Η ανοχή των ηττημένων
Της Λαμπρινής Ρόρη
Με βάση τις ιδεολογικές καταβολές, δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι η Αριστερά έχει λιγότερη ανοχή από τη Δεξιά στην αντίθετη άποψη – το αντίθετο μάλιστα. Ισως όμως να είναι δυσκολότερος ο διάλογος για τον πολιτικώς ηττημένο και αυτό είναι ένα επιστημονικό ερώτημα που εμπειρικά αξίζει να ερευνηθεί. Κατά πόσον, δηλαδή, η πλευρά που αισθάνεται ότι χάνει εκλογικά ή θεσμικά γίνεται αμυντική: βλέπει απειλές παντού, υπερχρησιμοποιεί βαριές κατηγορίες και προτιμά την απόρριψη από τη διαλεκτική φθορά μιας αντιπαράθεσης. Σήμερα, στις ΗΠΑ και σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, πολλές εκδοχές της Αριστεράς βιώνουν ακριβώς αυτό το υπαρξιακό άγχος. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Δεξιά δεν επιδίδεται σε παρόμοιες πρακτικές – σαφώς το κάνει. Βλέπουμε μάλιστα την Ακροδεξιά να προκρίνει ορισμούς που την αποστιγματοποιούν. Σημαίνει όμως ότι ενδέχεται η ήττα των προοδευτικών να μειώνει τα «αντισώματα» στην ανοχή και στην ψύχραιμη αντιλογία και να αυξάνει τη γοητεία της «ηθικής καθαρότητας» έναντι της πειθούς.
Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1960, ο προοδευτισμός, τα δικαιώματα και οι χειραφετικές αξίες επικράτησαν ιδεολογικά στις δυτικές δημοκρατίες και ειδικά στον ακαδημαϊκό κόσμο. Η Αριστερά κατείχε όχι μόνον πλειοψηφίες στις νεότερες ηλικίες, αλλά και την ιδεολογική ηγεμονία: όριζε τον «κοινό νου» των αξιών. Σήμερα ενδέχεται να διανύουμε περίοδο μετάβασης. Βλέπουμε την αυταρχική Δεξιά στην Αμερική –αναθεωρητική, ακτιβιστική, οργανωμένη– να διεκδικεί ηγεμονία στο πεδίο των ιδεών, επενδύοντας στην παρουσία της μέσα και γύρω από τις πανεπιστημιακές αίθουσες, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αμφισβητώντας παγιωμένες νόρμες λόγου και θεματικές. Αυτό προκαλεί αμηχανία σε μια Αριστερά που είχε συνηθίσει να είναι κυρίαρχη στην αξιακή συζήτηση: μούδιασμα, μειωμένα αντανακλαστικά, προσφυγή σε διαδικαστικά αναχώματα, αντί σε αντιμαχία με επιχειρήματα. Οταν η ηγεμονία φθίνει, οι ετικέτες, τα αναθέματα λειτουργούν ως αμυντικά αναχώματα.
Να μην υποτιμάμε όμως το αυξημένο συναίσθημα του φόβου και το πώς έχει αλλάξει μετά την επανεκλογή Τραμπ η δημόσια σφαίρα· το κόστος λάθους είναι ασύμμετρο: σε περιβάλλον έντονης επιτήρησης και επαγγελματικής ανασφάλειας, ένα αδέξιο επιχείρημα κοστίζει περισσότερο ενδεχομένως από λίγες αλλά ηχηρές ηθικές καταδίκες, ενώ ο συγκυριακά ασφαλέστερος δρόμος γίνεται η σιωπή.
Τα κοινωνικά δίκτυα, ωστόσο, επιβραβεύουν την αγανάκτηση και τιμωρούν τις αποχρώσεις· μπορεί το ανάθεμα να μοιάζει ασφαλέστερο από τον διάλογο. Το ερώτημα, άρα, δεν είναι αν «η Αριστερά έχασε τον τρόπο να διαφωνεί», αλλά πώς αλλάζει ο τρόπος που διαφωνούμε σε συνθήκες ακραίας συναισθηματικής πόλωσης. Οταν η πολιτική μετατρέπεται σε ταυτότητα, οι ομάδες αναφοράς (ingroups) τείνουν να δαιμονοποιούν τους «άλλους» (outgroups)· η επιχειρηματολογία υποχωρεί, η ηθική καταδίκη γίνεται αυτόματη και ο διάλογος εκλαμβάνεται ως προδοσία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλαπλασιάζουν τα κίνητρα της αγανάκτησης: η viral επιβράβευση ευνοεί το ανάθεμα και την ετικέτα («ακροδεξιοί», «αντισημίτες») αντί της αποδόμησης του επιχειρήματος.
Η κ. Λαμπρινή Ρόρη είναι επίκουρη καθηγήτρια Πολιτικής Ανάλυσης στο ΕΚΠΑ.
Το cancelling είναι βία – Βία δεν είναι μόνο η αφαίρεση της ζωής του άλλου με όπλο. Είναι και η απόλυτη επιβολή της μιας άποψης απέναντι στην άλλη. Είναι και το cancelling, ο επικοινωνιακός θάνατος από τον οποίο κινδύνευε όποιος δεν συντασσόταν με την εκάστοτε «πολιτικώς ορθή» θέση. Γιώργος Δελλής
Τι είναι σήμερα «προοδευτικό»
Του Γιώργου Δελλή
Δεν συγκλονίζει μόνο η αποτρόπαια πράξη του φόνου στην πιο κυνική του μορφή, με την ασφάλεια της εξ αποστάσεως εκτέλεσης. Σοκάρει και η κατανομή των πρωταγωνιστικών ρόλων. Το θύμα δεν βγάζει λόγο υπέρ μιας μειονότητας ή για το δάσος του Αμαζονίου. Ο θύτης δεν είναι το μπρατσωμένο φασιστοειδές με παραστρατιωτικό παρελθόν. Η φιγούρα του φονιά μοιάζει συμπαθητική, πιο κοντά στην εικόνα του «καλού»· παραπέμπει στη γενιά των γιων μου και των φίλων τους. Οσο και αν ενοχλεί, το γεγονός δεν ξαφνιάζει. Οχι πλέον.
Μία από τις πολλές ανατροπές που έφερε ο δυστοπικός 21ος αιώνας αφορά τις ιδεολογίες και τους συνειρμικούς δεσμούς τους με συγκεκριμένες συμπεριφορές. Τα δίπολα Δεξιά/Αριστερά, πρόοδος/συντήρηση, κέντρο/άκρα, ανεκτικότητα/αποκλεισμός, βία/μη βία έχουν τόσο αναμειχθεί, που δεν ξεχωρίζουν στο γυμνό μάτι. Οπως δεν είναι προφανές ποια συνιστώσα είναι κάθε φορά η κυρίαρχη, ούτε αν μία συγκεκριμένη θέση υπερασπίζεται τελικά τους ισχυρούς ή τους αδύναμους. Η σύγχυση έχει επηρεάσει, μάλλον μεταλλάξει, ό,τι προσδιορίζαμε πριν από 30 ή 40 χρόνια ως «προοδευτική ιδεολογία» και αρκετοί συμπλεύσαμε μαζί της: ένα αμάλγαμα σοσιαλδημοκρατικού φιλελευθερισμού με έμφαση στα δικαιώματα, στη συμπερίληψη, στην κοινωνική συνοχή και στη μείωση των ανισοτήτων. Ωστόσο, η μάχη κατά των ανισοτήτων όπως και η ανάγκη για ένα εθνικό αφήγημα ξεχάστηκαν στην πορεία, όταν η ιδεολογία αυτή καβάλησε το κύμα της παγκοσμιοποίησης. Τι είχε μείνει, ιδίως για τους libertarians της άλλης πλευράς του Ατλαντικού; Η αυταρχική εμμονή σε έναν μονοποικιλιακό δικαιωματισμό, μια αέναη συζήτηση περί φυλετικού και ερωτικού αυτοπροσδιορισμού ωσάν να ήταν η αρχή και το τέλος του κόσμου. Η εμμονή, μαζί με τα αναπάντητα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, οδηγεί σε πολιτικές ήττες. Ο αυταρχισμός οδηγεί σε βία.
Βία δεν είναι μόνο η αφαίρεση της ζωής του άλλου με πυροβόλο όπλο. Είναι και η απόλυτη επιβολή της μιας άποψης απέναντι στην άλλη. Είναι και το cancelling, ο επικοινωνιακός θάνατος από τον οποίο κινδύνευε όποιος δεν συντασσόταν με την εκάστοτε «πολιτικώς ορθή» θέση. Σαν άλλος Κρέων, οι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως προοδευτικοί έχτιζαν τον αντίπαλο/Αντιγόνη στη σπηλιά του Διαδικτύου για να πεθάνει από ιντερνετική ασιτία, πριν τους αντιγράψουν οι νεοσυντηρητικοί. Η χρήση όπλου κατά ενός ακραίου προσώπου το οποίο τα βάζει με τους τρανς και πρεσβεύει το αντίπαλο μίσος συνιστά ακύρωση με άλλα μέσα. Σίγουρα η παντοειδής βία από την οποία ξεχειλίζει η εποχή Τραμπ γεννά αντίρροπη βία. Οχι όμως από μόνη της. Υπήρχε το υπόβαθρο του ψευτο-προοδευτικού cancelling και η εξάσκηση μέσω βιντεοπαιχνιδιών. Ανεξάρτητα από τα πραγματικά κίνητρα και τις ιδεολογικές του καταβολές, ο Τάιλερ Ρόμπινσον απλά έκανε cancel τον Τσάρλι Κερκ με μια πραγματική σφαίρα.
Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών.
Στο όνομα της «λογικής» – Οι απόψεις του Κερκ παλιά θα ανήκαν στα άκρα του πολιτικού φάσματος. Σήμερα κυριαρχούν στο όνομα της «κοινής λογικής». Εκεί εδράζεται και η επιτυχία της σύγχρονης άκρας Δεξιάς. Θέτει την ατζέντα της συζήτησης. Δεν κάνει όμως διάλογο. Κωστής Καρπόζηλος
Η βία της «κοινής λογικής»
Του Κωστή Καρπόζηλου
«Οταν τυχαίνει να δω κάποιον χειρουργό ή πιλότο μαύρο, προσεύχομαι να διαθέτει τα απαραίτητα προσόντα». Αυτή η φράση ανήκει στον Τσάρλι Κερκ. Κάποιοι έσπευσαν –και στη χώρα μας– να τον παρουσιάσουν ως μάρτυρα της κοινής λογικής. Ομως τα πράγματα είναι απλά. Ο Κερκ ήταν ένας άνθρωπος με χαρισματικό χαμόγελο, επικοινωνιακή ευχέρεια και ένα πολύ συμπαγές ιδεολογικό υπόβαθρο: αυτό της σύγχρονης Ακροδεξιάς. Δεν κυκλοφορούσε προφανώς με μια λευκή κουκούλα καβάλα σε ένα άλογο. Ομως υποστήριζε ότι το Civil Rights Act, ο νόμος που απαγόρευσε τις φυλετικές και άλλες διακρίσεις, ήταν ένα «μεγάλο λάθος» και ότι στην τελική, αν ταξιδεύετε με Αφροαμερικανό πιλότο, καλό είναι να κάνετε την προσευχή σας, καθώς κρατάει το τιμόνι μόνο λόγω ποσοστώσεων και όχι ικανοτήτων.
Παλιά αυτές οι απόψεις θα ανήκαν στα άκρα του πολιτικού φάσματος. Σήμερα κυριαρχούν στο όνομα της «κοινής λογικής». Εκεί εδράζεται και η επιτυχία της σύγχρονης άκρας Δεξιάς. Θέτει την ατζέντα της συζήτησης. Δεν κάνει όμως διάλογο. Ο Κερκ έγινε γνωστός επειδή –θεωρητικά– προσκαλούσε σε συζήτηση. Στις εμφανίσεις του στα αμερικανικά πανεπιστήμια πολλοί δοκίμασαν: τρανς άτομα, ακτιβιστές της Αριστεράς, χριστιανοί που φρίκαραν με τις ερμηνείες του, Αφροαμερικανοί και μετανάστες φοιτητές δεύτερης γενιάς. Αυτό που αντιμετώπιζαν ήταν η αλαζονεία αυτού που τα ξέρει όλα. Ο Κερκ αντλούσε τα επιχειρήματά του από τη Βίβλο, διέστρεφε την πραγματικότητα και στο τέλος αποστόμωνε τους συνομιλητές του μέσα από την καταφυγή στον σκληρό πυρήνα του πολιτικού συντηρητισμού: η κοινωνική ανισότητα είναι εγγεγραμμένη στη φύση και η όποια προσπάθεια ρύθμισης αυτής είναι καταστροφή. Από εκεί, στη συνέχεια ξεκινούσαν τα άλματα λογικής στην επικράτεια της Ακροδεξιάς.
Κι όμως, δεν είχε δεχθεί ποτέ επίθεση. Υπήρχαν διαμαρτυρίες, αλλά η περιβόητη cancel culture ή η υποτιθέμενη ηγεμονία της «παλαβής Αριστεράς» δεν μετουσιώθηκε σε κάτι ακραίο ή βίαιο. Ας σκεφτούμε εδώ ότι την ίδια στιγμή άνθρωποι που κινητοποιούνται για τη γενοκτονία στη Γάζα και ολόκληρα πανεπιστήμια υφίστανται κυρώσεις – κάτι που ποτέ δεν αντιμετώπισε ο Κερκ. Μπορώ να φανταστώ τον αντίλογο. Δολοφονήθηκε. Πράγματι. Από ένα νεαρό που είχε εθιστεί, από πολύ νεαρή ηλικία, στον φονταμενταλισμό και στην οπλοχρησία. Ακριβώς δηλαδή το υπόστρωμα των ιδεών που τροφοδοτούσε και τα επιχειρήματα του Κερκ. Η δολοφονία του, λοιπόν, δεν ήταν αποτέλεσμα της έλλειψης μιας «κουλτούρας διαλόγου» γενικώς και αορίστως. Ηταν προϊόν μιας βαθιάς παθογένειας της αμερικανικής κοινωνίας, που επιτρέπει σε ένα εννιάχρονο παιδί να ποζάρει περήφανο δίπλα στους γονείς του κρατώντας ένα πολυβόλο όπλο. Πάντα στο όνομα της «κοινής λογικής».
Ο κ. Κωστής Καρπόζηλος είναι επίκουρος καθηγητής Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
