Η χημική φόρμουλα
Τίποτα δεν φαινόταν ύποπτο, ακόμη κι όταν οι επιθεωρητές άρχισαν να ανοίγουν τις συσκευασίες με πολτό από «φρούτα του πάθους» που ετοιμάζονταν να φορτωθούν σε πλοίο από το λιμάνι του Καγιάο στο Περού.
Ο χημικός έλεγχος για παράνομες ουσίες δεν σήμανε συναγερμό. Κι όμως, αναμεμειγμένοι με την κολλώδη μάζα ήταν περίπου εννέα τόνοι κοκαΐνης. Η ναρκωτική ουσία είχε αποκρυφθεί χάρη σε χημικά μέσα, παρακαμπτοντας τα τεστ, εξηγεί στον Economist ο στρατηγός Νίλτον Σάντος Βιγιάλτα, επικεφαλής της Δίωξης Ναρκωτικών του Περού. Αφού το φορτίο έφτανε στον τελικό του προορισμό, στο Βέλγιο, η εξαγωγή της κοκαΐνης από τον πολτό θα γινόταν και πάλι με αντίστροφη χημική φόρμουλα.
Τα “neutralizados”, όπως αποκαλούν οι Περουβιανοί τα καμουφλαρισμένα ναρκωτικά, αποτελούν αυξανόμενη μάστιγα. Στο λιμάνι της Καρταχένα, στην Κολομβία, κοκαΐνη έχει εντοπιστεί μέσα σε ανακυκλωμένα πλαστικά, αναμειγμένη με αλεσμένο καφέ και διαλυμένη στο εσωτερικό εκατοντάδων προσεκτικά επανασφραγισμένων καρύδων. Τέτοιες τεχνικές μπορούν να διαφεύγουν όχι μόνο των χημικών ελέγχων, αλλά και των γιγάντιων σαρωτών ακτίνων Χ που χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό ναρκωτικών σε πολλά λιμάνια.
Και δεν είναι μόνο οι μέθοδοι λαθρεμπορίου που εξελίσσονται γοργά: ολόκληρη η «βιομηχανία» των ναρκωτικών αλλάζει με τρόπους που καθιστούν ακόμη δυσκολότερη την ανάσχεση της διακίνησης ναρκωτικών στον πλανήτη.
Η παγκόσμια παραγωγή, οι κατασχέσεις και η κατανάλωση κοκαΐνης βρίσκονται όλες σε ιστορικά υψηλά, παρά τα 50 χρόνια του «πολέμου κατά των ναρκωτικών». Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ υποστηρίζει πως εντείνει βομβαρδίζοντας βάρκες στην Καραϊβική που, όπως λέει, χρησιμοποιούν λαθρέμποροι.
Χρυσά κέρδη, τριπλάσιες καλλιέργειες
Η κοκαΐνη, φθηνή στην παραγωγή της, είναι εξαιρετικά προσοδοφόρα για τους εγκληματίες αφού στην Ευρώπη πωλείται 125πλάσια από ό,τι στοιχίζει στη Λατινική Αμερική.
Τα τελευταία 15 χρόνια το «επιχειρηματικό μοντέλο» εξελίχθηκε ραγδαία. Ενώ παλαιότερα οι συμμορίες ναρκωτικών είχαν «κάθετη» οργάνωση, με έναν «εγκέφαλο» να επιτηρεί παραγωγή, μεταφορά και διανομή, σήμερα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε υπεργολαβίες και συνεργούς.
Αυτό το πιο δαιδαλώδες σύστημα, με τη σειρά του, έχει τροφοδοτήσει την «εξειδίκευση» και την «καινοτομία». Οι διακινητές δεν εστιάζουν πλέον σχεδόν αποκλειστικά στις ΗΠΑ: το λαθρεμπόριο εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Η εκτίμηση των παγκόσμιων πωλήσεων κοκαΐνης είναι, φυσικά, εξαιρετικά δύσκολη. Το think tank “Global Financial Integrity” αποτίμησε την αγορά μεταξύ 84 και 143 δισ. δολαρίων το 2014, με τζίρο μεγαλύτερο και από τη σοκολάτα. Οποιο κι αν ήταν το πραγματικό μέγεθος το 2014, σήμερα είναι υψηλότερο: η παραγωγή κοκαΐνης (που είναι ευκολότερο να παρακολουθηθεί) έχει υπερτριπλασιαστεί έκτοτε.
Από ρεκόρ σε ρεκόρ η Ευρώπη
Αυτό αντανακλά εν μέρει τη γεωγραφική διασπορά του δικτύου των διακινητών ναρκωτιών. Η ζήτηση στην Αμερική παραμένει υψηλή, αλλά έχει σταθεροποιηθεί με την άνοδο της φαιντανύλης και άλλων ουσιών. Στην Ευρώπη, ωστόσο, η χρήση κοκαΐνης εκτιμάται ότι αυξήθηκε κατά 60% στη δεκαετία 2013 – 2022. Το 2023, οι κατασχέσεις στην Ευρώπη κατέρριψαν ρεκόρ για έβδομη συνεχόμενη χρονιά.
Η Αυστραλία φαίνεται να καταναλώνει περισσότερη κοκαΐνη ανά κάτοικο από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Κατακόρυφη είναι η άνοδος και στην Ασία, όπου οι κατασχέσεις φορτίων πενταπλασιάστηκαν μεταξύ 2013 και 2023. Η κατανάλωση έχει εκτοξευθεί και στη Λατινική Αμερική.
Αυτή η τάση «παγκοσμιοποίησης» έχει υποδαυλιστεί από διακινητές που κυνηγούν υψηλότερες τιμές. Στην Αμερική ένα κιλό κοκαΐνης στη «χονδρική» (σ.σ. συναλλαγές μεταξύ εγκληματιών) πωλείται περίπου 30.000 δολάρια, αλλά στη Δυτική Ευρώπη πιάνει μεταξύ 39.000 και 45.000 δολαρίων. Οι τιμές για τους χρήστες είναι φυσικά πολύ υψηλότερες. Ακόμα μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους, ωθεί τους διακινητές στα δίκτυα της Ασίας και της Αυστραλίας. Στο Χονγκ Κονγκ ένα κιλό κοκαΐνης κοστίζει 65.000 δολάρια και στην Αυστραλία μπορεί να ξεπεράσει τις 250.000.
«Υπεργολάβοι»
Ο κλάδος μεταμορφώθηκε. Ενώ στο παρελθόν Κολομβιανοί και Μεξικανοί βαρόνοι επιδίωκαν να μονοπωλούν κάθε πτυχή του δικτύου, από την καλλιέργεια κοκαΐνης μέχρι τα νυχτερινά κλαμπ που διασκέδαζαν οι χρήστες, ακόμη και οι μεγαλύτεροι «παίκτες» σήμερα –όπως το καρτέλ Σιναλόα ή η Ντρανγκέτα στην Ιταλία– αναλαμβάνουν άμεσα μόνο ένα τμήμα της «αλυσίδας».
Η διακίνηση ναρκωτικών είναι πλέον ένα ρευστό δίκτυο «υπεργολάβων», που περιλαμβάνει χημικούς, εκτελεστές και «πλυντήρια» χρήματος. Ο καθένας χρεώνει διαφορετικά τις υπηρεσίες του. Για τους διακινητές, ο νέος τρόπος λειτουργίας έχει μεγάλα οφέλη. Αν κατασχεθεί ένα φορτίο, δύσκολα θα εντοπιστεί ο πυρήνας των εμπόρων ναρκωτικών.
Η κόκα, που παραδοσιακά καλλιεργούνταν σχεδόν αποκλειστικά σε Κολομβία, Περού και Βολιβία, πλέον καλλιεργείται και σε Μπελίζ, Γουατεμάλα, Ονδούρα και Μεξικό. Η παραγωγή αυξάνεται και ορισμένοι παραγωγοί κάνουν ακόμα και αναλύσεις του εδάφους και ρίχνουν την ιδανική ποσότητα λιπάσματος με drones.
Με «οδηγίες χρήσης» στην Ευρώπη
Η τελευταία τάση είναι το nearshoring, δηλαδή η τελική επεξεργασία της ουσίας να μη γίνεται στη χώρα παραγωγής αλλά στον τελικό προορισμό. Μόνο πέρυσι, για παράδειγμα, η αστυνομία στην Ολλανδία κατέστρεψε 24 εργαστήρια κοκαΐνης. Το σκεπτικό είναι οικονομικό. Χημικούς βρίσκεις ευκολότερα στο Αμστερνταμ απ’ ό,τι στον Αμαζόνιο. Η κατάσχεση λιγότερο κατεργασμένης κόκας συνεπάγεται μικρότερη ζημιά από την απώλεια καθαρής κοκαΐνης.
Η μεταφορά και η διανομή, επίσης, δίνονται σε υπεργολάβους. Μια ευρωπαϊκή συμμορία μπορεί να στείλει απεσταλμένο στους Λος Λόμπος, μια μεγάλη οργάνωση στο Εκουαδόρ, για να αγοράσει κοκαΐνη. Οι Λος Λόμπος θα αναθέσουν σε κολομβιανή συμμορία να περάσει το εμπόρευμα από τα σύνορα. Οι Κολομβιανοί, με τη σειρά τους, μπορεί να συνεργάζονται με πολλούς μικρούς προμηθευτές. Τόσο οι Λος Λόμπος όσο και οι Κολομβιανοί πιθανότατα θα πληρώσουν μικρότερες συμμορίες για να ελέγξουν τη διαδρομή στα σύνορα και μέσω του Γουαγιακίλ. «Ολοι αναθέτουν τα πάντα μέσω υπεργολαβιών», λέει η Ελίζαμπεθ Ντίκινσον του Ομάδας αντιμετώπισης Διεθνών Κρίσεων, International Crisis Group, παρομοιάζοντας την παραγωγή κοκαΐνης με τις πωλήσεις… iPhone.
Παιχνίδια με GPS και σκόνη
Για να παραπλανήσουν τις αρχές, τα κυκλώματα ναρκωτικών επιλέγουν διάφορους ενδιάμεσους σταθμούς, όπως η Κόστα Ρίκα. Ακόμη και στο Μεξικό, τα καρτέλ μερικές φορές περνούν, επί πληρωμή, στα σύνορα των ΗΠΑ ναρκωτικά που ανήκουν σε άλλες ομάδες, λέει ένας διακινητής των Λος Τσάπος, παρακλάδι του καρτέλ Σιναλόα.
Με δεδομένη την τεράστια αλυσίδα «ευθυνών», τα καρτέλ επιστρατεύουν την τεχνολογία για να παρακολουθούν την πορεία των φορτίων. «Οταν φορτώνουν τα ναρκωτικά στο πλοίο, ένα μέρος τους παρακολουθείται με GPS», λέει ο Λίνκολν Γκακία, Βραζιλιάνος εισαγγελέας που ζει «περικυκλωμένος» από σωματοφύλακες. Οι πομποί επιτρέπουν σε αγοραστή και πωλητή να παρακολουθούν την πορεία ενός φορτίου και να το εντοπίζουν κατά την άφιξη.
Υποβρύχια στον Ατλαντικό, «πλυντήρια» στην Κίνα
Η «καινοτομία στο λαθρεμπόριο» είναι ασύλληπτη. Δύτες συγκολλούν τόσο συχνά «παράσιτα» –κάψουλες κοκαΐνης– στα κύτη πλοίων, ώστε στο λιμάνι της Καρταχένα φυλάκες πληρώνονται για να κάθονται μέρα και νύχτα σε μικρές βάρκες περίπου 50 μέτρα ανοιχτά για να εντοπίζουν χαρακτηριστικές φυσαλίδες. (Για να κρατήσουν αυτή τη μοναχική δουλειά πρέπει να περνούν από ανιχνευτή ψεύδους κάθε έξι μήνες.)
Και φυσικά «ανθούν» τα μίνι υποβρύχια. Τον Ιούλιο, ένας άνδρας ψάρευε ανοιχτά των Νήσων Σολομώντος όταν εντόπισε ένα εγκαταλελειμμένο σκάφος 25 μέτρων που είχε χρησιμοποιηθεί για υποθαλάσσια μεταφορά κοκαΐνης. Τα οχήματα αυτά είναι εντυπωσιακά διαδεδομένα: περίπου 240 έχουν κατασχεθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ο ρυθμός αυξήθηκε απότομα μετά το 2018, σύμφωνα με τον ερευνητικό οργανισμό InSight Crime. Πέρυσι κατασχέθηκαν γύρω στα 25, ένα κλάσμα των εκατοντάδων που πιθανότατα κυκλοφορούν «εκεί έξω».
Τα περισσότερα ναρκο-υποβρύχια δεν μπορούν να καταδυθούν πλήρως, αλλά προεξέχουν ελάχιστα από την επιφάνεια, πράγμα που τα καθιστά δύσκολα στον εντοπισμό. Για χρόνια χρησιμοποιούνταν κυρίως για σύντομα δρομολόγια, κοντά στις ακτές. Σήμερα, όμως, χρησιμοποιούνται και για τον διάπλου του Ατλαντικού και του Ειρηνικού.
Τα «ταξίδια εργασίας» των χημικών
Πολύ συχνά, τα φορτία των ναρκωτικών ακολουθούν και οι χημικοί των καρτέλ: το ίδιο άτομο που παρασκευάζει ένα neutralizado πετά συχνά έως τον τελικό προορισμό για την εξαγωγή της κοκαΐνης. «Πρέπει να τον στείλουν, γιατί μόνο αυτός ξέρει τη χημική φόρμουλα για να επανακτήσει την ουσία», εξηγεί ειδικός.
Ξέπλυμα με κρυπτονομίσματα
Το ξέπλυμα χρήματος από ναρκωτικά είναι μια ακόμη ταχέως εξελισσόμενη «βιομηχανία». Μια δημοφιλής επιλογή είναι η χρηματοδότηση άλλων εγκληματικών δραστηριοτήτων. Στο Μεξικό οι έμποροι ναρκωτικών προτίμησαν τη «διαφοροποίηση χαρτοφυλακίου» με φαιντανύλη, τη μεγαλύτερη πλέον μάστιγα ναρκωτικών στην Αμερική.
Συχνά, ωστόσο, τα μετρητά βρίσκονται σε πλούσιες χώρες και οι συμμορίες αναλαμβάνουν να τα επιστρέψουν στη Λατινική Αμερική. Παλαιότερα έστελναν πακέτα με μετρητά, κάτι που γίνεται ολοένα και σπανιότερα πλέον. Αντ’ αυτού, το ξέπλυμα ανατίθεται συχνά σε Κινέζους συνεργούς.
Οι περισσότεροι Κινέζοι πολίτες δεν μπορούν να βγάλουν από τη χώρα τους πάνω από 50.000 δολάρια τον χρόνο. Αυτό είναι πολύ λίγο για πολλούς, δημιουργώντας ευκαιρία για όσους κάνουν ξέπλυμα. Πλούσιοι Κινέζοι στην Αμερική αγοράζουν… δολάρια από τους Κινέζους μαφιόζους. Οι αγοραστές πληρώνουν για τα δολάρια στην πατρίδα τους, μέσω μεταφοράς χρημάτων από λογαριασμό σε λογαριασμό. Αφού βγουν από τη χώρα, λαμβάνουν τα χρήματα από συνδέσμους στον τελικό τους προορισμό.
Το σύστημα είναι γρήγορο και φτηνό, ενώ πολλές μεταφορές χρημάτων γίνονται πλέον και με κρυπτονομίσματα. Η Chainalysis, εταιρεία έρευνας κρυπτονομισμάτων, εκτιμά ότι το 2024 άλλαξαν χέρια παγκοσμίως περίπου 41 δισ. δολάρια που συνδέονται με παράνομες δραστηριότητες. Οι κινεζικές ομάδες ξεπλύματος μπορούν να λειτουργούν όπως πριν, αλλά να αποπληρώνουν τα καρτέλ με κρυπτονομίσματα. Τα stablecoins είναι τα πιο δημοφιλή, αφού μπορούν να σταλούν από ένα «πορτοφόλι» σε άλλο με ελάχιστο έλεγχο.
Το «χάος» αυτό δυσκολεύει τις κυβερνήσεις να ανταποκριθούν. Αλλωστε στη νότια Αμερική, τα καρτέλ προωθούν συχνά τους δικούς τους υποψήφιους πολιτικούς. Στο Περού, το κοινοβούλιο πέρασε πρόσφατα μπαράζ νόμων που πρακτικά δυσκολεύουν τη διερεύνηση εγκλημάτων, με την απαίτηση να παρίστανται συνήγοροι υπεράσπισης κατά την εκτέλεση ενταλμάτων έρευνας. Αυτό στην πράξη δίνει χρόνο σε υπόπτους να καταστρέψουν στοιχεία ή να διαφύγουν.
Ο Economist σχολιάζει: «Το λαθρεμπόριο κοκαΐνης δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Το αντίθετο: μάλλον έρχεται σύντομα σε ένα λιμάνι κοντά σας».
