Φαντάσου μια σκοτεινή πόλη. Φυσάει και κάνει κρύο. Και έχει κλείσει το κινητό σου – ιδανικά έχει χαλάσει τελείως. Δεν μπορούν να σε βρουν και περιπλανιέσαι στα χαμένα. Μες στα σκοτάδια, διακρίνεις ένα τέλεια φωτισμένο κτίριο. Φαίνεται ζεστό και φοβάσαι πως θα είναι εμπορικό κέντρο. Μετά βλέπεις παρκαρισμένα ποδήλατα, ένα γραφείο υποδοχής και ατέλειωτα ράφια με βιβλία. Μπορείς να περάσεις ελεύθερα.
Μπαίνει όποιος θέλει; Ναι, όποιος θέλει. Αυτό είναι το συγκλονιστικό με τις δημόσιες βιβλιοθήκες. Συχνά χρειάζονται ελάχιστα ή και καθόλου έγγραφα για να περάσεις το σύνορο. Μετά ανοίγονται κόσμοι. Μπορείς να πάρεις τα βιβλία και να τα χαζέψεις καθώς ζεσταίνεσαι. Δεν χρεώνεσαι – ας το σκεφτούμε λίγο, πού αλλού μπορείς να υπάρξεις χωρίς να χρεώνεσαι;
Μπορείς να περπατήσεις διαβάζοντας τους τίτλους. Μπορείς να καθίσεις κάπου με καλό φωτισμό και να στρωθείς στη μελέτη. Αλλά οι περισσότεροι πάνε στη βιβλιοθήκη απλώς επειδή είναι ήσυχα, ένα ασφαλές σημείο. Κάπου όπου μπορείς να κλειδώσεις το κινητό σου σε ντουλαπάκι. Ο,τι κι αν σε κυνηγάει μπορεί να περιμένει, υπάρχει χρόνος. Πιο συγκινητικούς –όπως και στα μουσεία– βρίσκω τους ηλικιωμένους που δεν θέλουν να είναι μόνοι και διαλέγουν σωστά την παρέα τους. Είναι κάπως βαθιά συγκινητικοί οι άνθρωποι που στο τέλος της ζωής τους θέλουν να προλάβουν να διαβάσουν τους κορυφαίους ή να δουν τα μεγάλα έργα στα μουσεία. Από την άλλη, τι να κάνει κανείς με τη ζωή του, αν όχι αυτό;
Στο βιβλίο της Αλι Σμιθ, «Public Library And Other Stories» (Penguin), το κλείσιμο των βιβλιοθηκών συνδέεται με το χάσιμο μιας ευκαιρίας. Θέλεις να έχεις εσωτερικό κόσμο; Μια δομή, μια συγκρότηση, έναν κορμό; Τα βιβλία θα τη σώσουν τη ζωή σου. Θυμάμαι την κάρτα του παιδικού τμήματος της βιβλιοθήκης όπου πήγαινα μικρή. Ενας άνθρωπος που στηριζόταν στα βιβλία. Οι πλάτες του ήταν οι τόμοι, ο ένας πάνω στον άλλον. Ηταν ήσυχο μέρος, ερημικό. Ακόμη ανατριχιάζω στην ιδέα μιας τόσο συντριπτικής γαλήνης.
Η κάρτα της βιβλιοθήκης είναι σπαθί και όπλο, διαβάζω στο Public Library and Other Stories. Ενας δημόσιος χώρος ουτοπικός, μια φανταστική συνθήκη για την ανθρώπινη συνύπαρξη. Αστεγοι και φοιτητές, εργαζόμενοι και ερευνητές, παιδάκια. Εγινα αναγνώστρια, λέει μία απ’ τις φωνές του βιβλίου, τα καλοκαίρια. Πηγαίνοντας με το ποδήλατο μέχρι τη βιβλιοθήκη. Παίρναμε βιβλία, τα διαβάζαμε, τα γυρίζαμε, παίρναμε άλλα. Το καλοκαίρι περνούσε και το τελετουργικό γινόταν όλο και πιο μαγικό.
Ποιος μπορεί πραγματικά να ξεχάσει την αίσθηση μιας στοίβας βιβλίων που περιμένει να διαβαστεί σ’ αυτά τα μεγάλα καλοκαίρια της παιδικής ηλικίας; Ή την υπαίθρια ανάγνωση; Ακόμη θυμάμαι την άμεση επίδραση της βιβλιοθήκης των παιδικών μου χρόνων πάνω μου. Ηταν μια ασήμαντη βιβλιοθήκη στην επαρχία. Για εμένα ήταν ο κόσμος όλος, το φως στο βάθος του τούνελ. Είχε καλό ωράριο, έως τις οκτώ. Μπορούσες να πάρεις ό,τι ήθελες και ποτέ δεν θα ξεπεράσω τη χαρά που ένιωσα όταν μου το είπαν αυτό. Ρωτούσα και ξαναρωτούσα, είναι δωρεάν; Μπορώ να πάρω όσα θέλω;
Το ίδιο έπαθα χρόνια μετά στο Αμβούργο. Εμαθα για τη βιβλιοθήκη από έναν βιβλιοπώλη. Είναι καλή μού είπε, δωρεάν, έχει πολλά πράγματα. Είναι και ζεστή – με όλες τις σημασίες της λέξης. Νομίζω ο συγκεκριμένος βιβλιοπώλης ήταν ο μόνος άνθρωπος που μου είχε μιλήσει για πάνω από μερικά λεπτά εκείνες τις μέρες. Κι όντως έτσι ήταν στη βιβλιοθήκη. Ησυχα και καθαρά και με ανθρώπους που συνυπήρχαν με αλληλοσεβασμό.
Ειδικά οι βιβλιοθήκες που περιβάλλονται από δέντρα ή κάποιο μικρό παρκάκι ή λίμνη λειτουργούν ξεκάθαρα ως ησυχαστήρια. Χρειάζεται να πω κάτι για τα νεανικά τμήματα των βιβλιοθηκών; Για τη σημασία τους όταν στο σπίτι δεν έχεις κανένα βιβλίο ή καθόλου ησυχία και ασφάλεια; Πού αλλού μπορείς κραδαίνοντας το σπαθί σου, την κάρτα της βιβλιοθήκης, ν’ αρχίσεις να ροκανίζεις την απόσταση ανάμεσα σε εσένα και τους άλλους;
Η βιβλιοθήκη ξεπερνά την οικονομία. Ή μάλλον την κρύβει. Με τους κόπους των εργαζόμενων και των δημιουργών της λειτουργεί παρά τις δυσκολίες χωρίς χρεώσεις. Αυτό ώσπου να την κλείσουν. Η έμπνευση για το βιβλίο της Αλι Σμιθ είναι ένα μέρος με τη λέξη library (βιβλιοθήκη) στην πόρτα. Το μέρος δεν είναι χώρος με βιβλία, αλλά ιδιωτικό κλαμπ με μενού ποικιλίας γευμάτων.
Στη βιβλιοθήκη μπορεί να διαβάσει όποιος θέλει ό,τι θέλει. Είναι κάπως μαγικό να μπορείς να καθίσεις κάπου δημόσια, ήσυχα και συγκεντρωμένα, χωρίς να δικαιούνται να σ’ ενοχλούν. Πολλοί καταφεύγουν στις βιβλιοθήκες για αυτήν ακριβώς τη γαλήνη: η βιβλιοθήκη λέει το όχι που δεν μπορούν να πουν οι ίδιοι στις επαφές τους. Αλλοι γιατί τα δωμάτια τους είναι κρύα. Αλλοι γιατί θέλουν να γνωρίσουν κόσμο κι άλλοι για ν’ αποφύγουν τον κόσμο. Μερικοί, για να χαζολογήσουν διασκεδάζοντας τις τύψεις τους. Κι άλλοι γιατί έχουν εθισμό στο κινητό και τη σοφία να ψάξουν τρόπους να τον αντιμετωπίσουν.
Ζούμε σε μία κάπως μπερδεμένη εποχή όπου στο ίντερνετ μπορείς ν’ ακούσεις δωρεάν για τον Μονέ και την Οστιν, αλλά περνάς την ώρα σου ακούγοντας γάτες να νιαουρίζουν και κατεβατά ηχητικών από άτομα που έχεις να δεις απ’ το δημοτικό. Το λες και λίγο χάλια. Χρειαζόμαστε περισσότερους χώρους κοινωνικά αποδεκτής κοινωνικής απομόνωσης. Ηθελα να γράψω ένα μανιφέστο για τις βιβλιοθήκες, γιατί διαβάζοντας το Public Library της Αλι Σμιθ θυμήθηκα αυτή την πληρότητα, το χόρτασμα του νου, αυτή τη μεγάλη ευτυχία μετά από μερικές ώρες βαθιάς συγκέντρωσης, όλον αυτόν τον διαλογισμό, την ησυχία. Κι ήθελα να πω κι αυτό: είναι κάπως σημαντικό να διαβάζουν όσοι δεν έχουν μία. Το αρχικό τους όπλο στο παιχνίδι στρατηγικής της ζωής τους είναι η κάρτα της βιβλιοθήκης κι όσα θα καταλάβουν, αν τη χρησιμοποιήσουν.
Μπορείς ν’ αλλάξεις μέσα σε μια βιβλιοθήκη. Μακριά απ’ τα μάτια των άλλων. Ησυχα, χωρίς μεγάλες διατυπώσεις, περνάς ξαφνικά σε κάποια άλλη ενότητα του μεγάλου κτιρίου, σε κάποια άλλη ενότητα της ζωής σου. Σ’ ενδιαφέρει κάτι άλλο που δεν ήξερες ότι υπήρχε. Τυχαία, βρίσκεσαι σ’ ένα νέο δωμάτιο γεμάτο άγνωστα βιβλία, έξω έχει κρύο και λες να μείνεις λίγο ακόμη ψαχουλεύοντας μέσα στην ησυχία της βιβλιοθήκης. Τελικά δεν είναι και τόσο χάλια αυτό το άλλο, που πριν δεν το ήξερες καν, κάθεσαι το μελετάς και το κουβαλάς σπίτι. Αυτή την αίσθηση της επιστροφής στο σπίτι μετά από μια μέρα συγκεντρωμένης προσοχής, αυτές τις ήσυχες μεταμορφώσεις, τις στροφές του μυαλού, αυτό ψάχνουν όσοι πάνε σε ακριβά αναχωρητικά workshops στην Ασία και στα βουνά, αυτό αποζητούν όσοι διαλογίζονται νηστικοί για ημέρες σε κάποιο yoga retreat νευρωτικών. Αυτό το δίνει δωρεάν η βιβλιοθήκη της περιοχής σου.
