Η αμερικανική εξωτερική πολιτική στην εποχή της δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ δεν διαμορφώνεται πλέον μέσα από τα γνώριμα θεσμικά κανάλια της Ουάσιγκτον.
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας και οι πολυεπίπεδες γραφειοκρατικές διαδικασίες που χαρακτήριζαν επί δεκαετίες τη χάραξη πολιτικής έχουν υποχωρήσει μπροστά σε ένα σύστημα «πολιτικής μέσω προσώπων», που το κρίσιμο κεφάλαιο δεν είναι η θεσμική αρμοδιότητα αλλά η προσωπική πρόσβαση στον πρόεδρο.
Στο κέντρο αυτού του άτυπου δικτύου βρίσκονται λίγοι άνθρωποι που θεωρείται ότι «έχουν απευθείας πρόσβαση στον Τραμπ».
Ο Στιβ Γουίτκοφ, παλιός φίλος και επιχειρηματικός συνεργάτης του προέδρου, λειτουργεί ως ειδικός απεσταλμένος για «ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις», μετακινούμενος διαρκώς μεταξύ Μόσχας, Ριάντ, Ιερουσαλήμ και άλλων πρωτευουσών.
Ο Τζάρεντ Κούσνερ, χωρίς επίσημο κυβερνητικό τίτλο, παραμένει ενεργός παίκτης σε κρίσιμα μέτωπα, από τη Μέση Ανατολή έως την Ουκρανία, παράλληλα με τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στον Κόλπο.
Ο Τομ Μπάρακ, έμπιστος του Τραμπ και πρεσβευτής στην Τουρκία, έχει εξελιχθεί σε βασικό διαμεσολαβητή σε Συρία και Λίβανο, ενώ ο Μασάντ Μπούλος, πεθερός της κόρης του προέδρου, Τίφανι, έχει αναλάβει ρόλο άτυπου απεσταλμένου για την Αφρική.
Το αποτέλεσμα είναι ένα εξαιρετικά περιορισμένο «κλαμπ» λήψης αποφάσεων. Σύμφωνα με πρώην ανώτερους αξιωματούχους των ΗΠΑ, «ο κύκλος είναι σοκαριστικά μικρός».
Σε αυτό το πλαίσιο, ακόμη και θεσμικοί παράγοντες, όπως ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο ή ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς, κατατάσσονται από ορισμένους παρατηρητές ένα σκαλί χαμηλότερα από τα πρόσωπα με άμεση προσωπική σχέση με τον πρόεδρο.
Η διοίκηση Τραμπ παρουσιάζει αυτή τη μετάβαση ως συνειδητή επιλογή. Ο Λευκός Οίκος μιλά για ένα «top-down» μοντέλο, που οι αποφάσεις λαμβάνονται γρήγορα από τον πρόεδρο και μια μικρή ομάδα εμπίστων, χωρίς τις καθυστερήσεις και τις «στρωματώσεις» της παραδοσιακής διπλωματίας.
«Ο πρόεδρος έχει μη συμβατικό υπόβαθρο και πολλοί συνεργάτες του επίσης. Είναι άνθρωποι των συμφωνιών», σημειώνουν πηγές της διοίκησης, υποστηρίζοντας ότι αυτό εξυπηρετεί καλύτερα τα αμερικανικά συμφέροντα.
Στην πράξη, όμως, η αλλαγή αυτή έχει προκαλέσει βαθιά αναστάτωση στους επαγγελματίες της διπλωματίας.
Η δραστική περικοπή πόρων στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, η περιθωριοποίηση έμπειρων στελεχών και η ανάθεση κρίσιμων αποστολών σε επιχειρηματίες χωρίς θεσμικό έλεγχο έχουν αποδυναμώσει τις δικλίδες ασφαλείας.
«Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας δεν μετρά, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν μετρά. Μετράει μόνο “ο στενός κύκλος εξουσίας”», συνοψίζει ένας έμπειρος συνομιλητής της Financial Times.
Για τους παραδοσιακούς συμμάχους των ΗΠΑ, η προσαρμογή σε αυτό το περιβάλλον υπήρξε δύσκολη. Νοτιοκορεάτες αξιωματούχοι πραγματοποίησαν εξαντλητικά ταξίδια-αστραπή στην Ουάσιγκτον, συχνά δύο φορές την εβδομάδα, προσπαθώντας να πετύχουν απευθείας επαφή με τον πρόεδρο.
Ιάπωνες διπλωμάτες διαπίστωσαν ότι τα παλιά δίκτυα think tanks και λόμπι είχαν χάσει την αξία τους. «Οσοι ισχυρίζονταν ότι έχουν πρόσβαση στον Λευκό Οίκο στην πραγματικότητα δεν είχαν», παραδέχεται Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Αντίθετα, χώρες που είναι εξοικειωμένες με προσωποκεντρικά συστήματα εξουσίας προσαρμόστηκαν ταχύτερα.
Τα κράτη του Κόλπου, με την παράδοση άμεσων προσωπικών διαύλων και τη σύζευξη πολιτικής, οικονομίας και επιχειρηματικών συμφερόντων βρήκαν το νέο μοντέλο πιο «εύχρηστο». «Δεν χρειάζεται πλέον να περνάμε από βαριές διαδικασίες. Μιλάμε με τους ανθρώπους μας και τα ζητήματα λύνονται», φέρεται να δήλωσε αξιωματούχος χώρας του Κόλπου σε Αμερικανό διπλωμάτη.
Η συναλλακτική λογική διαπερνά το σύνολο της νέας διπλωματίας. Ο ίδιος ο Τραμπ δεν κρύβει ότι βλέπει την εξωτερική πολιτική μέσα από το πρίσμα τού «τι προσφέρει ο άλλος». Ορυκτός πλούτος, κρίσιμα μέταλλα, ενεργειακές συμφωνίες, επενδυτικές δεσμεύσεις: όλα μπαίνουν στο τραπέζι ως αντάλλαγμα για πολιτική στήριξη ή ευνοϊκή μεταχείριση.
Οταν Αφρικανοί ηγέτες συναντήθηκαν συλλογικά με τον πρόεδρο στον Λευκό Οίκο, ο καθένας έσπευσε να παρουσιάσει τις μεταλλευτικές δυνατότητες της χώρας του.
Πακιστανικά επιχειρηματικά δίκτυα, με πρόσβαση στην οικογένεια Τραμπ και στον Γουίτκοφ, προωθούν πακέτα συμφωνιών σε κρίσιμα μέταλλα και κρυπτονομίσματα, επιχειρώντας να κεφαλαιοποιήσουν την «οικονομική διπλωματία».
Οι επικριτές του προέδρου βλέπουν σε αυτή την πρακτική μια επικίνδυνη σύγχυση δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος.
Πρώην ανώτεροι αξιωματούχοι επισημαίνουν ότι ξένες κυβερνήσεις και επιχειρηματίες μαθαίνουν να «παίζουν» το σύστημα, προσφέροντας συμφωνίες και προσωπικά οφέλη σε ανθρώπους κοντά στον πρόεδρο για να κερδίσουν πολιτικά ανταλλάγματα.
Δημοκρατικοί γερουσιαστές μιλούν για «σοκαριστική» ενσωμάτωση επιχειρηματικών συμφερόντων στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ.
Την ίδια στιγμή, ακόμη και αντίπαλοι της Ουάσιγκτον παρακολουθούν με θαυμασμό το νέο μοντέλο ισχύος.
Στελέχη φιλοϊρανικών πολιτοφυλακών στο Ιράκ περιέγραφαν την εικόνα Ευρωπαίων ηγετών να κάθονται στο Οβάλ Γραφείο «σαν μαθητές» ως ένδειξη ισχύος ενός προέδρου που επιβάλλει τους όρους του.
Για τους Ευρωπαίους, αντίθετα, η ανάγκη κολακείας και προσωπικής προσέγγισης προκαλεί αμηχανία, αλλά αναγνωρίζεται πλέον ως αναγκαία στρατηγική.
Στο τέλος της ημέρας, το μήνυμα της Ουάσιγκτον είναι σαφές: τίποτα δεν θεωρείται δεδομένο. «Ολα είναι υπό όρους. Αν δεν βάζεις κάτι στο τραπέζι, δεν παίρνεις τίποτα», συνοψίζει Ευρωπαίος υπουργός Εξωτερικών.
Πηγή: FT
