Το καθεστώς Ερντογάν σε νέα φάση. Η επιχείρηση εκκαθάρισης του κεντρικού βραχίονα της αντιπολίτευσης στην Τουρκία είναι σε πλήρη εξέλιξη, εν μέσω εκατοντάδων συλλήψεων στελεχών του CHP. Ο Τούρκος πρόεδρος φαίνεται αποφασισμένος να καταφέρει ακόμη ένα πλήγμα εις βάρος των δημοκρατικών θεσμών της χώρας του. Απώτερος σκοπός; Να κυβερνήσει ισόβια.
Η έρευνα των τουρκικών αρχών για υποτιθέμενες παρατυπίες σε συνέδριο του κεμαλικού κόμματος το 2023 έχει οδηγήσει σε κοινωνική αναταραχή. Εν αναμονή της δικαστικής απόφασης (μετατέθηκε τελικά για τις 24 Οκτωβρίου) η οποία θα κρίνει το μέλλον του CHP, ο πρόεδρος του κόμματος Οζγκούρ Οζέλ καλούσε σε δυναμικές διαδηλώσεις, καταγγέλλοντας προσπάθεια απροκάλυπτης καταστολής του κόμματος. Τον νέο κύκλο πολιτικής αναστάτωσης στην Τουρκία πυροδότησε η επιλογή της ελεγχόμενης από τον Ερντογάν τουρκικής δικαιοσύνης να διατάξει την απομάκρυνση του επικεφαλής του CHP στην περιφέρεια της Κωνσταντινούπολης και να τοποθετήσει αντιπρόσωπο μέχρι την ολοκλήρωση της νομικής διαδικασίας. Ακολούθησαν διαδηλώσεις, καταστολή και περικοπές στο… Ιντερνετ.
Ακόμη καθαρότερες έγιναν οι προθέσεις του καθεστώτος την Πέμπτη, με την Εισαγγελία της Κωνσταντινούπολης να διατάσσει τη σύλληψη στελεχών της εταιρείας συμμετοχών Can Holding, στην οποία ανήκουν οι αντιπολιτευόμενοι τηλεοπτικοί σταθμοί Haberturk, Show TV και Bloomberg HT. Τα κανάλια κατασχέθηκαν, για «απάτη και φοροδιαφυγή», σε μια εξέλιξη η οποία ήρθε να ενισχύσει περαιτέρω το τεταμένο κλίμα στην Τουρκία.
Η μετάβαση
Το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας παραπαίει από κρίση σε κρίση εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες. Ομως οι εξελίξεις παραπέμπουν πλέον σε μια ποιοτική αλλαγή της φύσης του καθεστώτος. «Η ταυτόχρονη “ειρηνευτική διαδικασία” με το PKK και η καταστολή του κύριου κόμματος της αντιπολίτευσης, του CHP, είναι δύο διαδικασίες που φαίνεται να έχουν τον ίδιο στόχο: τη μετακίνηση της Τουρκίας από αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί “εκλογικό αυταρχικό” ή “υβριδικό” καθεστώς σε ένα πλήρως αυταρχικό.
Η Τουρκία μεταβαίνει από ένα καθεστώς όπως η Ουγγαρία του Ορμπαν σε ένα καθεστώς παρόμοιο με τη Ρωσία του Πούτιν. Ο στόχος του Ερντογάν είναι να αφομοιώσει τους Κούρδους και παράλληλα να εξαφανίσει την υπόλοιπη αντιπολίτευση της Τουρκίας. Αν τα καταφέρει, και δεν βλέπω σε αυτό το σημείο γιατί να μην τα καταφέρει, φαίνεται ότι η Τουρκία θα κάνει το τελικό βήμα από τον αυταρχισμό στη μόνιμη μονοκρατορία. Ο Ερντογάν, ο οποίος υποχρεούται συνταγματικά να αποχωρήσει από το αξίωμά του στο τέλος της τρέχουσας θητείας του, το 2028, φαίνεται πως ετοιμάζεται να κυβερνήσει ισόβια», τονίζει στην «Κ» ο Χάουαρντ Αϊζενστατ, καθηγητής Ιστορίας στο St. Lawrence University των ΗΠΑ.
Ο ισχυρισμός ότι ο Ερντογάν, υποστηριζόμενος από τον σύμμαχό του Μπαχτσελί, χτίζει ένα αυταρχικό κράτος δεν είναι καινούργιος. «Ωστόσο, το καθεστώς ανεβάζει τον πήχυ κινούμενο για να ελέγξει την εκλεγμένη αντιπολίτευση. Το κουρδικό κίνημα παραλύει από την αμφιλεγόμενη υπόσχεση μιας “ειρηνευτικής διαδικασίας” και παραμένει παθητικό, ενώ η καταστολή μετατοπίζεται προς το CHP, το οποίο έχει οδηγηθεί σε πολιτική παράλυση.
Ο στρατηγικός στόχος είναι να ωθηθούν και τα δύο μέρη να υποστηρίξουν συνταγματικές τροποποιήσεις που θα επεκτείνουν το υπερπροεδρικό σύστημα του Ερντογάν πέρα από τις επόμενες εκλογές.
Η βασική αιτία βρίσκεται στο σύνταγμα και στον νόμο περί πολιτικών κομμάτων της Τουρκίας – λείψανα της χούντας του 1980-82. Ο Ερντογάν, αφού εξελέγη με την υπόσχεση να τερματίσει τη στρατιωτική κηδεμονία, έχει αντ’ αυτού κυριαρχήσει και επεκτείνει αυτό το σύστημα, εκμεταλλευόμενος το αρχαϊκό του πλαίσιο. Η μέθοδός του είναι “διαίρει και βασίλευε”: διατηρώντας τους αντιπάλους κατακερματισμένους, υποταγμένους ή αφομοιωμένους. Σήμερα προχωρεί περαιτέρω παραλύοντας ή υποτάσσοντας τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης για να εδραιώσει ένα προεδρικό μοντέλο τύπου Κεντρικής Ασίας. Αλλά θα επιλύσει αυτό τη βαθιά συστημική κρίση της Τουρκίας; Είναι εξαιρετικά αμφίβολο», αναφέρει στην «Κ» ο Γιαβούζ Μπαϊντάρ, αρθρογράφος στη Svenska Dagbladet και μπλόγκερ στο MediaPart.
Μετά την ήττα
Τον Μάρτιο του 2024 η βασική αντιπολίτευση της Τουρκίας, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, προξένησε στον Ταγίπ Ερντογάν την πιο σοβαρή εκλογική ήττα
των τελευταίων δύο δεκαετιών. Το CHP κέρδισε τον έλεγχο σχεδόν όλων των μεγάλων πόλεων, συμπεριλαμβανομένων της Κωνσταντινούπολης, της Αγκυρας και της Σμύρνης, ξεπερνώντας το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Ερντογάν σε ποσοστό ψήφων.
Εκτοτε οι δημοσκοπήσεις δείχνουν σταθερά ότι ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου και ο δήμαρχος της Αγκυρας Μανσούρ Γιαβάς είναι πολύ πιο δημοφιλείς από τον Ερντογάν, γεγονός που υποδηλώνει
ότι ο Ερντογάν δεν θα μπορούσε να επανεκλεγεί εύκολα απέναντι σε κανέναν από τους δύο.
«Αντί να αποδεχθούν αυτή τη δημοκρατική μετατόπιση, ο Ερντογάν και οι σύμμαχοί του έχουν ξεκινήσει μια άνευ προηγουμένου καταστολή της αντιπολίτευσης. Τον τελευταίο χρόνο η αστυνομία, τα δικαστήρια και τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης έχουν συστηματικά στοχοποιήσει τους
ηγέτες του CHP.
Το πανεπιστημιακό πτυχίο του Ιμάμογλου ακυρώθηκε για να αποκλειστεί από το αξίωμα και αργότερα φυλακίστηκε μαζί με περισσότερους από δώδεκα δημάρχους του CHP και εκατοντάδες μέλη του κόμματος.
Η εκστρατεία κλιμακώθηκε λοιπόν αυτή την εβδομάδα, όταν η κυβέρνηση, σε συνεργασία με τη δικαστική εξουσία, επέβαλε έναν πιστό στο καθεστώς ως υπηρεσιακό επικεφαλής του παραρτήματος του CHP στην Κωνσταντινούπολη. Η σύγκρουση αναμένεται να κορυφωθεί την επόμενη εβδομάδα, όταν οι Αρχές θα διορίσουν επισήμως τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, πρώην ηγέτη του CHP που έχασε τις προκριματικές εκλογές του κόμματος, ως νέο επικεφαλής του CHP – ουσιαστικά καταλαμβάνοντας τον έλεγχο της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Μια τέτοια κίνηση όχι μόνο θα αποδυναμώσει την αντιπολίτευση, αλλά θα τη διαλύσει.
Εάν επιβεβαιωθεί, θα σηματοδοτήσει το τέλος απ’ ό,τι έχει απομείνει ως
πολυκομματική δημοκρατία στην Τουρκία», επισημαίνει στην «Κ» ο Αχμέτ Κουρού, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, συγγραφέας του βιβλίου «Ισλάμ, απολυταρχισμός και υποανάπτυξη».
Με εγκάθετους
Τα πιο πρόσφατα γεγονότα σηματοδοτούν μια επιχείρηση εκκαθάρισης της νέας ηγεσίας του CHP και αντικατάστασής της με τους παλιούς ηγέτες του, οι
οποίοι είναι σαφώς πιο «εξημερωμένοι» από το καθεστώς του Ερντογάν. Ο Τούρκος πρόεδρος έχει ανθρώπους με τους οποίους μπορεί να συνεργαστεί εντός του CHP, όμως σε αυτή τη φάση είναι σε μεγάλο βαθμό περιθωριοποιημένοι.
«Γι’ αυτό και, όταν τα δικαστήρια που ελέγχονται από τον Ερντογάν ερευνούν ένα συνέδριο του κόμματος, το καθεστώς μπορεί να βρει άτομα για να τα διορίσει ως διαχειριστές της κομματικής οργάνωσης. Αυτό έκαναν και με το μεγαλύτερο
παράρτημα του κόμματος στην Κωνσταντινούπολη. Πιθανότατα θα το πράξουν και με την κεντρική κομματική οργάνωση στις 15 Σεπτεμβρίου.
Τα δικαστήρια και οι δυνάμεις ασφαλείας είναι απαραίτητα στοιχεία σε αυτή τη διαδικασία για να της δώσουν μια νομική επίφαση, αλλά και για να επιβάλουν αυτά τα μέτρα για την εξάρθρωση της αντιπολίτευσης με τρόπο που θα λειτουργεί εις βάρος της λαϊκής αντίστασης.
Συνολικά, η Τουρκία έχει εισέλθει σε ένα νέο στάδιο εμβάθυνσης του αυταρχισμού. Ο Ερντογάν προσπαθεί να θέσει ένα νέο σημείο αναφοράς καθώς επιδιώκει να σχεδιάσει και να δημιουργήσει τον δικό του ανταγωνισμό και να επιλέξει τους αντιπάλους του για να κυβερνήσει μέχρι τον θάνατό του. Εάν το πετύχει, οι τουρκικές εκλογές θα χάσουν εντελώς το νόημά τους. Αυτό θα είναι επίσης ένα de facto τέλος στην πολυκομματική πολιτική, η οποία χρονολογείται από το 1950. Ο τουρκικός λαός καταλαβαίνει τι διακυβεύεται και αντιστέκεται.
Ωστόσο, η ισορροπία δυνάμεων είναι υπέρ του Ερντογάν, όπως αποκαλύπτουν και τα πρόσφατα γεγονότα», εξηγεί στην «Κ» η Σεμπνέμ Γκιουμουστσού, καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Middlebury College, συνεπιμελήτρια του newsletter της Αμερικανικής Ενωσης Πολιτικής Επιστήμης για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Ες αύριον τα σπουδαία.
Διολίσθηση σε 4 πράξεις
Διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί, 2013
Αστυνομική βία, μαζικές συλλήψεις, στοχοποίηση των διαδηλωτών ως «τρομοκρατών». Η σκληρή καταστολή των ειρηνικών διαδηλώσεων στο πάρκο Γκεζί από τον Ερντογάν θεωρείται σημείο καμπής για μια όλο και πιο αυταρχική προσέγγιση απέναντι στην κοινωνική διαμαρτυρία και την αντιπολίτευση.
Απόπειρα πραξικοπήματος, 2016
Δεν περιορίστηκε σε αυξημένα μέτρα ασφαλείας. Ο Ερντογάν χρησιμοποίησε την κρίση που εκδηλώθηκε με την απόπειρα πραξικοπήματος απολύοντας 150.000 δημόσιους υπαλλήλους, κλείνοντας ΜΜΕ, φιμώνοντας φωνές της αντιπολίτευσης και διαλύοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς της Τουρκίας. Εδραίωσε έτσι ένα καθεστώς εξουσίας χωρίς έλεγχο.
Συνταγματικό Δημοψήφισμα, 2017
Ο Ερντογάν μετέτρεψε την Τουρκία σε προεδρικό σύστημα, καταργώντας τον ρόλο του πρωθυπουργού, μέσα από ένα αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα. Συγκέντρωσε έτσι την εκτελεστική εξουσία στα χέρια του, αποδυναμώνοντας το κοινοβούλιο και εδραιώνοντας την κυριαρχία του σε μια σειρά από πολιτικές και δικαστικές δομές της χώρας.
Τοπικές εκλογές, 2024
Αντιμέτωπος με εκλογικές ήττες σε Κωνσταντινούπολη και Άγκυρα, ο Ερντογάν μείωσε τη χρηματοδότηση στις τοπικές αυτοδιοικήσεις εκφοβίζοντας τους δημάρχους της αντιπολίτευσης. Είχε ήδη μεσολαβήσει η επιβολή επανάληψης των εκλογών στην Κωνσταντινούπολη το 2019, τις οποίες κέρδισε ξανά ο Ιμάμογλου. Το 2025, ο ίδιος φυλακίστηκε και τέθηκε σε καθεστώς πολιτικής απαγόρευσης.
