Η ζωή είναι: «φευγαλέα απόλαυση που εξαρτάται απ’ τις επιθυμίες, πολύς και διαρκής πόνος, συνεχής αγώνας, bellum omnium, τα πάντα κυνηγός, τα πάντα λεία, επιθυμία, ανάγκη, αγωνία, κραυγές και ουρλιαχτά». Ετσι μίλησε ο διάσημος κατσούφης της φιλοσοφίας/αγαπημένος συγγραφέας συναισθηματικά διαλυμένων εφήβων ανεξαρτήτως ηλικίας, Σοπενχάουερ στο The World As Will And Idea.
Ξεκινώντας τη χειμερινή διανοητική διαδρομή μου προς τη νύχτα που ο κόσμος γιορτάζει το καλό, την ελπίδα και την αγάπη, έριξα στην τσάντα το Περί Κακού του Terry Eagleton, απ’ όπου κι η παραπομπή στον Σοπενχάουερ, και βρέθηκα σ’ ένα μέρος με ομίχλη και μυρωδιά βρεγμένων κορμών δέντρων. Τυλιγμένη στην κουβέρτα μου στρώθηκα στη μελέτη και στον φιλοσοφικό στοχασμό μιμούμενη τους χαρακτήρες στο Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν.
Φυτουκλίστικες συνειδητοποιήσεις όπως: Η ενάρετη ζωή είναι απείρως απολαυστική
Ποιο άνθρωποι είναι πραγματικά κακοί; Γιατί ο Θεός, που είναι καλός, επιτρέπει την αιματοχυσία, τη μοχθηρία και τη σφαγή παιδιών στη Γάζα; Ο Eagleton ξεκινάει από το προνομιακό του πεδίο, τη μεγάλη λογοτεχνία (Μάρτιν ο Φαταούλας, Αρχοντας Των Μυγών, Δόκτωρ Φάουστους κ.λπ.), για να στοχαστεί πάνω στο κακό και στην ανθρώπινη ιστορία (που έχει μέσα και πολιτισμό και βαρβαρότητα).
Το κακό είναι παράξενο, ανεξήγητο, γλιτσερό. Αλλά κι η ζωή χωρίς τρυφερότητα είναι άγονη έρημος. «Οπως γνώριζαν ο Αριστοτέλης και ο Ακινάτης, η αρετή είναι μακράν ο πληρέστερος και πιο απολαυστικός τρόπος ζωής», λέει ο Eagleton. Η βαρβαρότητα, η βαναυσότητα, η εκμετάλλευση είναι παντού γύρω μας σαν βδέλυγμα στο σώμα του κόσμου. Μα τι κερδίζεις αν γίνεις απαίσιος; Μάλλον όχι την ευτυχία!
Μήπως η δογματική αθεΐα είναι μια μορφή βλακείας;
Ανακατεύοντας το τσάι λεμόνι/τζίντζερ σκεφτόμουν πως είναι δύσκολο να ζήσει κανείς χωρίς να πιστεύει σε κάτι. Ναι, οκέι, δεν υπάρχουν φύλακες άγγελοι, μα τι κερδίζεις αν σκέφτεσαι έτσι; Η ίδια η ανθρώπινη συνθήκη φέρνει τρόμο. Ακόμα και η τέχνη καλείται να εγκολπώσει την κατάρρευση νοήματος. Να γίνεται μορφή χωρίς περιεχόμενο.
Να αποφεύγει το συναίσθημα. Να μην είναι μαλακή και ευάλωτη. Να μη σε βρέχει με τα δάκρυα του καλλιτέχνη. Γιατί όμως; Είναι σαν να ρίχνεσαι στη μάχη, σ’ ένα πεδίο που –ναι, φυσικά– δεν βγάζει κανένα απολύτως νόημα με μία πανοπλία λιγότερη. Το να ζήσεις χωρίς καμία πίστη φαντάζει μία δύσκολα υπερασπίσιμη συνθήκη αυτοβασανισμού. Ενώ το να ζεις με κακία και χωρίς ενδιαφέροντα είναι οπωσδήποτε η ίδια η κόλαση. Μια λούπα έλλειψης ερεθισμάτων και καλοσύνης.
«Η περί Θεού αυταπάτη»
Ο Eagleton τα βάζει και με τον κουραστικό κι εκτός τόπου και χρόνου πια δογματισμό του επιστήμονα Ρίτσαρντ Ντόκινς και την «αδιανόητα εφησυχαστική του πεποίθηση ότι γινόμαστε όλοι μας πιο καλοί και πιο πολιτισμένοι». Στην Περί Θεού Αυταπάτη (εξυπνακίστικος τίτλος, όπως επιτάσσει το στυλ των πωρωμένων του αθεϊσμού) ο Ντόκινς υιοθετεί αυτή την κουραστική, ανενημέρωτη αισιοδοξία που υπονοεί πως το μόνο εμπόδιο στην ελευθερία και την ευημερία σου είναι που δεν το ’χεις πάρει απόφαση να ξυπνάς στις 5 το πρωί και να πίνεις πολύ νερό. «Είμαστε», λέει, «πολύ πιο μπροστά από τους ανθρώπους του Μεσαίωνα ή του καιρού του Αβράαμ, ακόμη και πιο πρόσφατων εποχών […] η προοδευτική τάση είναι αδιαμφισβήτητη και θα συνεχιστεί».
Ολα είναι φως στην εποχή μας! Οριακά δεν δικαιούσαι να μην είσαι σαν ευτυχισμένο κουτάβι σε διαφήμιση σκυλολιχουδιάς. Αλλο που ο πληθυσμός παλεύει το κενό νοήματος, τις ανισότητες, την αδικία (που κλονίζει την πίστη στο νόημα) και τη βαρβαρότητα με ουσίες, ψυχιατρικά φάρμακα, υπερκαταναλωτική αυταπάτη και αποξένωση.
Οι φανατικοί πιστοί είναι τρανταχτά παραδείγματα διανοητικής κώφωσης. Αλλά είναι μεγάλη διανοητική δειλία, νομίζω, και το να πασχίζεις με κάθε τρόπο να απονευρώσεις εκείνη εκεί τη φλέβα μέσα σου που αναρωτιέται τι είναι κακό και τι καλό και πώς θα ζήσω μια καλή ζωή;
Ο χορός των εραστών και η τρυφερότητα σε δημόσια θέα
Πήγα τις προάλλες στη Στέγη και είδα τον Χορό των Εραστών του Rodrigues και αγαλίασε η ψυχή μου. Δεν έμεινε μάτι αδάκρυτο μέσα στη Μικρή Σκηνή, γιατί το έργο είχε ένα ζευγάρι όλο κι όλο, τις αρρώστιες τους, τα άγχη τους, την αγάπη τους για το θέατρο, τις ταινίες που άφησαν στη μέση, τα δάση που περπάτησαν, την τρυφερότητα που είχαν μεταξύ τους και για την κόρη τους, τη ζωή που μοιράστηκαν, τα καβγαδάκια τους για εκείνο εκεί το μπλε πουκάμισο.
Και καθώς ολοκλήρωνα την πρώτη βόλτα πριν από τα Χριστούγεννα σκεφτόμουν αυτό που λέει ο Eagleton στο Περί Κακού: «Οι αξίες που θαυμάζουμε –ευσπλαχνία, συμπόνια, δικαιοσύνη, καλοσύνη και αγάπη– περιορίζονται κατά κύριο λόγο στην ιδιωτική σφαίρα». Η δημόσια παρουσία των δύο εραστών του Rodrigues στη Μικρή Σκηνή της Στέγης, αυτό το άνοιγμα της ψυχής τους μπροστά μας, ήταν ένα σπάσιμο αυτού του συλλογικού όρκου πίστης στον κυνισμό. Ηταν σαν η αγάπη και η καλοσύνη να ξεχείλιζαν εκεί μπροστά μας, δημοσίως. Ηταν σαν να ’χε ανοίξει μια ρωγμή, για να περάσει επιτέλους κάτι πιο ποιητικό, μαλακό, τρυφερό και ευαίσθητο μέσα απ’ όλα αυτά τα στρώματα λιπαρού πεσιμισμού και καταθλιπτικής ανωτερότητας.
Πράγματα που με κάνουν να πιστεύω στην ανθρωπότητα αυτή την εβδομάδα
Τα ζευγάρια που φιλιούνται δημόσια, γιατί σπάνε κι αυτά το τείχος απονεύρωσης συναισθήματος, αυτή την παγίδα που έχουμε στήσει στους εαυτούς μας. Τα γέρικα ζευγάρια στις πινακοθήκες που κρατιούνται χέρι χέρι και δεν μιλούν.
Αυτή εδώ η συνέντευξη της νομπελίστριας Han Kang όπου μιλάει για τα βιβλία σαν προστατευτικό τείχος, για τη σκληρότητα των ανθρώπων, αλλά και για το πώς κάποιοι διατηρούν την αξιοπρέπειά τους, την τρυφερότητα και την καλοσύνη τους ό,τι κι αν γίνει. Η γαλήνια και αργόσυρτη φωνή της.
