Κάθε φορά που κάποιος συμμετέχει στον πολιτισμό αντιλαμβάνεται πόσο πολύτιμη είναι η ελευθερία και αποδέχεται τη διαφορετικότητα: εκεί όπου αναπτύσσεται ένα ποικιλόμορφο πολιτιστικό τοπίο, ο λαϊκισμός και ο εξτρεμισμός στερούνται το γόνιμο έδαφός τους. Επίσης, οι καλλιτέχνες μας, οι καλλιτέχνες της Ευρώπης, είναι η βροντερότερη φωνή της δημοκρατίας. Για αυτούς τους λόγους προωθούμε την Πυξίδα Πολιτισμού για την Ευρώπη, η οποία επιβεβαιώνει την πεποίθησή μας: Ο πολιτισμός είναι η πρώτη γραμμή άμυνας της Ευρώπης.
Διαβάζουμε συνεχώς ανησυχητικές εκθέσεις που έρχονται από πολλές περιοχές της Ευρώπης: Αθέμιτες παρεμβάσεις που επηρεάζουν την ανεξαρτησία των πολιτιστικών ιδρυμάτων, προσπάθεια παρασκευής και εφαρμογής νόμων «περί ηθών», λογοκρισία και εκφοβισμός καλλιτεχνών, αυτολογοκρισία. Τα περιστατικά αυτά, που πρέπει να καταδικάζονται ξεκάθαρα, είναι σημάδια ότι πρέπει να αναλάβουμε δράση άμεσα.
Ενα πρώτο βήμα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι η έναρξη της δημοσίευσης σε περιοδική βάση της «Εκθεσης για την Κατάσταση του Πολιτισμού στην Ε.Ε», η οποία θα περιλαμβάνει πληροφορίες για το ευρωπαϊκό πολιτιστικό τοπίο, αξιολογώντας την πρόοδο στην ανάπτυξη του πολιτιστικού και δημιουργικού οικοσυστήματος και δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιτεχνική ελευθερία. Επιπλέον, θα οργανώσουμε συστηματικό διάλογο στην Ευρωπαϊκή Ενωση με τα ενδιαφερόμενα μέρη, τους επαγγελματίες του πολιτισμού, για να αναλύουμε την έκθεση αυτή και για να συζητούμε πώς θα προχωρήσουμε στην υλοποίηση των βασικών κατευθύνσεων της Πυξίδας Πολιτισμού. Επίσης, για να είναι η έκθεση τεκμηριωμένη, θα δημιουργήσουμε έναν «κόμβο πολιτιστικών δεδομένων της Ε.Ε.», ο οποίος θα περιλαμβάνει αναλυτικά τα πολιτιστικά δεδομένα, θα παρακολουθεί τις τάσεις και θα προσφέρει πληροφορίες για ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Αλλωστε, είναι γνωστό: ό,τι μπορεί να μετρηθεί, μπορεί και να βελτιωθεί.
Ο Ρομπέρ Σουμάν, ένας από τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής μας Ενωσης, είχε γράψει ήδη πριν από δεκαετίες στο αριστούργημά του «Pour l’ Europe»: «Η Ευρώπη, προτού καταστεί στρατιωτική συμμαχία ή οικονομική οντότητα, θα πρέπει να αποτελεί πολιτιστική κοινότητα, με την πιο υψηλή έννοια του όρου».
Το 2025, 75 χρόνια μετά τη Διακήρυξη Σουμάν, πιστεύω ακράδαντα ότι είναι καιρός να γίνει πράξη το όραμά του και να τεθεί ο πολιτισμός στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής της Ε.Ε.
Η Πυξίδα Πολιτισμού για την Ευρώπη υλοποιεί το όραμα του Σουμάν και βασίζεται σε μια σαφή φιλοδοξία: «Η Ευρώπη για τον πολιτισμό και ο πολιτισμός για την Ευρώπη».
Η Πυξίδα περιλαμβάνει τέσσερις βασικούς άξονες, οι οποίοι συνδέουν τον πολιτισμό με το μέλλον της Ευρώπης:
• Ο πρώτος άξονας εστιάζει στις ευρωπαϊκές αξίες και στα πολιτιστικά δικαιώματα, προκειμένου ο πολιτισμός να δημιουργεί και να εμπνέει χωρίς σύνορα.
• Ο δεύτερος στοχεύει στην ισχυροποίηση της θέσης των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού και στη στήριξη των ανθρώπων, έτσι ώστε ο πολιτισμός στην Ευρώπη να εργάζεται για τους καλλιτέχνες του.
• Ο τρίτος άξονας αναφέρεται στον πολιτισμό και στην πολιτιστική κληρονομιά, για να αυξήσουμε την ανταγωνιστικότητα, την ανθεκτικότητα και τη συνοχή μας, δίνοντας στους τομείς αυτούς τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν τη δυναμική τους και να παράγουν καινοτομία.
• Ο τέταρτος άξονας δείχνει τον δρόμο για την προαγωγή των διεθνών πολιτιστικών και εταιρικών σχέσεων, καθώς ο πολιτισμός συνδέει χώρες, ηπείρους και ανθρώπους.
Η Πυξίδα Πολιτισμού δείχνει προς τον προσανατολισμό που θα κρατήσει την Ευρώπη ανθρώπινη. Ηθοποιοί και αρχιτέκτονες, μουσικοί και επιμελητές μουσείων, βιβλιοθηκονόμοι και εκδότες βιβλίων είναι άνθρωποι που δημιουργούν πολιτισμό. Δεν υπάρχει τέχνη και κουλτούρα χωρίς τους ανθρώπους. Αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας του πολιτισμού και παράγουν προστιθέμενη αξία περίπου 199 δισ. ευρώ για τις ευρωπαϊκές μας οικονομίες. Σχεδόν 8 εκατομμύρια άτομα συνεισφέρουν σε αυτόν τον τομέα της ευρωπαϊκής οικονομίας, ο οποίος αντιστοιχεί περίπου στο 4% του συνολικού εργατικού δυναμικού της Ε.Ε. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα, ο αριθμός αυτός είναι σχεδόν ίσος με τον αριθμό των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης στον γεωργικό τομέα.
Ωστόσο, ο πολιτισμός αντιμετωπίζει προβλήματα, καθώς σχεδόν οι μισοί επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στον χώρο του πολιτισμού αναφέρουν ότι εργάζονται σε κακές συνθήκες εργασίας. Επιπλέον, πάνω από τα δύο τρίτα των καλλιτεχνών και των επαγγελματιών του πολιτισμού που συμμετείχαν πρόσφατα σε σχετική έρευνα δήλωσαν ότι πρέπει να κάνουν πάνω από μία δουλειά για να τα βγάλουν πέρα.
Η κατάσταση αυτή πρέπει ν’ αλλάξει. Γι’ αυτό στην Πυξίδα Πολιτισμού προτείνω επίσης ένα Χάρτη Καλλιτεχνών της Ε.Ε., ο οποίος θα προβλέπει θεμελιώδεις αρχές, κατευθυντήριες γραμμές και δεσμεύσεις για δίκαιες συνθήκες εργασίας στους επίμαχους τομείς, καθώς και την αύξηση της συμμόρφωσης και της λογοδοσίας, ιδίως από τους αποδέκτες χρηματοδότησης της Ε.Ε. για τον πολιτισμό. Η ενασχόληση με τον πολιτισμό πρέπει να επαρκεί για να πληρώνεις το νοίκι σου, το χειροκρότημα από μόνο του δεν αρκεί. Οσοι συνεισφέρουν στον πολιτιστικό πλούτο της Ευρώπης αξίζουν αξιοπρέπεια.
Τέλος, οι καλλιτέχνες και οι επαγγελματίες του πολιτισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι εκείνοι που δημιουργούν το αίσθημα ότι ανήκουμε από κοινού στην Ευρώπη και ότι έχουμε κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα: Εννέα στους δέκα Ευρωπαίους πολίτες δηλώνουν ότι ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά είναι βασικά στοιχεία που τους κάνουν να νιώθουν περισσότερο Ευρωπαίοι.
Λοιπόν, για εμένα είναι σαφές: όταν κερδίζει ο πολιτισμός, κερδίζει η Ευρώπη!
* Ο κ. Γκλεν Μικάλεφ είναι Ευρωπαίος επίτροπος Διαγενεακής Δικαιοσύνης, Νεολαίας, Πολιτισμού και Αθλητισμού.
