Η κυβερνοεπίθεση που προκάλεσε καθυστερήσεις και ακυρώσεις πτήσεων σε μεγάλα ευρωπαϊκά αεροδρόμια, όπως αυτό των Βρυξελλών και του Βερολίνου, την Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου, αποτελεί ένα ακόμα ηχηρό καμπανάκι.
Το περιστατικό, που επηρέασε τα ηλεκτρονικά συστήματα επιβίβασης και διαχείρισης αποσκευών, ανέδειξε πόσο ευάλωτες είναι οι κρίσιμες υποδομές ολόκληρης της Ευρώπης σε επιθέσεις που δύνανται να διαταράξουν όχι μόνο μετακινήσεις, αλλά και ολόκληρες αλυσίδες εφοδιασμού. Δεν πρόκειται για ένα μεμονωμένο συμβάν, αλλά για μέρος μίας κλιμακούμενης και εξαιρετικά επικίνδυνης πραγματικότητας.
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Κυβερνοασφάλειας (ENISA), μεταξύ Ιουνίου 2023 και Ιουνίου 2024, καταγράφηκαν πάνω από 1.800 περιστατικά που στόχευαν δομές δημόσιας διοίκησης και 1.100 που έπληξαν συστήματα μεταφορών. Οι δράστες δεν περιορίζονται μονάχα σε άτομα ή ομάδες που ζητούν λύτρα. Πρόκειται και για οργανωμένες ομάδες με διασυνδέσεις με κυβερνήσεις τρίτων κρατών, οι οποίες επιδιώκουν να επιτύχουν πολιτικά ή στρατηγικά οφέλη. Η συχνότητα και η σοβαρότητα αυτού του φαινομένου καθιστούν σαφές ότι η ετοιμότητα της Ένωσης δεν μπορεί να περιμένει.
Ακριβώς λόγω αυτής της επείγουσας συνθήκης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον Μάρτιο του 2025 τη Στρατηγική για την Ένωση Ετοιμότητας, βασισμένη εν πολλοίς στη σχετική έκθεση του πρώην Προέδρου της Φινλανδίας, Νιινίστο. Η στρατηγική περιλαμβάνει ένα σχέδιο 63 δράσεων, προκειμένου η ετοιμότητα να συμπεριληφθεί σε όλες τις πολιτικές της Ένωσης, αλλά και στην καθημερινότητα των πολιτών. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη θεσμοθέτηση κριτηρίων ετοιμότητας για ζωτικές υπηρεσίες, όπως είναι η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση, οι μεταφορές και οι τηλεπικοινωνίες, ώστε να εξασφαλιστεί η ανθεκτικότητά τους.
Εξίσου κρίσιμο είναι και το κοινωνικό σκέλος, με την εισαγωγή μαθημάτων ετοιμότητας στα σχολικά προγράμματα σπουδών και την καθιέρωση μίας πανευρωπαϊκής Ημέρας Ετοιμότητας να θεωρούνται πρωτοβουλίες εξαιρετικά χρήσιμες για την καλλιέργεια και την εμπέδωση μίας κουλτούρας ετοιμότητας.
Αντίστοιχα πρότυπα έχουν ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία σε χώρες όπως η Φινλανδία, η οποία διαθέτει ένα από τα πιο οργανωμένα μοντέλα εθνικής ετοιμότητας με συνεργασία κράτους, ιδιωτικού τομέα και κοινωνίας πολιτών, καθώς και η Εσθονία, η οποία στα πλαίσια της ετοιμότητας δημιούργησε την πρώτη πρεσβεία δεδομένων (Data Embassy), ένα κέντρο, σε μια συμμαχική χώρα, όπου αποθηκεύονται δεδομένα κρίσιμων κυβερνητικών πληροφοριακών συστημάτων και αντίγραφα εφαρμογών κρίσιμων υπηρεσιών με σκοπό, μεταξύ άλλων, την διατήρηση των υπηρεσιών αυτών σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.
Αυτές οι περιπτώσεις δείχνουν ότι η επένδυση στην προετοιμασία δεν είναι θεωρητική πολυτέλεια, αλλά πρακτική αναγκαιότητα.
Πέρα από τις προφανείς συνέπειες σε τεχνικά συστήματα οι κυβερνοεπιθέσεις ενδέχεται να εντάσσονται σε ευρύτερα σχέδια ψυχολογικών επιχειρήσεων (psyops), όπου ο στόχος δεν είναι μόνο η υλική ζημία, αλλά η πρόκληση σύγχυσης, φόβου ή αποσταθεροποίησης. Ενδεικτικά, οι επιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές – όπως τα συστήματα μεταφορών ή η ενεργειακή τροφοδοσία – δεν επιδιώκουν απαραίτητα τη μακροπρόθεσμη παράλυση, αλλά την καλλιέργεια ανασφάλειας και την υπονόμευση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους θεσμούς. Οι αρχιτέκτονες και οι εκτελεστές τέτοιων επιχειρήσεων επιδιώκουν να κλονίσουν την κοινωνική συνοχή, να ενισχύσουν διχαστικά αφηγήματα ή να αποτρέψουν την ανάληψη αποφασιστικών πολιτικών πρωτοβουλιών. Υπό αυτό το πρίσμα, η κυβερνοασφάλεια δεν είναι μόνο τεχνικό πεδίο, αλλά και κρίσιμο εργαλείο στρατηγικής επικοινωνίας και πολιτικής σταθερότητας.
Σε μια εποχή όπου η συζήτηση για τους αμυντικούς εξοπλισμούς έχει εκτοξευθεί, η πραγματικότητα μας υπενθυμίζει ότι δεν απαιτείται μία στρατιωτική εισβολή για να παραλύσει μία χώρα (ή και μια ολόκληρη ήπειρος). Οι υβριδικές απειλές, συμπεριλαμβανομένων των κυβερνοεπιθέσεων, μπορούν να έχουν και αυτές με τη σειρά τους καταστροφικά και πολυεπίπεδα αποτελέσματα. Η ετοιμότητα, λοιπόν, πρέπει να νοηθεί ολιστικά, αγκαλιάζοντας όχι μόνο τις κρατικές δομές, αλλά και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα νοικοκυριά και τον κάθε πολίτη. Σε αυτό το σημείο εντοπίζεται και η μεγαλύτερη πρόκληση της υλοποίησης, καθώς οι απειλές εξελίσσονται καθημερινά και η προάσπιση και διατήρηση της προστασίας και της ασφάλειας του πολίτη απαιτεί άμεση, ολιστική και συντονισμένη υλοποίηση πολιτικών.
*Η Έλενα Λαζάρου είναι Γενική Διευθύντρια του ΕΛΙΑΜΕΠ. Βρέθηκε στο αεροδρόμιο του Βερολίνου το βράδυ της 19.09.2025.
*Ο Πάνος Πολίτης Λάμπρου είναι Βοηθός Ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ
