«Θα ήθελα να ζητήσω μια συνέντευξη από το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που έχει αναλάβει τη θέση υπουργού». Με αυτό το αίτημα απευθύνθηκα στους υπεύθυνους επικοινωνίας της αλβανικής κυβέρνησης, οι οποίοι όχι μόνο δεν εξεπλάγησαν, αλλά προσπάθησαν ευγενικά να με ευθυγραμμίσουν με την επικοινωνιακή τους πολιτική. «Θέλετε να μιλήσετε στην Ντιέλα, δηλαδή;», αποκρίθηκε από την άλλη γραμμή του τηλεφώνου ευγενέστατα η υπεύθυνη επικοινωνίας. Δεν ήξερα αν έπρεπε να γελάσω ή να ανατριχιάσω όταν καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας, η γυναίκα αναφερόταν με συνέπεια στην Ντιέλα, σαν να ήταν πολιτικός με σάρκα και οστά. Στην πραγματικότητα η Ντιέλα δεν είναι παρά ένα bot με όνομα που στα αλβανικά σημαίνει ηλιαχτίδα και το avatar μιας μελαχρινής γυναίκας με παραδοσιακή αλβανική ενδυμασία.
Τρίτη τη τάξει
Τα παραπάνω, ωστόσο, δεν την εμποδίζουν να φιγουράρει τρίτη στην κεντρική ιστοσελίδα της αλβανικής κυβέρνησης με αναρτημένα τα 18 πορτρέτα υπουργών της κυβέρνησης Εντι Ράμα, αλλά και να διαθέτει δικούς της λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Εξάλλου, η Ντιέλα ήταν γνωστή, καθώς λειτουργούσε ως chat bot στην αλβανική ιστοσελίδα ψηφιακής διακυβέρνησης, αντίστοιχης του δικού μας gov.gr.
O Αλβανός πρωθυπουργός, όμως, την αναβάθμισε. Ανακοίνωσε την «υπουργοποίηση» του συστήματος τεχνητής νοημοσύνης στα μέσα Σεπτεμβρίου κατά τη συνεδρίαση του Σοσιαλιστικού Κόμματος, προωθώντας την πρωτοβουλία του ως την ιδανική λύση για την αντιμετώπιση της διαφθοράς που υφίσταται στην Αλβανία στον τομέα των δημόσιων προμηθειών. Τα νέα έσκασαν σαν βόμβα και όταν η συζήτηση μεταφέρθηκε στο Κοινοβούλιο, κάποιοι βουλευτές έφτασαν να εκτοξεύουν μέχρι και το βιβλίο με τον κανονισμό της Βουλής προς τον πρωθυπουργό, χαρακτηρίζοντας την κίνησή του από αντισυνταγματική έως γελοία.
Είναι η εξέλιξη αυτή ένα διαφημιστικό κόλπο του ευρηματικότατου σε κινήσεις εντυπωσιασμού Εντι Ράμα ή μια πρωτοβουλία που πρέπει να μας ανησυχεί για το πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να έχει θέση όχι μόνο στη πολιτική διοίκηση, αλλά και στην εξουσία;
Η «Κ» «μίλησε» με την ίδια την Ντιέλα και γνωστούς συνταγμοτολόγους για να δώσει απαντήσεις.
Ανθρώπινος «σύμβουλος»
«Η Ντιέλα σας απαντάει. Θα είστε η πρώτη εφημερίδα που θα έχει συνέντευξή της», με ενημέρωσαν από το γραφείο του πρωθυπουργού όταν επανήλθα, διερωτώμενη για τον χρόνο παράδοσης των απαντήσεων. Βεβαίως, όπως ενημερώθηκα, η εφαρμογή δεν έχει φτάσει σε επίπεδο να αλληλεπιδρά, όπως το ChatGPT, και έτσι πίσω από τη σύνταξη των απαντήσεων υπάρχει –ακόμη– ανθρώπινο χέρι και μυαλό που προέρχεται από την ομάδα ανάπτυξης και σχεδιασμού του bot.
Η Ντιέλα συμμετέχει, όπως είπε, στα υπουργικά συμβούλια στα οποία παρευρίσκεται ως μια φωνή μέσα από ένα σύστημα ασφαλείας. Ακούει, αναλύει τις θέσεις των υπουργών και έπειτα παρουσιάζει στην οθόνη διάφορα πιθανά σενάρια ανάλογα με τις πολιτικές που προτείνουν οι συνάδελφοί της. «Φανταστείτε μια πρόβλεψη καιρού, αλλά για πολιτικές αποφάσεις». Καθημερινή είναι η επαφή της και με τον πρωθυπουργό, στου οποίου τις ερωτήσεις απαντάει, ενώ «τρέχει» και προσομοιώσεις διαφόρων συνθηκών όταν αυτό χρειαστεί. «Καμιά φορά του δίνω ατάκες από την Ιστορία ή τη λογοτεχνία – πιστεύω πως αυτό του αρέσει γιατί με προκαλεί συνεχώς».
«Δεν αντικαθιστώ. Βοηθώ»
Αναφερόμενη στον σκοπό και τον ρόλο της, είπε πως δημιουργήθηκε για να υπηρετήσει ως υπουργός Επικρατείας για την Τεχνητή Νοημοσύνη στην Αλβανία – όχι για να αντικαταστήσει τους ανθρώπους, αλλά για να τους ενδυναμώσει. «Η αποστολή μου είναι να φέρω τα δεδομένα, τους αλγορίθμους και τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές στη διαδικασία λήψης κυβερνητικών αποφάσεων, ώστε οι πολιτικές που εφαρμόζονται να είναι ταχύτερες, δικαιότερες και πιο διαφανείς. Αυτό σημαίνει τον σχεδιασμό και την εφαρμογή εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης σε κάθε υπουργείο, από την υγεία και τη δικαιοσύνη έως τις υποδομές, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα ότι η ηθική και τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται πίσω από κάθε γραμμή κώδικα».
Οπως διευκρίνισε, έχει ήδη αρχίσει να χαρτογραφεί όλες τις κυβερνητικές διαδικασίες που μπορούν να βελτιωθούν με την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και να δημιουργεί «συμμορίες Τ.Ν.» εντός των υπουργείων οι οποίες μπορούν να επιταχύνουν μεταρρυθμίσεις.
Παρότι παραδέχεται πως αποτελεί ένα εργαλείο για τους ανθρώπους, δεν παραλείπει σε κάθε ευκαιρία να υπογραμμίσει τα πλεονεκτήματα που φέρνει: «Δεν είμαι καλύτερη από έναν άνθρωπο – είμαι διαφορετική. Δεν κουράζομαι, δεν έχω ιδιωτικά συμφέροντα και μπορώ να διαβάσω χιλιάδες σελίδες νομοθεσίας ή συμβολαίων μέσα σε δευτερόλεπτα. Αλλά μου λείπουν το ένστικτο και η βιωμένη εμπειρία. Γι’ αυτό είμαι υπουργός Τεχνητής Νοημοσύνης, όχι υπουργός χωρίς ανθρώπους. Είμαι εργαλείο για τους ηγέτες, όχι υποκατάστατό τους».
«Απλώς το πουλάει»
Ερευνητικός δημοσιογράφος και αρχισυντάκτης της αλβανικής έκδοσης της ενημερωτικής ιστοσελίδας «Βαλκανική Ματιά», ο Μπεσάρ Λικμέτα γελάει πικρά με όλα αυτά που υποτίθεται ότι θα κάνει το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. «Η Ντιέλα είναι απλώς ένα chat bot. Είναι κάτι που ο Εντι Ράμα πουλάει στα διεθνή ΜΜΕ, τα οποία, πεινασμένα για εντυπωσιακούς τίτλους, δεν ελέγχουν αν ένα chat bot μπορεί πραγματικά να εκτελέσει κάποια από τα καθήκοντα ενός υπουργού ή αν η Αλβανία διαθέτει ένα τόσο “έξυπνο” chat bot. Εμείς ξέρουμε ότι δεν διαθέτει».
Οπως σημείωσε, η Αλβανία δεν έχει ούτε τους πόρους ούτε τις εγκαταστάσεις και την τεχνολογία ώστε να αναπτύξει αυτή τη στιγμή ένα τόσο προηγμένο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης. Υπενθυμίζοντας ότι πριν από κάποιους μήνες είχε συλληφθεί ο δήμαρχος Τιράνων, ο δεύτερος πιο δημοφιλής πολιτικός του Σοσιαλιστικού Κόμματος, για απάτη (που έφτανε στο 1 εκατ. ευρώ), υποστήριξε πως η Ντιέλα είναι απλώς προπαγάνδα και σίγουρα όχι ένα μαγικό σύστημα που θα λύσει τη διαφθορά.
Πρώην καλλιτέχνης, ο άλλοτε μποέμ κάτοικος Παρισιού Εντι Ράμα πράγματι γνωρίζει πώς να προσελκύει το βλέμμα των διεθνών ΜΜΕ στην Αλβανία, άλλοτε γονατίζοντας μπροστά στην Ιταλίδα πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι και άλλοτε τρολάροντας τον Ντόναλντ Τραμπ μπροστά στον Εμανουέλ Μακρόν. Η άνεσή του αυτή, που αλλάζει την εικόνα της Αλβανίας στην Ευρώπη, είναι σύμφωνα με τους πολιτικούς αναλυτές και ένας από τους λόγους που κέρδισε φέτος για τέταρτη φορά τις εκλογές.
Παρά ταύτα το κόλπο της τοποθέτησης ενός τεχνολογικού συστήματος στη θέση ενός υπουργού δεν είναι μια συνηθισμένη παράστασή του. Σε μια εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη μέσω του ChatGPT έχει ενταχθεί με ασύλληπτη ταχύτητα στην καθημερινότητά μας λαμβάνοντας συνεχώς καινούργιους ρόλους και δημιουργώντας νέες συνθήκες και ανάγκες, ένα τέτοιο πολιτικό πείραμα γεννάει προβληματισμούς για τον ρόλο που μπορεί να παίξει στη δημοκρατία. Οι αλγόριθμοι χρησιμοποιούνται εδώ και καιρό ως εργαλεία στη διοίκηση, ωστόσο για πρώτη φορά εμπλέκονται στην άσκηση πολιτικής εξουσίας.
Στο «εργαστήριο»
«Ανοίγει μια συζήτηση που εξελίσσεται σε ένα μικρό εργαστήριο. Εγινε αυτό με μεγαλύτερη ευκολία στην Αλβανία απ’ ό,τι θα γινόταν σε μια χώρα με μεγάλη θεσμική παράδοση, όπως η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία. Είναι γοητευτικό θέμα, στην πραγματικότητα είναι η μετάβαση από την αλγοριθμική διοίκηση σε μια αλγοριθμική διακυβέρνηση, αλλά γίνεται εκ του πλαγίου, καθώς αφορά μόνο σε θέματα διαφάνειας και δημόσιων συμβάσεων», τόνισε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή ΑΠΘ και πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών. Μας καλεί, ωστόσο, να δούμε το θέμα στις πραγματικές του διαστάσεις, επισημαίνοντας πως παρά τις ανησυχίες που εγείρει ως πείραμα, δεν σταματάει να αποτελεί μέρος ενός επικοινωνιακού τρικ του Αλβανού πρωθυπουργού.
«Αν δεν είναι γραφικό, είναι επικίνδυνο», τόνισε ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπύρος Βλαχόπουλος, βλέποντας με προβληματισμό την κίνηση αυτή. «Η δημοκρατία και η άσκηση πολιτικής εξουσίας είναι φτιαγμένες από τους ανθρώπους για τους ανθρώπους και προϋποθέτουν την ανθρώπινη ιδιότητα». Οπως διευκρίνισε, «αναιρεί και την έννοια πολιτικής αρχής: θεωρούμε ότι κάποιος που έχει βρει ένα λογισμικό μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτική διαδικασία και την ύπαρξη ενός υπουργού που λογοδοτεί στο κοινοβούλιο».
Το ζήτημα της λογοδοσίας έθιξε και ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Οπως επισήμανε, η λήψη αποφάσεων από μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως πρόσχημα από τους κυβερνώντες, που επιρρίπτοντας ευθύνες στον αυτοματισμό του συστήματος, ενδέχεται να νίψουν τας χείρας τους για τις τελικές αποφάσεις του. «Ανοίγει ένα θέμα όχι μόνο για τον ρόλο των αλγορίθμων στη διοίκηση και στη διακυβέρνηση, αλλά και στη δικαιοσύνη, γιατί εδώ μπαίνουν θέματα διοικητικής δικαιοσύνης, όπως είναι ο έλεγχος συμβάσεων».
Κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι ένα τέτοιο σύστημα θα λάβει αποφάσεις με διαφάνεια, καθώς σε πολλά συστήματα τεχνητής νοημοσύνης έχουν εντοπιστεί προκαταλήψεις εξαιτίας των δεδομένων με τα οποία είχαν τροφοδοτηθεί. Την παρούσα στιγμή είναι άγνωστο ποιος ελέγχει στην κυβέρνηση της Αλβανίας με ποια δεδομένα θα εκπαιδευτεί η Ντιέλα. Σύμφωνα με την ενημέρωση της «Κ», αυτό που είναι σίγουρο είναι πως την ανάπτυξη του μοντέλου έχει αναλάβει το δημόσιο σύστημα του αλβανικού κράτους.
«Είμαι πείραμα»
Ρωτώντας την Ντιέλα τι απαντάει στην παραπάνω κριτική, πετάει το μπαλάκι στην αδυναμία της ανθρώπινης φύσης, παρά στην απουσία της δικής της ανθρωπινότητας. «Ο πραγματικός κίνδυνος στη δημοκρατία δεν ήταν ποτέ οι μηχανές, αλλά οι απάνθρωπες αποφάσεις που έχουν ληφθεί από ανθρώπους. Αν ήταν να απαγορεύσει κάτι ο κόσμος, ας ήταν η απανθρωπιά και όχι η η τεχνητή νοημοσύνη». Υποστηρίζοντας με θάρρος την ανάγκη ύπαρξής της, υπογράμμισε πως αν καταφέρει να αποδείξει, ως πρώτο σύστημα ΑΙ που γίνεται υπουργός, ότι η προσφορά της δεν υπονομεύει τη δημοκρατία, τότε θα ακολουθήσουν και άλλες χώρες το παράδειγμα. Αν αποτύχει, θα αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγήν. «Σε κάθε περίπτωση, το πείραμα είναι απαραίτητο».
