Η Γαλλία κλονίζεται. Σε λιγότερο από δύο χρόνια, τέσσερις πρωθυπουργοί πέρασαν από το Ματινιόν. Ο Φρανσουά Μπαϊρού, ο τελευταίος στη σειρά, αποχώρησε μετά την αναμενόμενη αποτυχία της ψήφου εμπιστοσύνης και ο Σεμπαστιάν Λεκορνί καλείται να σώσει τη Γαλλία από το χείλος της οικονομικής κρίσης. Ο προϋπολογισμός του 2026, με περικοπές 44 δισ. ευρώ, κατάργηση αργιών και «πάγωμα» κοινωνικών δαπανών, ήταν μόνο η σπίθα· η αιτία όμως είναι εμφανής και βαθύτερη: η γενικότερη ρήξη ανάμεσα στους πολίτες και στους θεσμούς.
Οι Γάλλοι επέλεξαν τον Εμανουέλ Μακρόν στις τελευταίες προεδρικές εκλογές όχι μόνο για το πρόγραμμά του, αλλά κυρίως ως το ανάχωμα απέναντι στην άνοδο της άκρας Δεξιάς. Στα πρώτα του χρόνια, κατάφερε να ενσαρκώσει την εικόνα του νέου, ευρωπαϊστή ηγέτη που μπορούσε να ανανεώσει το πολιτικό σκηνικό. Ομως, βήμα το βήμα, η απουσία σταθερής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, οι δύσκολες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και η φθορά της εξουσίας τον έφεραν στο σημερινό αδιέξοδο. Ενας πρόεδρος που εμφανιζόταν ως «ο εγγυητής της σταθερότητας» βρίσκεται τώρα να ηγείται μιας χώρας βυθισμένης στην αβεβαιότητα.
Η αστάθεια αυτή αποδυναμώνει την αξιοπιστία της Γαλλίας στην Ευρώπη και ανατρέπει τους ρόλους. Στις Βρυξέλλες μεγαλώνει ο σκεπτικισμός: Μήπως η Γαλλία, κάποτε κεντρικός πυλώνας, δεν είναι πια παρά ένας γίγαντας με πήλινα πόδια;
Οι πολίτες νιώθουν ότι το κράτος απαιτεί χωρίς να ακούει, επιβάλλει χωρίς να πείθει, αποφασίζει χωρίς να συνδέει. Το κοινωνικό συμβόλαιο φθείρεται, και μαζί του η πολιτική σταθερότητα.
Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που η χώρα γνωρίζει τέτοια δίνη. Στην Τέταρτη Γαλλική Δημοκρατία (1946-1958), οι κυβερνήσεις άλλαζαν σχεδόν κάθε έξι μήνες, 24 σε μόλις 12 χρόνια, οδηγώντας σε παράλυση, κοινωνική δυσαρέσκεια και τελικά στην επιστροφή του στρατηγού Ντε Γκωλ. Το φάντασμα εκείνης της εποχής πλανιέται σαν σκιάχτρο σήμερα πάνω από το Παρίσι, καθώς η αδυναμία σχηματισμού σταθερής πλειοψηφίας μοιάζει να επαναλαμβάνεται.
Η σημερινή κρίση έρχεται μάλιστα σε μια στιγμή που οι γεωπολιτικές ισορροπίες αλλάζουν δραματικά. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η άνοδος της Κίνας, η επιστροφή της Ρωσίας, οι πολεμικές συρράξεις στη Μέση Ανατολή και στον Ινδο-Ειρηνικό ανασχηματίζουν τον χάρτη της ισχύος. Αυτοκρατορίες που χάθηκαν ονειρεύονται να ξαναγεννηθούν, ενώ η Ευρώπη δυσκολεύεται να μιλήσει με μία φωνή. Μέσα σε αυτό το ταραγμένο πλαίσιο, η γαλλική αδυναμία δεν είναι πλέον εσωτερικό πρόβλημα, απειλεί την ισορροπία μιας ολόκληρης ηπείρου. Εδώ η αρχαία σοφία αποκτά επικαιρότητα. Ο Κικέρων, σε μια Ρωμαϊκή Δημοκρατία διχασμένη, σημείωνε στο «De re publica»: «Η σωτηρία του λαού είναι ο υπέρτατος νόμος» (Salus populi suprema lex esto). Και στο «De officiis» υπενθύμιζε: «Δεν γεννηθήκαμε για τον εαυτό μας μόνο· η πατρίδα απαιτεί ένα μέρος μας, οι φίλοι ένα άλλο».
Η Γαλλία πάσχει ακριβώς από αυτή την έλλειψη ενότητας στον κοινωνικό ιστό της. Πώς να ακουστεί ο λόγος του Μπαϊρού, ο οποίος έχτισε όλη του την πολιτική σταδιοδρομία στο κέντρο της σκακιέρας, όταν τα άκρα γίνονται ρυθμιστές του κοινού βίου; Οι πολίτες νιώθουν ότι το κράτος απαιτεί χωρίς να ακούει, επιβάλλει χωρίς να πείθει, αποφασίζει χωρίς να συνδέει. Το κοινωνικό συμβόλαιο φθείρεται, και μαζί του η πολιτική σταθερότητα. Η χώρα του Βολταίρου και του Βίκτωρος Ουγκώ δεν μπορεί να αρκεστεί στον ρόλο του θεατή. Δεν μπορεί να παρακολουθεί σιωπηλή την ίδια της την πτώση.
Ο πολιτικός αποπροσανατολισμός της Γαλλίας αντικατοπτρίζει, με τον πιο αποκαλυπτικό τρόπο, τη σοβούσα κρίση όλης της Ευρώπης, συνολικά της Δύσης, πόσο μάλλον με τη Μεγάλη Βρετανία εκτός Ε.Ε. και με τις ΗΠΑ της τραμπικής εποχής να έχουν, επίσης, «εγκαταλείψει» την ευρωπαϊκή ήπειρο. Η Γαλλία των δημοκρατικών παραδόσεων και του κοινωνικού κράτους, του ουμανισμού και του πολιτισμού, πρωτεργάτρια της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οφείλει να ξαναγίνει δύναμη έμπνευσης και προσανατολισμού για την Ευρώπη των λαών, να υπερασπιστεί το κοινό καλό και να αποδείξει ότι η Δημοκρατία δεν είναι ένα φθαρμένο ένδυμα, αλλά μια ζωντανή υπόσχεση για τις γενιές που έρχονται.
*Ο κ. Νίκος Αλιάγας είναι δημοσιογράφος και ζει στη Γαλλία.
