Πριν από δέκα χρόνια η δρ Κίμριν Ράθμελ, ογκολόγος με ειδίκευση στον καρκίνο των νεφρών, που τότε εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο Βάντερμπιλτ, παρατήρησε μια ανησυχητική τάση: πολλοί νεότεροι ασθενείς προσέφευγαν σε εκείνη με καρκίνο των νεφρών, ανάμεσά τους και ένας 18χρονος με μεταστατική νόσο – κάτι που η Ράθμελ δεν είχε ξανασυναντήσει σε τόσο νεαρή ηλικία. Την άνοιξη, ερευνητές του Εθνικού Αντικαρκινικού Ινστιτούτου (NCI) δημοσίευσαν έκθεση που έδειχνε ότι μεταξύ 2010 και 2019 τα ποσοστά 14 μορφών καρκίνου αυξήθηκαν στις ΗΠΑ μεταξύ ατόμων κάτω των 50 ετών. «Συνειδητοποίησα ότι αυτό που έβλεπα ήταν μια τάση που εξελισσόταν παντού», λέει η Ράθμελ, πρώην διευθύντρια του NCI, η οποία τώρα ηγείται του προγράμματος για τον καρκίνο στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο.
Εδώ και χρόνια, μελέτες και άρθρα έχουν επισημάνει την αύξηση των ποσοστών πρώιμων καρκίνων, που γενικά ορίζονται ως καρκίνοι που εμφανίζονται σε ενηλίκους κάτω των 50 ετών. Ωστόσο, η τάση με την πάροδο του χρόνου και σε περισσότερους από 12 τύπους καρκίνου –όπως του μαστού, του παχέος εντέρου, των νεφρών, του παγκρέατος, του στομάχου, των όρχεων και της μήτρας– γίνεται πλέον σαφής. Οι πρώιμοι καρκίνοι παραμένουν σπάνιοι. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι η συχνότητά τους έχει αυξηθεί παγκοσμίως, από το 1990, κατά χιλιάδες περισσότερα νέα περιστατικά ετησίως. Η αύξηση των διαγνώσεων πιθανώς εξηγείται, εν μέρει, από την αύξηση των προληπτικών εξετάσεων και τη βελτίωση των μεθόδων ανίχνευσης. Ωστόσο, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ενδείξεις ότι ευθύνεται και κάποιος άλλος, πιο σημαντικός, παράγοντας που προσπαθούν να τον ανακαλύψουν.
Οι ερευνητές του καρκίνου συχνά επισημαίνουν ένα ιστορικό σημείο καμπής: τη δεκαετία του 1950. Οσοι γεννήθηκαν κατά τη δεκαετία αυτή, ή περίπου εκείνη την περίοδο, άρχισαν να παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά καρκίνου πρώιμης έναρξης τη δεκαετία του 1990. Ο κίνδυνος αυξανόταν με κάθε επόμενη ομάδα: για παράδειγμα, όσοι γεννήθηκαν το 1990 έχουν δύο έως τρεις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθούν από ορισμένους τύπους καρκίνου σε σύγκριση με όσους γεννήθηκαν το 1955. Αυτό δείχνει ότι οι περιβαλλοντικές επιδράσεις και ο τρόπος ζωής τις τελευταίες δεκαετίες μπορεί να ευθύνονται για την αύξηση των περιπτώσεων πρώιμων καρκίνων, λένε οι επιστήμονες.
Πολλά στοιχεία του περιβάλλοντος και της καθημερινής ζωής έχουν αλλάξει κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ιδίως στις χώρες με υψηλό εισόδημα, σημειώνει ο δρ Σούτζι Ογκίνο, επικεφαλής του τμήματος Μοριακής Παθολογικής Επιδημιολογίας στο Brigham and Women’s Hospital της Βοστώνης. Είμαστε λιγότερο δραστήριοι σωματικά. Καταναλώνουμε περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα και ζάχαρη. Ερχόμαστε σε επαφή με πλαστικά και αιώνια χημικά παντού γύρω μας. Και, σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία, κοιμόμαστε ακόμη λιγότερο.
Οποιοσδήποτε από αυτούς τους παράγοντες μπορεί να έχει κάποια σχέση με τον πρώιμο καρκίνο, επισημαίνει η δρ Γιν Κάο, αναπληρώτρια καθηγήτρια Χειρουργικής στο Alvin J. Siteman Cancer Center του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις και επικεφαλής μιας παγκόσμιας μελέτης για τον πρώιμο καρκίνο του παχέος εντέρου. «Ο εντοπισμός νέων παραγόντων κινδύνου για τον καρκίνο είναι μια πραγματικά δύσκολη εργασία», λέει η Κάο. Ιστορικά, χρειάστηκε πολύς χρόνος και ένα μεγάλο σύνολο δεδομένων για να αποδειχθεί κάποια τέτοια σύνδεση, όπως συνέβη με την απόδειξη ότι το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα. Ωστόσο, τα αποδεικτικά στοιχεία που συνδέουν την παχυσαρκία, την κατανάλωση αλκοόλ και την κακή διατροφή με τον πρώιμο καρκίνο είναι αρκετά ισχυρά, προσθέτει.
Δεν είναι σαφές με ποιον τρόπο η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι μπορεί να σχετίζεται με συνολική μεταβολική δυσλειτουργία, αντίσταση στην ινσουλίνη, αλλαγές στο μικροβίωμα του εντέρου και χρόνια φλεγμονή. Το αλκοόλ μπορεί να βλάψει το DNA και να αυξήσει τα επίπεδα οιστρογόνων, τα οποία τροφοδοτούν ορισμένους τύπους καρκίνου του μαστού.
Κινούμαστε λιγότερο, καταναλώνουμε περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα, ερχόμαστε σε επαφή με πλαστικά και χημικά και κοιμόμαστε λιγότερο από ό,τι το 1950.
Οι αλλαγές στο γονιδίωμα μπορεί να δημιουργήσουν μια «ταχεία πορεία προς τον καρκίνο». Νεότερες έρευνες υποδηλώνουν ότι ορισμένες εκθέσεις –πιθανώς στα πρώτα στάδια ζωής ή ακόμη και στη μήτρα– μπορούν να αλλοιώσουν τον γενετικό μας κώδικα και να μεταβάλουν τα τμήματά του, που ενεργοποιούνται ή απενεργοποιούνται επιταχύνοντας έτσι την πορεία προς τον καρκίνο. Στο έντερο, για παράδειγμα, τα κύτταρα εναλλάσσονται μεταξύ περισσότερο και λιγότερο ανεπτυγμένης κατάστασης –ένα χαρακτηριστικό γνωστό ως πλαστικότητα–, εξηγεί η δρ Καρούνα Γκανές, ογκολόγος και ερευνήτρια στο Memorial Sloan Kettering Cancer Center της Νέας Υόρκης.
Στους νέους, όταν τα κύτταρα του εντέρου αντιμετωπίζουν έναν παράγοντα στρες, όπως η φλεγμονή, επιστρέφουν σε μια λιγότερο ανεπτυγμένη κατάσταση, λέει. Αυτά τα κύτταρα συμπεριφέρονται επιθετικά και, με την κατάλληλη μετάλλαξη, μπορούν να οδηγήσουν σε καρκίνο, υποστηρίζει η Γκανές.
Το ανοσοποιητικό
Ο δρ Λουντμίλ Αλεξάντροφ, καθηγητής Βιοτεχνολογίας, Κυτταρικής και Μοριακής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο, αναφέρει ότι τα δεδομένα του δείχνουν πως η λοίμωξη από το βακτήριο E. coli που προκαλεί καρκίνο εμφανίζεται συνήθως στα πρώτα δύο έως τρία χρόνια της ζωής, όταν το μικροβίωμα και το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ακόμη ανώριμα. Οι μεταλλάξεις αυτές δημιουργούν μια «πρώτη επίθεση» στο γονιδίωμα, υπογραμμίζει, θέτοντας ενδεχομένως τα παιδιά που μολύνονται «σε ταχεία πορεία προς τον καρκίνο».
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα βακτήρια που παράγουν τοξίνες μπορεί να είναι αποτέλεσμα της εκβιομηχάνισης – ίσως να σχετίζονται με τα τρόφιμα που καταναλώνουμε ή τα αντιβιοτικά που λαμβάνουμε. Αν και η παρουσία της τοξίνης δεν έχει μελετηθεί διαχρονικά, οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι τα γονίδια που την παράγουν ανιχνεύονται σε έως και 40% των δειγμάτων κοπράνων παιδιών σε βιομηχανικές χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία, ενώ είναι σχεδόν ανύπαρκτα σε μη βιομηχανικές περιοχές, όπως τμήματα της Αφρικής ή της αγροτικής Ινδίας, λέει ο Αλεξάντροφ.
Ολα υποδηλώνουν έναν σχετικά νέο τρόπο σκέψης για τη βιολογία του καρκίνου: οι μεταλλάξεις από μόνες τους δεν αρκούν για να προκαλέσουν καρκίνο. Τα γονιδιώματα υγιών ανθρώπων, ακόμη και μωρών, φέρουν μεταλλάξεις σε ογκογονίδια, λέει ο Ογκίνο. Ωστόσο, χρειάζονται δεκαετίες για να αναπτυχθούν όγκοι, δίνοντας χρόνο παρέμβασης.
Ο ρόλος της ηλικίας αναπαραγωγής
Στις ΗΠΑ, τα κορίτσια έχουν πλέον την πρώτη τους περίοδο γύρω στα 11 ή 12 – νωρίτερα από όσα γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1950. Και η μέση ηλικία της πρώτης εγκυμοσύνης είναι στα 27,5 χρόνια, από τα 20 της δεκαετίας του 1950. Αυτό το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μπορεί να είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα ποσοστά καρκίνου του μαστού αυξάνονται σε νεότερες ενήλικες γυναίκες, λένε οι επιστήμονες. Με κάθε έμμηνο κύκλο, τα επίπεδα ορμονών μιας γυναίκας αυξάνονται και μειώνονται, και τα κύτταρα του μαστού διαστέλλονται, πολλαπλασιάζονται και συστέλλονται, λέει η δρ Σερίν Λόι, καθηγήτρια Ογκολογίας στο Αντικαρκινικό Κέντρο Peter MacCallum, στη Μελβούρνη της Αυστραλίας. Αυτοί οι επαναλαμβανόμενοι κύκλοι κυτταρικής διαίρεσης προσφέρουν ευκαιρίες για την εμφάνιση μεταλλάξεων, σημειώνει η Λόι. Το διάστημα μεταξύ της πρώτης περιόδου και της πρώτης εγκυμοσύνης, τα κύτταρα είναι επίσης ιδιαίτερα ευαίσθητα σε επιβλαβείς εκθέσεις, για παράδειγμα από ακτινοβολία, κατανάλωση αλκοόλ ή μεταβολικές διαταραχές, σχολιάζει ο δρ Γκράχαμ Κόλντιτζ, επιδημιολόγος και αναπληρωτής διευθυντής πρόληψης και ελέγχου στο Siteman Cancer Center. Κατά την εγκυμοσύνη και τον θηλασμό, σύμφωνα με έρευνες, ο αριθμός των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος αυξάνεται στο στήθος, προσφέροντας προστασία από καρκινικά κύτταρα, τονίζει η δρ Καμίλα ντος Σάντος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Cold Spring Harbor Laboratory της Νέας Υόρκης. Μετά τον απογαλακτισμό του μωρού, τα κύτταρα του μητρικού γάλακτος πεθαίνουν και απομακρύνονται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Τα κύτταρα που παραμένουν αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στην επιδιόρθωση του DNA. «Ολη αυτή η διαδικασία αλλάζει το στήθος με ευνοϊκό τρόπο», επισημαίνει η Λόι, προσθέτοντας ότι οι γυναίκες χάνουν τα οφέλη με καθυστερημένες εγκυμοσύνες και λιγότερα παιδιά.
