Η συζήτηση την οποία προκάλεσε η κυκλοφορία της βιογραφικής ταινίας «Υπάρχω» έχει χαρακτηριστικά υστερικής απελπισίας: τόσο οι θαυμαστές του μακαρίτη Καζαντζίδη όσο και οι πολέμιοί του αναφέρονται στον τραγουδιστή σαν να είναι ζωντανός και στο έργο του σαν να αποτελεί το αντιπροσωπευτικότερο βαρόμετρο της σύγχρονης κουλτούρας.
Η υπερβολή και από τις δύο πλευρές υποδηλώνει ένα συλλογικό βάλτωμα που υπερβαίνει αισθητική και ιδεολογία: την αδυναμία μας να απεμπλακούμε από το παρελθόν, το οποίο ορίζει την ατζέντα συχνότερα απ’ ό,τι θα έπρεπε. Πρόκειται βέβαια για μια επιλεγμένη αδυναμία. Η αποθέωση και το θάψιμο όσων έχουν παρέλθει είναι ο ιδανικός τρόπος να παριστάνουμε τους απασχολημένους όταν το μόνο που θέλουμε να κάνουμε είναι να αποφύγουμε αυτά που έρχονται.
Οπισθεν, νερά
Στην Ελλάδα το παρελθόν μάς κυνηγάει όχι μόνο επειδή έχουμε έφεση στο να το σκαλίζουμε, αλλά κι επειδή είμαστε θεσμικά εκπαιδευμένοι προς αυτήν την κατεύθυνση. Το ελληνικό κράτος ενθαρρύνει την οπισθοδρόμηση, όπως καταδεικνύουν φαινόμενα σαν την πλημμύρα στη λεωφόρο Ποσειδώνος, την οποία η ΕΥΔΑΠ απέδωσε σε χιλιάδες παράνομες συνδέσεις ιδιωτών στο δίκτυο αποχέτευσης. Εδώ, ο καθένας μπορεί να επιλέξει το πρόβλημα της αρεσκείας του: είναι πιο ανησυχητική η υπερχείλιση των λυμάτων ή η έκνομη ρίζα της, την οποία το κράτος νομιμοποιεί με την ανοχή του; Καμία από τις δύο διαδρομές πάντως δεν οδηγεί σε μοντέρνα χώρα.
Μοντερνισμοί
Και η έννοια του μοντέρνου ωστόσο χωράει αρκετή συζήτηση. Σε συνέντευξή του στη εφημερίδα «Τα Χωριάτικα» ο Κυριάκος Μητσοτάκης είπε διάφορα «μοντέρνα» πράγματα: μίλησε για την αποκέντρωση και για τα οικονομικά κίνητρα που χρειάζονται οι νέοι για να επανακατοικήσουν την επαρχία. Για τη στέγη που στο χωριό είναι φθηνότερη, για τη δυνατότητα απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα και για το ενδεχόμενο αξιοποίησης κάποιου οικογενειακού σπιτιού που, σε συνδυασμό με τα χρήματα της εξ αποστάσεως εργασίας, θα μπορούσε να βοηθήσει τους νέους μέχρι και να αποταμιεύσουν (πολύ ψηλά ο πήχης!). Ωραία η αντισυμβατικότητα του εκμοντερνισμένου ρετρό, αλλά της λείπει ο ρεαλισμός: σε μια αγορά όπου οι εργοδότες βγάζουν φλύκταινες όταν οι εργαζόμενοι δουλεύουν εκτός γραφείου, οι μοντέρνες ιδέες χρειάζονται περισσότερους μοντέρνους νόμους για να εφαρμοστούν.
Μια απλή δουλειά
Δεν είναι όμως πάντα απαραίτητη η νομοθετική κοσμογονία. Μερικές φορές, τα προβλήματα λύνονται με ήδη διαθέσιμα, εξόχως στοιχειώδη μέσα. Ο ξυλοδαρμός των δύο ανήλικων στον ΗΣΑΠ Αμαρουσίου δεν χρειαζόταν πολλά για να εξιχνιαστεί (το ίδιο ισχύει και για δεκάδες άλλα παρόμοια περιστατικά σε παρόμοιους χώρους που κατά καιρούς αγνοήθηκαν ή δεν καταγγέλθηκαν καν): ελάχιστο βιντεοληπτικό υλικό, αστυνομική παρέμβαση, κινητοποίηση εισαγγελέα, ποινική εμπλοκή γονέων όπου είναι απαραίτητο. Το κράτος ξέρει τώρα πως έκανε ό,τι μπορούσε. Ηταν τόσο δύσκολο;
Σκουπίδια ως επιλογή
Σε κάθε περίπτωση, δύσκολο δεν σημαίνει ακατόρθωτο. Για την ακρίβεια, το δύσκολο, με τους κατάλληλους χειρισμούς, γίνεται διαχειρίσιμο κι έπειτα μπορεί να αποδειχθεί ακόμα και εύκολο. Η εικόνα των αμάζευτων σκουπιδιών σε πολλές γειτονιές της Αθήνας τις μέρες των εορτών θέτει εμμέσως ένα σχετικό ερώτημα: Πόσο δύσκολο ήταν άραγε να μην περάσουν οι Αθηναίοι τα Χριστούγεννα αγκαλιά με πολυκαιρισμένα απορρίμματα; Πόσο δύσκολο ήταν για τον Δήμο, αν όχι να μαζέψει τα σκουπίδια ως όφειλε, τουλάχιστον να μαζέψει τόσα όσα ήταν απαραίτητο ώστε να μην ξεχειλίζουν οι κάδοι; Γνωστά τα προβλήματα υποστελέχωσης. Ακόμα πιο γνωστός όμως ο δογματισμός του δημάρχου που προτίμησε μια πόλη βουτηγμένη στη βρομιά από τη συνεργασία με ιδιώτες. Είναι απαραίτητο η Αθήνα να καθρεφτίζει τα κωλύματα του δημάρχου της; Η επιλογή έχε αντίτιμο: μαζί με τα κωλύματα, καθρεφτίζει και την αποτυχία του.
