Ο πόλεμος που ξεκίνησε στις 7 Οκτωβρίου 2023 απέδειξε ότι στη Μέση Ανατολή, οι συνθήκες ειρήνης είναι αξιόπιστες. Οταν η Χαμάς εξαπέλυσε επίθεση εναντίον του Ισραήλ, δεν παραβίασε καμία συνθήκη ειρήνης, καθώς δεν είχε ποτέ υπογράψει κάποια, και πάντοτε διεκήρυσσε ανοιχτά την πρόθεσή της να καταστρέψει το Ισραήλ. Στα δύο χρόνια που ακολούθησαν την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, όλες οι συνθήκες που έχει υπογράψει το Ισραήλ με τους Αραβες γείτονές του τηρούνται πιστά.
Η Χαμάς ήλπιζε ότι η επίθεσή της θα προκαλούσε μια γενικευμένη αραβική επίθεση εναντίον του Ισραήλ, όμως αυτό δεν συνέβη. Οι μόνες οντότητες που προέβησαν σε άμεσες εχθρικές ενέργειες κατά του Ισραήλ ήταν η Χεζμπολάχ, οι Χούθι, το Ιράν και διάφορες πολιτοφυλακές, υποστηριζόμενες από το Ιράν, τη Συρία και το Ιράκ – καμία από τις οποίες δεν είχε αναγνωρίσει ποτέ το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ.
Αντιθέτως, η Αίγυπτος δεν παραβίασε τη συνθήκη ειρήνης που υπέγραψε με το Ισραήλ το 1979, η Ιορδανία δεν παραβίασε τη συνθήκη του 1994 και τα κράτη του Κόλπου δεν παραβίασαν τις συνθήκες που υπέγραψαν το 2020. Μάλιστα, αυτές οι αραβικές χώρες ενίσχυσαν τους στρατιωτικούς δεσμούς τους με το Ισραήλ κατά τη διάρκεια του πολέμου και, με διάφορους τρόπους, το βοήθησαν να αμυνθεί. Για παράδειγμα, τον Απρίλιο του 2024 και τον Ιούνιο του 2025 η πολεμική αεροπορία της Ιορδανίας αναχαίτισε ιρανικά drones και πυραύλους που κατευθύνονταν προς το Ισραήλ, ύστερα από προειδοποιήσεις που έλαβε από τα κράτη του Κόλπου.
Η Παλαιστινιακή Αρχή, επίσης, παρέμεινε πιστή στην ειρήνη, παρά την αδιάκοπη πίεση από τη Χαμάς και τις επανειλημμένες προκλήσεις της ισραηλινής κυβέρνησης και των εποίκων στη Δυτική Οχθη. Οσον αφορά τους Παλαιστινίους πολίτες του ίδιου του Ισραήλ, αυτοί διατήρησαν την πίστη και τη δέσμευσή τους στο κράτος τους. Την ημέρα της σφαγής της 7ης Οκτωβρίου και στις εβδομάδες που ακολούθησαν, η Χαμάς ήλπιζε ότι οι Παλαιστίνιοι του Ισραήλ θα εξεγείροντο και πολλοί Εβραίοι Ισραηλινοί φοβήθηκαν ότι οι Αραβες γείτονές τους θα τους επετίθεντο.
Ομως συνέβη το ακριβώς αντίθετο. Πολλοί Αραβες Ισραηλινοί έσπευσαν να βοηθήσουν τους Εβραίους συμπολίτες τους και κάποιοι το πλήρωσαν με τη ζωή τους. Για παράδειγμα, ο Αμπεντ αλ-Καρίμ αλ-Νασάσρα και ο Αουαντ Νταράουσε σκοτώθηκαν και οι δύο από τρομοκράτες της Χαμάς, ενώ προσπαθούσαν να διασώσουν κόσμο στο μουσικό φεστιβάλ Nova.
Κατά τη διάρκεια των δύο επομένων ετών, δεκάδες χιλιάδες Παλαιστίνιοι πολίτες του Ισραήλ υπηρέτησαν με αφοσίωση στα νοσοκομεία, στις κλινικές, στις κρατικές υπηρεσίες, στις αστυνομικές δυνάμεις και ακόμη και σε ορισμένες στρατιωτικές μονάδες της χώρας. Η ηγεσία της αραβοϊσραηλινής κοινότητας καταδίκαζε σταθερά τη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου και απηύθυνε εκκλήσεις υπέρ της ειρήνης.
Η στρατιωτική ισχύς του Ισραήλ υπήρξε καθοριστικός παράγων για τη διατήρηση της ειρήνης με γειτονικές χώρες όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία. Ωστόσο, τα γεγονότα των δύο τελευταίων ετών δείχνουν ότι οι στρατιωτικές δυνατότητες, από μόνες τους, δεν αρκούν για να εξασφαλίσουν μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Στις 7 Οκτωβρίου 2023, το Ισραήλ διέθετε συντριπτική στρατιωτική υπεροχή έναντι της Χαμάς, αλλά αυτή αποδείχθηκε ανεπαρκής τόσο για να αποτραπεί το ξέσπασμα του πολέμου, όσο και για να επιτευχθούν πλήρως οι πολεμικοί του στόχοι, ύστερα από δύο χρόνια καταστροφικής σύγκρουσης.
Μετά την 7η Οκτωβρίου η Χαμάς ήλπιζε ότι οι Παλαιστίνιοι του Ισραήλ θα εξεγείροντο και πολλοί Εβραίοι Ισραηλινοί φοβήθηκαν ότι οι Αραβες γείτονές τους θα τους επετίθεντο. Ομως συνέβη το ακριβώς αντίθετο.
Οσοι υποστηρίζουν ότι η ασφάλεια του Ισραήλ μπορεί να διασφαλιστεί μόνο με την εξάλειψη των στρατιωτικών δυνατοτήτων κάθε πιθανού εχθρού θα πρέπει να εξετάσουν την περίπτωση της Αιγύπτου. Για πολλά χρόνια η Αίγυπτος υπήρξε ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος του Ισραήλ. Από καθαρά στρατιωτικής απόψεως, η Αίγυπτος –με πάνω από ένα εκατομμύριο στρατιωτικούς και εκτενή χερσαία σύνορα με το Ισραήλ– εξακολουθεί να συνιστά πολύ μεγαλύτερη απειλή από τη Χαμάς ή το Ιράν.
Αυτό σημαίνει άραγε ότι το Ισραήλ πρέπει να εξαπολύσει προληπτικό χτύπημα εναντίον της Αιγύπτου και να καταστρέψει τις τεράστιες ένοπλες δυνάμεις της πριν να είναι πολύ αργά; Ούτε οι πιο ακραίοι σκληροπυρηνικοί της ισραηλινής κυβέρνησης δεν υποστηρίζουν μια τέτοια παράλογη ενέργεια. Ολοι αναγνωρίζουν ότι είναι πολύ προτιμότερο να τηρείται η συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στο Ισραήλ και στην Αίγυπτο.
Η Μέση Ανατολή έχει τη φήμη μιας ιδιαίτερα βίαιης περιοχής του κόσμου, αξίζει όμως να θυμόμαστε ότι, ιστορικά, είναι και η γενέτειρα της συνθήκης ειρήνης. Μια πήλινη πλάκα, που χρονολογείται περίπου από το 2350 π.Χ., καταγράφει μια συνθήκη μεταξύ των συριακών πόλεων-κρατών Εμπλα και Αμπάρσαλ. Ακόμη καλύτερα τεκμηριωμένη είναι η συνθήκη που συνήφθη περίπου το 1259 π.Χ. μεταξύ των αυτοκρατοριών της Αιγύπτου και των Χετταίων. Υστερα από περίπου 70 χρόνια ατελέσφορων και αιματηρών συγκρούσεων, οι δύο πλευρές συμφώνησαν να απέχουν από κάθε αμοιβαία επιθετικότητα, να σέβονται τα εδάφη η μία της άλλης και ακόμη και να αλληλοβοηθούνται σε περιόδους ανάγκης.
Οι υπογράφοντες δεσμεύθηκαν ότι οι απόγονοί τους «θα παραμείνουν στην αδελφική μας σχέση, στην ειρηνική μας σχέση, και η γη της Αιγύπτου και η γη των Χάττι θα συνυπάρχουν ειρηνικά και αδελφικά όπως εμείς, για πάντα». Η συνθήκη παρέμεινε σε ισχύ για σχεδόν έναν αιώνα, μέχρι την τελική κατάρρευση της Χετταϊκής Αυτοκρατορίας για λόγους άσχετους με την Αίγυπτο. Μάλιστα, η Αίγυπτος έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι της για να βοηθήσει τους Χετταίους σε περιόδους κρίσης, για παράδειγμα, στέλνοντας σιτηρά για να τους συνδράμει σε μια εποχή παρατεταμένης επισιτιστικής κρίσης. Είναι αλήθεια ότι οι Αιγύπτιοι και οι Χετταίοι είχαν κάθε λόγο να συνάψουν και να διατηρήσουν την ειρήνη, καθώς και οι δύο αντιμετώπιζαν νέους εχθρούς, όπως τους Ασσυρίους και τους Λαούς της Θάλασσας. Ωστόσο, η αναγνώριση κοινών συμφερόντων αποτελεί το θεμέλιο κάθε επιτυχημένης συνθήκης ειρήνης.
Καθώς αναλογιζόμαστε τα τραγικά γεγονότα των δύο τελευταίων ετών, δεν πρέπει να αφήσουμε τη σιωπηλή επιτυχία των συνθηκών ειρήνης της Μέσης Ανατολής να χαθεί μέσα στον απόηχο των βίαιων εκρήξεων. Οι συνθήκες ειρήνης που είχε συνάψει το Ισραήλ με τους Αραβες γείτονές του δοκιμάστηκαν όσο ποτέ άλλοτε και άντεξαν. Υστερα από χρόνια φρικτού πολέμου, αυτό θα πρέπει να ενθαρρύνει όλους τους εμπλεκομένους να δώσουν στην ειρήνη μία ακόμη ευκαιρία. Πράγματι, η σχετική επιτυχία των συνθηκών ειρήνης στη Μέση Ανατολή προσφέρει ένα πολύτιμο μάθημα για τις συγκρούσεις σε πολλές άλλες περιοχές του κόσμου. Οπως τραγούδησε κάποτε ο Σινάτρα για τη Νέα Υόρκη: «Αν η ειρήνη τα καταφέρει στη Μέση Ανατολή, μπορεί να τα καταφέρει παντού».
* Ο κ. Γιουβάλ Νόα Χαράρι είναι ιστορικός, φιλόσοφος και συγγραφέας. Το άρθρο του δημοσιεύθηκε αρχικά στην εφημερίδα The Washington Post στις 23 Οκτωβρίου. Η «Κ» έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα αναδημοσίευσής του για την Ελλάδα. © Yuval Noah Harari 2025
