% του πληθυσμού). Απ’ όταν έκανε εκείνον τον ναζιστικό χαιρετισμό, αποφάσισα πως αν είχα Τesla, θα το πετούσα, αλλά δεν έχω Τesla. Με τα κεφάλαια που μου αναλογούν, τον χρόνο και την προσοχή, μ’ αυτά πρέπει να ορθώσω ανάστημα.
Αποτοξίνωση
Αναζητούσα ετερόκλητα υλικά για έναν θεραπευτικό χυμό που θα μου επέτρεπε να βρω το χιούμορ μου γύρω από τα διεθνή θέματα, προκειμένου να μπορέσω να τα ξανασκεφτώ και να τα βάλω κάτω. Οριακά μου έλειψε εκείνη η ψευδής σιγουριά που μας έδιναν τα εγχειρίδια διεθνούς δικαίου που ταϊζόμασταν στη Νομική όπου όλα ήταν εύτακτα και έβγαζαν ένα βεβιασμένο νόημα το οποίο μπορούσες να παπαγαλίσεις. Χρειαζόμουν λίγη αποτοξίνωση από το μπότοξ των τεχνο-ολιγαρχών, λίγη ξεκούραση από άρθρα γνώμης του στυλ «θα γίνει πυρηνικός πόλεμος απόψε;»
Οπως η υπερβολική κριτική σκέψη δεν είναι όντως σκέψη, αλλά ο τρόπος που έχουν οι ημιεγγράμματοι να κάνουν ότι διάβασαν το μάθημά τους, έτσι και η διαρκής κατανάλωση τρομακτικών βίντεο για την κατάρρευση της διπλωματίας και του «κόσμου όπως τον ξέραμε» μπορεί να φέρει μούδιασμα και τελικά μία ακαταμάχητα μίζερη παθητικότητα. Στο τέλος μπουχτίζει κανείς και πετάει το κινητό στο πλάι, έχοντας λάβει την απόφαση να κλειστεί στο καβούκι του και να μην ασχοληθεί με το οτιδήποτε ποτέ ξανά, μ’ εξαίρεση τον ατμομάγειρα και το skincare 9 σταδίων. Το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε είπα να δω τα πράγματα αλλιώς.
Πρώτο στάδιο: Ανοιγμα της οπτικής μέσω της ιστορίας
Μοιάζει τελικά ο κόσμος μας με τη Γερμανία του 1930; Ο Χίτλερ τι έκανε ακριβώς και πότε; Τι περίπου συνέβη με την άνοδο, τη διάδοση και την κατάρρευση κάποιων ελκυστικών ιδεολογιών όπως ο φασισμός; Τι συμβαίνει με τη φιλελεύθερη δημοκρατία και γιατί μοιάζει να απειλείται;
Η ιστορία μπορεί να δώσει προοπτική. Οπως έχω ξαναγράψει, είμαι ανιστόρητη και προσπαθώ να καλύψω τα κενά στην εκπαίδευσή μου μόνη και με τη βοήθεια μορφωμένων φίλων. Κατέφυγα στον Ian Kershaw (δείτε ορισμένα βιβλία του στα ελληνικά εδώ , εδώ , εδώ ή οπουδήποτε κοιτάτε βιβλία) και αποφάσισα ν’ αρχίσω να συμμετέχω σε ιστορικούς περιπάτους (μαθήματα ιστορίας όπου περπατάς και βλέπεις τοπόσημα).
Ο Kershaw φαίνεται να ξέρει όσο λίγοι την περίοδο 1914-1949 και το μάθημα ιστορίας δίνει μία αίσθηση πως μπορεί κανείς να δαμάζει το χάος, τη φρίκη, τη βία και τη σκληρότητα και να αντλεί συμπεράσματα, να μαθαίνει. Φυσικά, υπάρχουν αμέτρητα βιβλία ιστορίας και διάφορες δραστηριότητες που μπορεί να κάνει κανείς για την ανάκτηση του ελέγχου. Προσωπικά έχω τόση άγνοια που είναι σαν να πέφτει νερό στην έρημο σχεδόν όποτε διαβάζω κάποιο κείμενο του Μαζάουερ. Πίνω τον χυμό μου και σκέφτομαι πως η πλαδαρή παραίτηση απ’ την περιπλοκότητα γεννάει τερατώδεις ευκολίες, συγκρίσεις, ρηχές μάχες των σόσιαλ. Δεν πείθομαι ότι είναι μονόδρομος.
Δεύτερο στάδιο: Χιούμορ και δυναμικές γυναίκες στη διπλωματία
Εργαζόμενη σε ανώτατο αξίωμα του υπουργείου Εξωτερικών της Γερμανίας, η διπλωμάτισσα του μυθιστορήματος “Η Διπλωμάτισσα” (της Λούσι Φρίκε, μετάφραση Τέο Βότσος) κυρίως αναμένει εντολές, καλύπτει τα νότα της («δεν ξέραμε τι θα πει πανικός, ήμασταν δημόσιοι υπάλληλοι»), εκφωνεί λόγους που δεν πιστεύει. Οργανώνει γιορτές με γερμανικά σημαιάκια, λουκάνικα και ουίσκι, νταντεύει καλλιτέχνες, πασχίζει να βοηθήσει όσους τη χρειάζονται και τρώει φρίκες.
Το μυθιστόρημα “Η Διπλωμάτισσα” πατάει (όχι πάντα με φοβερή λογοτεχνική δεξιοσύνη) πάνω στο κυνικό και αρρωστημένο χάος όπου ζούμε. Σ’ ένα κεφάλαιο πληροφορούμαστε πόσο χάλια περνάνε οι διωκώμενοι για τρομοκρατία στην Τουρκία. Πόσο πλατύς είναι ο όρος «τρομοκρατία» (αρκετά ώστε να περιλάβει καλλιτέχνες). Στο επόμενο κεφάλαιο η διπλωμάτισσα κάνει μια βόλτα στην Πόλη («αγαπούσα τα πάντα σ’ αυτήν, ακόμα και τον πόνο, τον θόρυβο, τη δυσωδία»). Και πάλι η παρηγοριά της λογοτεχνίας σ’ έναν κόσμο που θέλει να μας κάνει μονοσήμαντα σύνολα συνεκτικών καταναλωτικών προτιμήσεων: “Η Διπλωμάτισσα” είναι μια γυναίκα με αντιφάσεις και εναλλαγές συναισθημάτων, ένα φυτό, μια ισχυρή σαύρα στο παιχνίδι της διασύνδεσης και του συμβιβασμού, ένα ψυγείο συναισθημάτων που όμως νιώθει πού και πού.
Κάποια που προετοιμάζεται για το αδιανόητο κάθε πρωί που η υπηρεσία δωματίου της σερβίρει το τσάι. Ολα τα δωμάτια της ζωής της είναι προσωρινά, μοιάζουν με λόμπι σε ακριβά ξενοδοχεία τυποποιημένης αισθητικής, το διεθνές δίκαιο μπορεί τελικά να μοιάζει με τυρί. Ολες οι σχετικές συνδηλώσεις (τρύπες, φάκα, ποντικοί) μπορεί να έχουν αξία. Στο κάτω κάτω τα πλούσια έθνη μπορούν να το ξαναφτιάξουν με νέα συνταγή.
Τρίτο στάδιο: Η φαντασίωση της φυγής στη Δανία
Μέσα στα διάφορα σκουπίδια που πουλάει το Netflix, ξεχωρίζει μία συγκεκριμένη σειρά που είναι το σκανδιναβικό μου comfort food: το “Borgen”. Η σειρά που πρωτοβγήκε το 2010 και έκανε απίστευτη επιτυχία μέσω της δημόσιας τηλεόρασης, συνεργάστηκε, για μια τελευταία σεζόν, το 2022, με το Netflix. Το σίριαλ είναι κουλ και φυτουκλίστικο. Μιλάνε δανέζικα, η πλοκή είναι μια σειρά από πολιτικά δράματα πασπαλισμένα με προσωπικές εντάσεις.
Στους συγκλονιστικούς πρώτους κύκλους βλέπουμε την Μπριγκίτε Νίμποργκ (Sidse Babett Knudsen), μια ταλαντούχα μετριοπαθή πολιτικό, ν’ αναδεικνύεται σε πρωθυπουργό της Δανίας. H σειρά διαιωνίζει επιτυχημένα τη νότια φαντασίωση πως ο Βορράς είναι η φυγή από την έλλειψη οργάνωσης, τον θόρυβο, τη φτώχεια, τη ρύπανση, τη νοσταλγική καλτίλα και την ανοικονόμητη βαλκανική αισθητική που περιλαμβάνει λιπαρά φαγητά και πολύχρωμες, άσχημες φούστες. Στο πλαίσιο της ίδιας φαντασίωσης οτιδήποτε σκανδιναβικό είναι οικονομημένο και καλαίσθητο, δημοκρατικό και σκάει από υγεία.
Η πρωθυπουργός μεταβαίνει με το ποδήλατο, η Κοπεγχάγη είναι η Κοπεγχάγη (το πιο χάλια δωμάτιο έχει μίνιμαλ ξύλινους πάγκους μπροστά από βιομηχανικού στυλ θεόρατα τζάμια), η λογοδοσία λειτουργεί, τα μέσα ενημέρωσης φθείρονται, προκύπτουν σκάνδαλα κι εμείς δεν παίρνουμε αρκετές δόσεις από το παγωμένο τοπίο. Τα επεισόδια φεύγουν νερό.
Πιστεύω η φαντασίωση του μέσου Αθηναίου είναι να ζει Οσλο/Κοπεγχάγη και να πίνει καφέ μέσα σ’ έναν αυστηρό καλαίσθητο μινιμαλισμό. Νομίζω τους κατοίκους νοτιότερα του Κιέλου τους ελκύει η ιδέα μίας δημοκρατικής επίδειξης πλούτου, μαζί με τη φαντασίωση για σοσιαλιστικές παροχές, πάρκα, λίμνες, κρύο, ισότητα κι αποδοχή, επειδή η ζωή τους δεν μοιάζει μ’ αυτό. Φαντάζονται τους εαυτούς τους να ποδηλατούν σ’ ένα ήσυχο τοπίο χωρίς κορναρίσματα κι ύστερα να σιωπούν σε κάποια σκανδιναβική γλώσσα πλάι στο υπερβολικά φιτ άλλο τους μισό. Είναι εξωτικό και οικείο και ακαταμάχητο κι αυτό το Netflix το ξέρει.
Στην τελευταία σεζόν της σειράς “Borgen” μάς ταΐζουν πάγο και κρύο με τη σέσουλα. Πάλι γυμνασμένοι τύποι (όμως απ’ αυτούς που κάνουν τρέξιμο/φυτική διατροφή, όχι βάρη/πρωτεΐνη), πάλι δυναμικές γυναίκες που δεν προλαβαίνουν να πιουν μια γουλιά εμφιαλωμένο νερό το πρωί μαζί με το μήλο κι αγωνιούν για τη δημοκρατία και το κλίμα. Η τελευταία σεζόν ασχολείται με τον εντοπισμό πολύτιμου κοιτάσματος στη Γροιλανδία και με το ξέσπασμα γεωπολιτικής κρίσης που περιλαμβάνει Ρώσους ολιγάρχες, φτωχούς ψαράδες, την τηλεόραση, την Κίνα, την Αμερική και την Μπριγκίτε στην ηγεσία και τη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής. Το πρόβαλαν, προφητικά, το 2022.
Οταν οι αληθινές ειδήσεις ξεπερνούν σε χυδαιότητα και κυνισμό σενάριο του Netflix, τι είδους καλλιτεχνικά έργα θα ’χουμε ανάγκη από δω και πέρα; Και πώς, μέσω της αναπαράστασης της ζωής μας, θα βγάλουμε νόημα απ’ όλο αυτό χωρίς να γίνουμε βαρετοί σολιψιστές-κάτοικοι ενός μονοθεματικού σύμπαντος όπου νυχθημερόν παίζεται το ινσταγκραμικό δράμα ενός παραφουσκωμένου και ευάλωτου «εγώ»;
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτήν την εβδομάδα
Το γεγονός ότι τις τελευταίες μέρες στην Αθήνα έχει πρόωρη άνοιξη. Τα δέντρα μυρίζουν. Ο κόσμος κάθεται έξω με τον ήλιο στο πρόσωπο. Στο Πάρκο Νιάρχος είδα μια κοπέλα που διάβαζε μόνη κάτω από μια ελιά.
Η εκπομπή το Δέντρο Της Τζαζ του Τρίτου.
