Η στιγμή που το απόγευμα της περασμένης Παρασκευής ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος απήγγειλαν από κοινού το Σύμβολο της Πίστεως με φόντο τη λίμνη που καλύπτει τα ερείπια του ναού του Αγίου Νεοφύτου στη Νίκαια της Βιθυνίας, σημερινό Ιζνίκ της Τουρκίας, πέρασε στην Ιστορία. Καταγράφεται ως κορυφαίο ορόσημο στην πολυετή διαδικασία επαναπροσέγγισης ανάμεσα στη Ρωμαιοκαθολική και την Ορθόδοξη Εκκλησία και δικαιώνει τον χαρακτηρισμό «ιστορική» που δόθηκε στην επίσκεψη του Πάπα και του Οικουμενικού Πατριάρχη στη Νίκαια, με αφορμή τον εορτασμό της επετείου 1.700 χρόνων από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο.
Τη σύνοδο στην οποία καθορίστηκε το Σύμβολο της Πίστεως ως στοιχείο της ενότητας της Εκκλησίας, που αιώνες αργότερα, με την προσθήκη του «filioque» αποτέλεσε έναν από τους λόγους που αιτιολόγησαν το Σχίσμα ανάμεσα στον δυτικό και τον ανατολικό χριστιανισμό.
Σε άλλο ρεύμα χρόνου
Η μακραίωνη διαίρεση δεν είναι ούτε εύκολο ούτε απλό να ξεπεραστεί. Ωστόσο, το μήνυμα που εξέπεμψε η κοινή παρουσία Οικουμενικού Πατριάρχη και Πάπα στη Νίκαια επιβεβαιώνει την προσήλωση και τη δέσμευση στην προσπάθεια επίτευξης της ενότητας. Στο εσωτερικό της Εκκλησίας είναι αγαπημένη έκφραση ότι ο χρόνος μετράει διαφορετικά. Οσοι, λοιπόν, προσδοκούν ότι σε συνέχεια της κοινής επίσκεψης στη Νίκαια και της επίσκεψης του Πάπα Λέοντος στο Φανάρι θα έχουμε ραγδαίες εξελίξεις, μάλλον θα απογοητευθούν. Οι αιώνες που βάθυναν το Σχίσμα απαιτούν πολύχρονη προσπάθεια για την αποκατάσταση της ενότητας. Ομως, συμβολικά, η επιστροφή στη Νίκαια, εκεί που τέθηκαν οι βάσεις της ενότητας του Χριστιανισμού, έχει πολύ μεγάλη αξία.
«Επιστρέφουμε σε αυτό το λίκνο της χριστιανικής πίστης», τόνισε ο Οικουμενικός Πατριάρχης για να προσθέσει: «Ας ακούσουμε όλες τις φωνές των πιστών για ενότητα». Και έστειλε σαφές μήνυμα υπέρ της ενότητας: «Παρά τα τόσα που μεσολάβησαν ανά τους αιώνες και όλες τις αναταραχές, τις δυσκολίες και τις διαιρέσεις που έφεραν, προσεγγίζουμε αυτή την ιερή επέτειο με κοινή ευλάβεια και κοινό αίσθημα ελπίδας».
Μάλιστα, φρόντισε να καταστήσει σαφές ότι η παρουσία των δύο εκκλησιαστικών ηγετών στη Νίκαια δεν αποτελεί μια εκδήλωση για να τιμηθεί η επέτειος, δεν βρέθηκαν εκεί μαζί με τους εκπροσώπους σχεδόν όλων των Εκκλησιών του Χριστιανισμού απλώς για να θυμηθούν και να τιμήσουν το παρελθόν, «αλλά για να δώσουμε ζωντανή μαρτυρία της ίδιας πίστης που εξέφρασαν οι Πατέρες της Νίκαιας». Και το έκανε ακόμη πιο σαφές υπογραμμίζοντας ότι «έχοντας την πίστη της Νίκαιας να καίει με θέρμη στις καρδιές μας, ας τρέξουμε τον αγώνα της χριστιανικής ενότητας».
Ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ κατέστησε σαφές ότι παραμένει δεσμευμένος στην προσπάθεια για επίτευξη της ενότητας μέσω του διαθρησκευτικού διαλόγου. Η επιλογή του να πραγματοποιήσει την πρώτη επίσημη επίσκεψή του στο εξωτερικό στην Τουρκία, με αφορμή τον εορτασμό της επετείου των 1.700 χρόνων από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, ήταν ένα ξεκάθαρο μήνυμα που απάντησε σε όσους διερωτήθηκαν μετά την εκλογή του αν θα συνεχίσει στον δρόμο που ο προκάτοχός του, Πάπας Φραγκίσκος, και ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχαν χαράξει. Η ιδέα της κοινής παρουσίας στη Νίκαια είχε συζητηθεί ήδη από το 2014, όταν ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος προσκάλεσε τον Πάπα Φραγκίσκο να τιμήσουν μαζί την επέτειο των 1.700 χρόνων από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. Ο σχεδιασμός που είχε γίνει ήταν η επίσκεψη στη Νίκαια να ακολουθήσει το Πάσχα, καθώς φέτος συνέπεσε το Πάσχα καθολικών και ορθοδόξων.
Ομως, η επιδείνωση της υγείας του Πάπα Φραγκίσκου και ο θάνατός του ανέτρεψαν τον προγραμματισμό που είχε γίνει. Η άμεση ανταπόκριση του Πάπα Λέοντος ΙΔ΄ στην πρόσκληση που του απηύθυνε ο Οικουμενικός Πατριάρχης να εορτασθεί η επέτειος της Νίκαιας σε συνδυασμό με τον εορτασμό για τον ιδρυτή της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως Απόστολο Ανδρέα, κατέδειξε ότι η διάθεσή του είναι να συνεχιστεί η προσπάθεια για την ενότητα.
Αίσθημα ελπίδας – «Παρά τα τόσα που μεσολάβησαν ανά τους αιώνες και όλες τις αναταραχές, τις δυσκολίες και τις διαιρέσεις που έφεραν, προσεγγίζουμε αυτή την ιερή επέτειο με κοινή ευλάβεια και κοινό αίσθημα ελπίδας», είπε ο κ.κ. Βαρθολομαίος.
Στην ομιλία του στη Νίκαια ο Πάπας Λέων υπογράμμισε την αναγκαιότητα για χριστιανική ενότητα σε έναν κόσμο που είναι γεμάτος βία και σύγκρουση. «Η επιθυμία για πλήρη κοινωνία μεταξύ όλων των πιστών στον Ιησού Χριστό συνοδεύεται πάντα από αναζήτηση της αδελφοσύνης μεταξύ όλων των ανθρώπων», τόνισε. Αναφερόμενος στον ρόλο και στη σημασία της Συνόδου της Νίκαιας, επεσήμανε ότι το Σύμβολο της Πίστεως υπήρξε «θεμελιώδους σημασίας στην πορεία που ακολουθούν οι χριστιανοί προς την πλήρη κοινωνία».
Εδειξε, δε, προς την ενότητα λέγοντας: «Καλούμαστε όλοι να ξεπεράσουμε το σκάνδαλο των διαιρέσεων που δυστυχώς εξακολουθούν να υπάρχουν και να καλλιεργήσουμε την επιθυμία για ενότητα για την οποία ο Κύριος Ιησούς προσευχήθηκε και έδωσε τη ζωή του. Οσο περισσότερο συμφιλιωνόμαστε, τόσο περισσότερο εμείς οι χριστιανοί μπορούμε να δίνουμε αξιόπιστη μαρτυρία για το Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού, το οποίο είναι μια διακήρυξη ελπίδας για όλους».
Τα κίνητρα
Το ισχυρό μήνυμα ενότητας που εξέπεμψαν οι δύο ηγέτες από τη Νίκαια και η εκπροσώπηση πληθώρας χριστιανικών Εκκλησιών και Ομολογιών κατέστησαν ακόμη πιο εμφατική την απουσία δύο Πατριαρχών: του Πατριάρχη Ιεροσολύμων και του Πατριάρχη Αντιοχείας.
Αναζήτηση αδελφοσύνης – «Η επιθυμία για πλήρη κοινωνία μεταξύ όλων των πιστών στον Ιησού Χριστό συνοδεύεται πάντα από αναζήτηση της αδελφοσύνης μεταξύ όλων των ανθρώπων», τόνισε ο Πάπας Λέων ΙΔ΄.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο τούς είχε προσκαλέσει και θα εξέπεμπε ένα ακόμη πιο ισχυρό μήνυμα η συμβολική αναβίωση της ιστορικής Πενταρχίας, των πέντε Πατριαρχείων δηλαδή που διοικούσαν την Εκκλησία πριν από το Σχίσμα του 1054 (της Ρώμης, της Κωνσταντινούπολης, της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας και των Ιεροσολύμων). Ωστόσο, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων δεν ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση, ενώ ο Πατριάρχης Αντιοχείας, που αρχικά είχε ανταποκριθεί θετικά, τελικά ακύρωσε τη συμμετοχή του και την παρουσία του στη Νίκαια.
Εκκλησιαστικές πηγές αποδίδουν την εξέλιξη στην ισχυρή επιρροή της Μόσχας στα δύο Πατριαρχεία και σε μια συστηματική προσπάθεια να υπονομευθεί η πρωτοβουλία που ανέλαβε το Οικουμενικό Πατριαρχείο για να εκπέμψει η Νίκαια ένα ισχυρό μήνυμα ενότητας της Εκκλησίας.
Η προγραμματισμένη επίσκεψη του Πάπα Λέοντος στο Φανάρι, για την υπογραφή κοινής διακήρυξης με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και για να τιμηθεί η Θρονική εορτή του Αγίου Ανδρέα, ενισχύει το μήνυμα ενότητας. Παράλληλα, ο Πάπας φρόντισε ήδη στις δηλώσεις του μετά τη συνάντηση με τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, να τονίσει την αξία του πλουραλισμού σε κάθε κοινωνία. Η συνέχεια και ολοκλήρωση του ταξιδιού του με επίσκεψη στον Λίβανο, μια χώρα που βρέθηκε επί μακρόν στη δίνη συγκρούσεων, θα αποτελέσει ένα ακόμη μήνυμα για τη δύναμη της ενότητας και της ειρήνης σε μια περιοχή που έχει δοκιμαστεί σκληρά από πολεμικές συγκρούσεις.
7 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1964
7 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1964«Οδός σκολιά και ακανθώδης»
«Είναι γεγονός ότι η οδός προς την ένωσιν των Εκκλησιών είναι μακρά, σκολιά και ακανθώδης. Οι εν Βατικανώ παρατηρηταί πιστεύουν ότι διηνοίχθη η προοπτική πραγματοποιήσεως και άλλων συναντήσεων μεταξύ εκπροσώπων της Καθολικής Εκκλησίας και των άλλων Χριστιανικών Εκκλησιών προς γεφύρωσιν των υφισταμένων δογματικών διαφορών. Εξ άλλου, ο Οικουμενικός Πατριάρχης προέτεινεν όπως ο Ποντίφιξ συγκαλέση παγχριστιανικήν σύνοδον. Προστίθεται ότι ο Πατριάρχης Αθηναγόρας θα αποστείλη συντόμως αντιπροσωπείαν εις την Ρώμην προς συζήτησιν των διαφορών μεταξύ των δύο Εκκλησιών, αι οποίαι γενικώς θεωρούνται πλέον απλώς θεολογικαί, απολέσασαι την σημασίαν των κατόπιν της παρελεύσεως τόσων αιώνων», έγραφε η «Κ» στις 7 Ιανουαρίου 1964.
