Πρωτοχρονιά και τηρώ το προσωπικό μου έθιμο. Μουσείο και μετά σαβουροφαγητό. Η Εθνική Πινακοθήκη του Βερολίνου δεν απογοητεύει ποτέ. Αν θέλεις να πας να χαθείς κάπου και να βλέπεις όμορφα πράγματα το ένα μετά το άλλο, μπορείς να πας εκεί. Η Νέα είναι ένα μαύρο κτίριο με γυαλί στην τουριστική περιοχή της πόλης τυλιγμένο στην γκριζίλα και τη σκληρότητα του τοπίου (γερανοί, γυμνά, ικετευτικά δέντρα). Κι άλλοι έχουν όρεξη να ξεκινήσουν τη χρονιά με κάτι ανώτερό τους. Στο δρόμο μάς προσπερνούν δρομείς, χωρίς χανγκόβερ, σκασμένοι από υγεία. Στην Πινακοθήκη έχει ουρές μ’ ανθρώπους που έχουν φτάσει από παντού να δουν Ναν Γκόλντιν.
Καρδιά του σκότους
Ο τίτλος της έκθεσης είναι δυσοίωνος, This Will Not End Well. Κι εδώ μπορείτε να πάρετε μια ιδέα. Ουσιαστικά η έκθεση αποτελείται από κλειστά δωμάτια, όπου εμφανίζονται οι φωτογραφίες της Γκόλντιν (γεν. 1953, Αμερική) με μουσική και αφήγηση σε slideshow. Εχει βαριές κουρτίνες που παραπέμπουν σε καμπαρέ ή ιδιωτικό χώρο και η γενική εντύπωση είναι πως κάποιος σ’ έχει καλέσει να σού δείξει το άλμπουμ του και να σού πει μερικά πράγματα σχετικά.
Το όρια δημόσιο/ιδιωτικό, κρυφό/φανερό, υψηλό/χαμηλό χάνονται, καθώς η καλλιτέχνης βγάζει στη φόρα πλυμένα κι άπλυτα μιας ολόκληρης ζωής. Οπως στην ταινία της Ακερμαν Jeanne Dielman, 23 Commerce Quay, 1080 Brussels, έτσι και στις φωτογραφίες της Γκόλντιν έχεις την αίσθηση πως διεισδύει στην τέχνη αυτό που κανονικά δεν είναι τέχνη-για παράδειγμα, μία τρανς που παίζει σκοποβολή στο λούνα παρκ, ένας εβραϊκός τάφος με γρασίδι τριγύρω, μία δαρμένη γυναίκα-η ίδια η δημιουργός. Καθισμένη στο πάτωμα ανάμεσα σ’ άλλους κουλουριασμένους επισκέπτες αφήνω την καλλιτέχνιδα να μού διαλύσει την ψυχή.
Τέχνη του τραύματος για μια τέτοια εποχή
Μπαίνω σ’ ένα δωμάτιο όπου η Γκόλντιν μιλάει για τον χαμό της αδελφής της. Το κορίτσι είχε λάβει μία διάγνωση, δεν θα τα πήγαινε καλά στη ζωή, απροσάρμοστη, με ανέλεγκτες ορμές, ενδεχομένως ομοφυλοφιλικές τάσεις, επιθετική προς τη μαμά. Αργότερα, η Γκόλντιν έλαβε μία ψιλοπαρόμοια προφητεία από τους ψυχιάτρους, θ’ αυτοκτονούσε, όπως η αδερφή της. Δεν ήταν φτιαγμένες για πολλά.
Ακολουθούν εικόνες οικογενειακές που, εάν έλλειπε η αφήγηση, θα έμοιαζαν απλώς με μίζερες Κυριακές αμερικανικού προαστίου. Πασχίζοντας να καταλάβει κάτι για τον εαυτό της μέσα από μια σειρά απογοητεύσεων, η Γκόλντιν ανοίγει την πληγή και μάς τη δείχνει: τα ιδρύματα και η καταπίεση της διαφορετικότητας κατάπιανε την αδερφή της. Η ίδια επιβίωσε, αλλά κάνοντας μια διαρκή επίθεση στον εαυτό της με χάπια και αλκοόλ.
Η Μπαλάντα της σεξουαλικής εξάρτησης
Ενα από τα πιο προσωπικά της έργα που μπορεί να συναντήσει κανείς στα διάφορα μεγάλα μουσεία του κόσμου είναι το The Ballad of Sexual Dependency (1985). Αυτό βρίσκω σε άλλο δωματιάκι της έκθεσης, όπου μπαίνω με προσοχή και επιφύλαξη. Οι φωτογραφίες αυτής της σειράς είναι εμβληματικές, σίγουρα έχετε δει κάποιες . Ζευγάρια που τα πάνε χάλια. Στη σκηνή χωρίς λόγια μπορείς να μυρίσεις κακοποίηση και αποξένωση, ενδοοικογενειακή βία, Aids, ναρκωτικά, μιζέρια.
Δεν έχει τίποτα θεαματικό όλο αυτό. Είναι φωτογραφίες συμμορίας έκπτωτων αγγέλων. «Οι φωτογραφίες μου είναι το ημερολόγιο που αφήνω τον κόσμο να δει». Το κρεβάτι της. Τα πληγωμένα της χέρια. Το σώμα τσαλαπατημένο. Τα μαλλιά, αφυδατωμένα, μάτια γεμάτα κούραση. Ομορφοι, απαίσιοι άνδρες που καπνίζουν και πίνουν, χτυπάνε όπως έχουν χτυπηθεί. Η τρανς κοινότητα της Νέας Υόρκης ή του Βερολίνου σε απλές, αποσεξουαλικοποιημένες στιγμές που δεν εξωτικοποιούν: ένα πικνίκ πλάι στο νεράκι. Μπάνια, κρεβατοκάμαρες, σπίτια που δεν είναι φωλιές.
Τι έχει να πει μια τέτοια έκθεση σε μία εποχή που η διάκριση δημόσιο/ιδιωτικό έχει καταλυθεί;
Οσο πιο κοινότοπη είναι η αυτοσκηνοθεσία της ζωής των μη δημιουργικών ανθρώπων στα «social media», η ψευδής αυθεντικότητα που ρέπει προς την τελείωση, οι πανομοιότυπες πόζες, οι τάσεις και τα προβλέψιμα «highlights» μίας απαρέγκλιτα διασκεδαστικής ζωής, τόσο πιο απάνθρωπη γίνεται. Σ’ αυτό το συγκείμενο, η κακή στιγμή είναι κατάσταση εξαίρεσης, κάτι που πρέπει να βιωθεί και να τροφοδοτήσει τον μύλο του ναρκισσισμού. Το τραύμα μας πρέπει να το αφηγηθούμε εκτενώς μιλώντας μπροστά στην κάμερα που έχουμε οι ίδιοι στήσει για να κλαιγόμαστε. Η λέξη της χρονιάς που πέρασε ήταν: αποβλάκωση.
Οι φωτογραφίες της Γκόλντιν, τραβηγμένες πολλά χρόνια πριν απ’ όλ’ αυτά, μαζί με την αφήγησή τους και τη μουσική τους, πλέκουν μια ιστορία ενδυνάμωσης και επιβίωσης. Λένε κάτι βαθύτατα ανθρώπινο: ν’ αντέχεις και να υπομένεις. Ή με τα λόγια του Joseph Conrad, από την Καρδιά του Σκότους σε μετάφραση Ζαχαριάδου (έργο που είχε συγκινήσει τη σκοτωμένη αδερφή της Γκόλντιν και που ταιριάζει γάντι με την έκθεση): «Τι κωμικό πράγμα που είναι η ζωή-αυτή η μυστηριώδης επιστράτευση άπονης λογικής για έναν μάταιο σκοπό. Το πολύ-πολύ που μπορείς να ελπίζεις να αποκομίσεις είναι μια κάποια γνώση του εαυτού σου-η οποία έρχεται πολύ αργά. Μια σοδειά ανεξίτηλης πίκρας. Εχω παλέψει με τον θάνατο. Είναι ο πιο πεζός αγώνας που μπορεί κανείς να φανταστείς. Διεξάγεται μέσα σ’ ένα ασχημάτιστο γκρίζο».
Το έργο της δεν είναι μόνο μια ζωή γεμάτη δυσκολίες. Τις θανατερές φωτογραφίες των εθισμένων διαδέχονται ήσυχα στιγμιότυπα εύθραυστης τρυφερότητες, αγκαλιές, φιλιά και ξεκούραστες στιγμές με τις τρανς φιλενάδες της. Δεν είναι μια δύσκολη έκθεση. Η τέχνη της έχει κάτι λαϊκό, είναι απροκάλυπτα συγκινητική.
Αν έχετε βαρεθεί τους διανοούμενους που ψάχνουν πίσω από τα έργα κρυφά νοήματα ή τους καταναλωτές τέχνης που πάνε κάπου και μετά λένε πως «οκέι, δεν τρελάθηκα κιόλας» ή τους δημοσιογράφους του πολιτιστικού που ξινίζουν το πρόσωπό τους μπροστά στη συγκίνηση, αυτή η έκθεση θα ξεπλύνει τον εσωτερικό σας κόσμο. Θα σας κάνει να καθίσετε οκλαδόν και να κλάψετε μ’ ένα τραγούδι του Nick Cave και μία μισοσκοτεινή φωτογραφία. Θα σάς συνδέσει με τους γύρω σας κι αφού κάμψει τις αντιστάσεις σας, θα σας επιτεθεί με καταστροφή, ομορφιά και τελικά φως.
Νυχτερινή κλήση
Νύχτα πια κι αφού η έκθεση με έχει καταπιεί, βγαίνω και στέκομαι έξω από το μουσείο. Κοιτάζω το όνομα της Γκόλντιν που λάμπει στο πηχτό σκοτάδι με τεράστια γυαλιστερά γράμματα και σκέφτομαι πως τέτοια τιμή αξίζει να περιποιεί η ανθρωπότητα σ’ όσους επιβιώνουν από την ίδια τη ζωή τους. Ταυτόχρονα, δεν βλέπω τη «μεγάλη δημιουργό» που κάθε τόσο ταράζει τον υποκριτικό κόσμο του εμπορίου τέχνης μιλώντας για την Παλαιστίνη. Βλέπω το όνομα όπως θα διάβαζα το όνομα μιας φίλης στην οθόνη του κινητού. Με καλεί μέσα απ’ όλες τις νύχτες του κόσμου, για να μού πει πως η απάντηση στην σκληρότητα δεν είναι να σκληραίνεις, αλλά να μαλακώνεις κι άλλο.
Συνειδητοποιώ πως έχω περάσει ένα ολόκληρο απόγευμα κοιτάζοντας φωτογραφίες απίστευτης ομορφιάς και συναισθηματικής έντασης κι ακούγοντας λυπητερά τραγούδια του Nick Cave με βασικό σκοπό να κλαψουρίσω και να συνδεθώ. Με την εντύπωση της έκθεσης να κατασταλάζει μέσα μου σαν βραδυφλεγές παυσίπονο χάπι κατευθύνομαι προς τον σταθμό τρένων της Ποτσντάμερ Πλατς. Ωσπου να φτάσω στο προγραμματισμένο γεύμα της Πρωτοχρονιάς σκέφτομαι μόνο φαγητά. Την Γκόλντιν την ξανασκέφτομαι το ίδιο βράδυ πριν πέσω για ύπνο και κάθε μέρα έκτοτε.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτήν την εβδομάδα
Το πείσμα των δημιουργικών ανθρώπων. Οι σκύλοι. Ο πιανίστας Vikingur Olafsson και αυτή εδώ η φωτεινή συνέντευξή του στο Louisiana Channel.
