Η πρόσφατη σύνοδος του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (ΟΣΣ) επιβεβαίωσε εμφατικά την παγκόσμια μετατόπιση ισχύος προς την Ευρασία. Οι συμμετέχουσες χώρες παράγουν το ένα τρίτο του παγκοσμίου ΑΕΠ σε όρους αγοραστικής δύναμης, ενώ συγκεντρώνουν το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο συγκεκριμένος οργανισμός δίνει έμφαση στην ασφάλεια και την ενέργεια, αλλά έχει ξεκάθαρο προσανατολισμό. Οι τέσσερις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Πακιστάν), μαζί με μικρότερες χώρες, αμφισβητούν την επικυριαρχία της Δύσης στο διεθνές σύστημα και στοχεύουν στη δημιουργία ενός πολυπολικού κόσμου.
Η φετινή σύνοδος σχεδιάστηκε για να επιδείξει αλληλεγγύη στις χώρες του παγκόσμιου Νότου, με συμβολική συμμετοχή ηγετών από τη Μέση Ανατολή και περιοχή του Ινδοειρηνικού. Παρά τις μεταξύ τους διαφορές, οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρασίας προσεταιρίζονται χώρες που υπέφεραν από την αποικιοκρατία (π.χ. Βιετνάμ, Ινδονησία) και επιθυμούν να χαράξουν τη δική τους αυτόνομη πορεία. Γύρω από τον ΟΣΣ οικοδομείται ένα νέο πλέγμα συμμαχιών και συνεργασιών, που δεν περιλαμβάνει δυτικές χώρες.
Δεν πρέπει να παραβλέπουμε τη δυσαρέσκεια που υπάρχει εκτός του δυτικού κόσμου για την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Οι ΗΠΑ συχνά καθορίζουν την ατζέντα στους διεθνείς οργανισμούς (π.χ. ΟΗΕ, ΔΝΤ), ενώ το δολάριο εξακολουθεί να κυριαρχεί στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι δυτικές αξίες, όπως είναι η φιλελεύθερη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, προβάλλονται και ενίοτε επιβάλλονται ως καθολικά πρότυπα. Επίσης, οι κανόνες του διεθνούς δικαίου και οι αρχές της παγκόσμιας διακυβέρνησης έχουν διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό από δυτικές αντιλήψεις. Οι διεθνείς εξελίξεις καταδεικνύουν, όμως, την απαρχή μιας νέας εποχής, η οποία οφείλεται πρωτίστως σε μια δομική κρίση.
Σε πολλές δυτικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, υπάρχει πλέον μικρότερη πολιτική νομιμοποίηση. Η ραγδαία αύξηση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων προέκυψε από την αχαλίνωτη ορμή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Χάρη στην ανεξέλεγκτη ροή κεφαλαίων, αγαθών και υπηρεσιών, μεγάλες κοινωνικές τάξεις υφίστανται σημαντικές απώλειες σε οικονομικό επίπεδο. Η Δύση, έχοντας απολέσει την εσωτερική της συνοχή, αναπόφευκτα στρέφεται προς ηγετικές μορφές που υπόσχονται περισσότερη ασφάλεια. Αυτό δεν σημαίνει πάντως ότι η εξωτερική πολιτική έχει απαλλαχθεί από ηθικιστικές εμμονές σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο.
Τέσσερις πυρηνικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Πακιστάν), μαζί με μικρότερες χώρες, αμφισβητούν την επικυριαρχία της Δύσης στο διεθνές σύστημα.
Εγκλωβισμένη σε ιδεολογικά σχήματα περί δημοκρατίας και δικαιωμάτων, η Δύση αδυνατεί να κατανοήσει ότι η διεθνής πολιτική ξαναμετατρέπεται σε έναν αδυσώπητο αγώνα ισχύος. Ούτως ή άλλως, σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κονδύλη, οι αξίες δεν είναι τίποτα παραπάνω από εργαλεία πολιτικής. Οι αξίες μας δεν συνιστούν απόλυτες αλήθειες σε καμιά περίπτωση. Γι’ αυτόν τον λόγο η ρεαλιστική προσέγγιση των διεθνών σχέσεων αντιλαμβάνεται την αντιπαράθεση Δύσης – Ρωσίας στην Ουκρανία ως ανταγωνισμό συμφερόντων και όχι μια σύγκρουση αξιών. Ακούγεται ίσως άδικο για όσους πολεμούν γενναία για την ελευθερία τους. Αυτή ήταν πάντα η φύση της διεθνούς πολιτικής, με εξαίρεση τις πρώτες δυο-τρεις δεκαετίες μετά την πτώση του κομμουνισμού.
Το μεγάλο ερώτημα βεβαίως αφορά τη θέση της Ελλάδας στη μεταδυτική τάξη πραγμάτων, που θα διαμορφωθεί τις επόμενες δεκαετίες. Ναι μεν η χώρα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Δύσης, αλλά τι θα συμβεί όταν η οικονομική, στρατιωτική και δημογραφική ισχύς των ΗΠΑ και της Ευρώπης περιοριστεί περισσότερο; Χρειάζεται ένα γεωπολιτικό, γεωοικονομικό και γεωπολιτισμικό όραμα για τον Ελληνισμό που να ξεπερνάει κατά πολύ τους νοητικούς ορίζοντες του υφιστάμενου πολιτικού προσωπικού. Με τις παρούσες πολιτικές συνθήκες, κάτι τέτοιο είναι ουσιαστικά ανέφικτο.
Λόγω Ιστορίας, θρησκείας και γεωγραφικής θέσης, η χώρα μας θα μπορούσε να διαδραματίσει τον ρόλο μιας γέφυρας ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Ηδη η Ινδία επιδιώκει την ανάπτυξη ενός σχετικού διαλόγου με την ελληνική πλευρά, με μικρή όμως επιτυχία. Η Ελλάδα, δυστυχώς, εξελίσσεται σε παθητικό υποκείμενο των εξελίξεων, με ό,τι κακό αυτό συνεπάγεται. Η ενατένιση του μεταβαλλόμενου κόσμου απαιτεί άνοιγμα σε μια διαφορετική, εν πολλοίς κυνική, ανάγνωση της διεθνούς πραγματικότητας.
Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London.
