Οσοι ενδιαφέρονται για την κοινωνιολογία των συναισθημάτων στον καπιταλισμό, πιθανότατα γνωρίζουν τα βιβλία της Γαλλοεβραίας κοινωνιολόγου Εβα Ιλούζ που έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά. Ενδεικτικά αναφέρουμε τίτλους όπως «Το τέλος του έρωτα. Μια κοινωνιολογία των αρνητικών σχέσεων», «Τι είναι το σεξουαλικό κεφάλαιο» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου) και «Ευτυχιοκρατία. Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας» (Πόλις). Πρόσφατα, ωστόσο, η καθηγήτρια του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ και της Ανωτάτης Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Παρισιού ήρθε στην επικαιρότητα για έναν διαφορετικό λόγο, σχετικό με όσα διαδραματίζονται στην Παλαιστίνη.
Οι ελληνικές εκδόσεις Oposito, που εστιάζουν μεταξύ άλλων σε ψυχαναλυτικά, φεμινιστικά και κουίρ θέματα, ανακοίνωσαν ότι το βιβλίο της «Ψυχρή τρυφερότητα. Η άνοδος του συναισθηματικού καπιταλισμού» δεν έχει πλέον θέση στον κατάλογό τους. Αιτία, ένα άρθρο, μεταξύ άλλων, που η κοινωνιολόγος έγραψε τον Ιούλιο στο διαδικτυακό περιοδικό Fathom. Το άρθρο τιτλοφορείται «Ωρα να ξεσκεπάσουμε την απάτη του αντισιωνισμού» και ένα βασικό του επιχείρημα είναι ότι μετά την 7η Οκτωβρίου 2023, η διεθνής προοδευτική Αριστερά υποστηρίζει τις μειονότητες, αλλά όχι τους Εβραίους. «Σε έναν κόσμο γεμάτο διώξεις, πολέμους, γενοκτονίες, σφαγές, εμφυλίους», γράφει η Ιλούζ στο άρθρο της, «η εμμονή με την οποία τα εγκλήματα του Ισραήλ απομονώνονται προς καταδίκη δεν μπορεί παρά να εγείρει την υποψία ότι διακυβεύεται κάτι περισσότερο από τις ίδιες αμαρτίες του Ισραήλ».
Οι εκδόσεις Oposito ανακοίνωσαν ότι η προτεραιοποίηση τέτοιων θέσεων από την Ιλούζ «ενώ συντελείται μια γενοκτονία στη Γάζα (κι ας διαφωνεί η ίδια με τη χρήση της λέξης “γενοκτονία”) λειτουργεί παρελκυστικά και παραπλανητικά, σχετικοποιώντας καταστάσεις και συνθήκες, δημιουργώντας διάχυση ευθυνών και ανακατευθύνοντας την προσοχή μακριά από την ουσία». Ως δείγμα αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη, συνέχιζε η ανακοίνωση, «αποφασίσαμε να θέσουμε το βιβλίο “Ψυχρή Τρυφερότητα” εκτός κυκλοφορίας, να μην προβούμε ξανά στην έκδοσή του και να αποδεσμεύσουμε τα δικαιώματά του».
Η επιστολή
Πώς σχολιάζει την απόφαση των εκδόσεων η ίδια η κοινωνιολόγος; «Πριν από μερικούς μήνες», λέει στη γραπτή επικοινωνία της με την «Κ» η Εβα Ιλούζ, «επιλέχθηκα για να τιμηθώ με τη σημαντικότερη διάκριση στο Ισραήλ, το Βραβείο του Ισραήλ. Ο τότε υπουργός Παιδείας Γιοάβ Κις μού το αρνήθηκε. Ο λόγος που επικαλέστηκε ήταν ότι το 2021 είχα υπογράψει μια επιστολή προς το Δικαστήριο της Χάγης, με την οποία ζητούσα να ερευνήσει ενδεχόμενα εγκλήματα πολέμου Ισραηλινών στρατιωτών στη Δυτική Οχθη εις βάρος Παλαιστινίων. Ο υπουργός υποστήριξε ότι θα λάμβανα το βραβείο μόνο αν ζητούσα συγγνώμη. Σε άρθρο μου που δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες Haaretz, Le Monde και Sueddeutsche Zeitung, αρνήθηκα να το πράξω και επανέλαβα ότι εξακολουθώ να στηρίζω τους λόγους για τους οποίους υπέγραψα εκείνη την επιστολή, παραιτούμενη έτσι από μια τόσο υψηλή διάκριση. Αναφέρω το περιστατικό για να εξηγήσω ότι, προς μεγάλη μου λύπη, η απόφαση του Oposito είναι ακριβώς της ίδιας φύσης: “Λες κάτι που δεν μας αρέσει, σε τιμωρούμε”».
Ενώ όλες οι δημόσιες παρεμβάσεις της, τονίζει η κοινωνιολόγος, έχουν γίνει στο όνομα της Αριστεράς («στην οποία εξακολουθώ να ανήκω, αν και της ασκώ κριτική»), η ίδια αισθάνεται ότι «ακυρώνεται» επειδή δεν εκφράζει τη «σωστή» γνώμη. «Δεν μου επιτρέπεται», σημειώνει, «να διαφωνήσω με την καθιερωμένη άποψη (“doxa”). Πόσο ειρωνικό για έναν αριστερό εκδοτικό οίκο! Πόσο ειρωνικό να χρησιμοποιεί τις ίδιες σκληρές τακτικές με έναν ακροδεξιό Ισραηλινό υπουργό! Αντί να ενθαρρύνουν τη γόνιμη αντιπαράθεση και τον διάλογο, ο Κις και το Oposito επιχειρούν να τα εξουδετερώσουν, να τα εξαλείψουν, να “καθαρίσουν” τον χώρο από φωνές που θεωρούν μολυσματικές».
Η κυβέρνηση – Δεν δικαιούνται άραγε και οι Ισραηλινοί να έχουν μια δυσλειτουργική, ακραία, φανατική κυβέρνηση, όπως δυστυχώς έχουν τόσα άλλα κράτη;
Το θέμα προκάλεσε αρκετές διαδικτυακές αντιδράσεις, ενώ στο κάδρο μπήκαν και οι εκδόσεις Τοποβόρος, που με δική τους ανακοίνωση χαρακτήρισαν «μία ακόμη πράξη αντι-εβραϊσμού» την κίνηση του Oposito – σύμφωνα μάλιστα με πληροφορίες, προτίθενται να εκδώσουν οι ίδιοι το αποσυρμένο βιβλίο της Ιλούζ.
Αόρατα θύματα
«Τι ακριβώς είπα ώστε να αξίζω μια τέτοια, ανακριτικού χαρακτήρα, μεταχείριση;», αναρωτιέται σχετικά με τη στάση του Oposito η κοινωνιολόγος. «Από τις 7 Οκτωβρίου 2023», συνεχίζει, «λέω ότι η αντίδραση της προοδευτικής Αριστεράς παγκοσμίως συνιστά μια ηθικά αποτρόπαιη αντιστροφή: κατηγόρησε τα θύματα από το Ισραήλ, τα κατέστησε υπεύθυνα για τον θάνατό τους και μετέτρεψε την οργάνωση που τρομοκρατεί τόσο τον παλαιστινιακό πληθυσμό όσο και τους Ισραηλινούς σε “Τσε Γκεβάρα” και σε ήρωα της αντίστασης. Υπερασπίζομαι τα δικαιώματα των Παλαιστινίων, αλλά βλέπω τη Χαμάς ως μια ακραία τρομοκρατική οργάνωση, που ενσαρκώνει μια γενοκτονική ιδεολογία: την καταστροφή του Ισραήλ και πιθανώς των ίδιων των Εβραίων».
Η Ιλούζ τονίζει επίσης ότι μερίδα της προοδευτικής Αριστεράς έχει ζητήσει τη διάλυση του ισραηλινού κράτους. «Αυτό είναι εξωφρενικό. Εχει ζητήσει κανείς τη διάλυση της Ρωσίας; Του Ιράν; Της Συρίας; Κι όμως, στην περίπτωση του Ισραήλ, κάποιοι αισθάνονται ότι έχουν την ηθική νομιμοποίηση να ζητούν την εξάλειψή του. Η προοδευτική Αριστερά συμπεριφέρθηκε σαν η σφαγή, τα βασανιστήρια και οι βιασμοί 1.200 Ισραηλινών αμάχων να μη μετρούσαν. Σαν να ήταν αόρατα αυτά τα θύματα».
Αναφερόμενη στο επίμαχο άρθρο της στο περιοδικό Fathom, η Ιλούζ εξηγεί πως βασική θέση της ήταν ότι για την προοδευτική Αριστερά οι Εβραίοι είναι η μόνη μειονότητα που δεν επιτρέπεται να ορίσει τoν λόγο που αρνείται την αξιοπρέπειά της. «Οταν οι Αφροαμερικανοί ή οι γυναίκες λένε ότι η χρήση μιας συγκεκριμένης λέξης είναι προσβολή, τους ακούμε – και σωστά πράττουμε. Εχουμε επιτρέψει στις μειονότητες να ορίζουν εκείνες τα όρια της αξιοπρέπειάς τους. Οταν όμως οι Εβραίοι λένε ότι όροι όπως “Zio-Nazi” (Σιω-ναζί) προκαλούν βαθύ τραύμα στην αξιοπρέπειά τους, η Αριστερά αδιαφορεί, στερώντας τους αυτό που αναγνωρίζει σε άλλες ομάδες. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι ένα μεγάλο κομμάτι της Αριστεράς δεν αντιλαμβάνεται τους Εβραίους ως μειονότητα· τους βλέπει μέσα από το παλιό αντισημιτικό αφήγημα, που τους θέλει ισχυρούς και όχι ευάλωτη μειονότητα που χρήζει προστασίας, όπως όλες οι άλλες», υπογραμμίζει η κοινωνιολόγος.
«Οι Εβραίοι είναι στην πραγματικότητα η μικρότερη σχεδόν μειονότητα στον δυτικό κόσμο», υποστηρίζει. «Και όμως, τα τελευταία δύο χρόνια έχουν υπάρξει τα θύματα των περισσότερων εγκλημάτων μίσους. Οταν, λοιπόν, ο Γιάνης Βαρουφάκης λέει “αν απειληθεί έστω κι ένας Εβραίος, οπουδήποτε, μόνο και μόνο επειδή είναι Εβραίος, θα φορέσω το άστρο του Δαυίδ στο πέτο μου και θα δείξω την αλληλεγγύη μου”, θα ήθελα εκείνος και το Oposito να το πράξουν όντως, να ακούσουν και να καταγράψουν το γεγονός ότι οι Εβραίοι σε όλο τον κόσμο έχουν καταστεί εξαιρετικά ευάλωτοι, με τρόπο πρωτοφανή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο· ότι αποτελούν στόχο εγκλημάτων, δέχονται επιθέσεις στους δρόμους, φιμώνονται, διασύρονται, στιγματίζονται – όπως έκανε σε εμένα το Oposito».
Εγκληματίες – Δεν υπάρχει απολύτως καμία δυσκολία στο να αντιτάσσεται κανείς στους εγκληματίες που βρίσκονται στην ισραηλινή κυβέρνηση και ταυτόχρονα να παραμένει σιωνιστής.
Τη ρωτάμε ποιος κατά τη γνώμη της είναι ο λόγος πίσω από αυτή τη στάση της προοδευτικής Αριστεράς. «Δεν θέλει να θεωρηθεί ύποπτη για αντισημιτισμό», αποκρίνεται εκείνη και προσθέτει ότι και ο αντισιωνισμός, «που αρνείται στους Εβραίους το νόμιμο δικαίωμα να έχουν κράτος», επικίνδυνος είναι. «Αξίζει να γελάσει κανείς με το γεγονός ότι μια μικροσκοπική χώρα, όχι μεγαλύτερη από τη Βρετάνη ή το Νιου Τζέρσεϊ, περιτριγυρισμένη από πολυπληθέστερα εχθρικά κράτη, έχει μετατραπεί σε δαιμονική υπερδύναμη. Το Ισραήλ κατέχει ανάμεσα στα κράτη τη θέση που κατείχαν στο παρελθόν οι Εβραίοι. Ο αντισιωνισμός δεν είναι τίποτα άλλο από μια ανασκευασμένη εκδοχή του αντισημιτισμού», λέει η καθηγήτρια.
«Ας το εξηγήσω: όταν οι Αφροαμερικανοί απέκτησαν πολιτικά δικαιώματα, η εικόνα του μαύρου άντρα ως εγκληματία ή της μαύρης γυναίκας ως “βασίλισσας των επιδομάτων” άρχισε να κατακλύζει τις δημόσιες αναπαραστάσεις. Ηταν μια ανασκευασμένη εκδοχή του ρατσισμού εις βάρος των μαύρων. Είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι μια τόσο ρατσιστική κοινωνία, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα εγκατέλειπε ξαφνικά το μίσος για τους μαύρους. Βρήκε νέους τρόπους να το εκφράζει, με νέες εικόνες, νέες βρισιές, νέα στίγματα», υπογραμμίζει η Ιλούζ και προσθέτει το παράδειγμα της σύγχρονης νεοναζιστικής Ακροδεξιάς στη Γερμανία, που αντί να χρησιμοποιεί τη λέξη «φυλή», αξιοποιεί όρους όπως «ταυτότητα» και «πολιτισμός», αναπλαισιώνοντας με νέες λέξεις, ιδέες που δεν είναι πια αποδεκτές. «Δεν υπάρχει απολύτως καμία δυσκολία», προσθέτει, «στο να ασκήσει κανείς κριτική, να αντιταχθεί, να αγωνιστεί ενάντια στους εγκληματίες που βρίσκονται σήμερα στην ισραηλινή κυβέρνηση και ταυτόχρονα να παραμένει σιωνιστής, δηλαδή να αναγνωρίζει στους Εβραίους το δικαίωμα στο κράτος τους».
Οντολογική ενοχή
Της επισημαίνουμε ότι σε πρόσφατη συνέντευξή του («Κ», 3.8.25), ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μπράουν και βετεράνος του ισραηλινού στρατού, Ομερ Μπάρτοβ, δήλωσε ότι «ο κύριος υπαίτιος του αντισημιτισμού σήμερα σε όλο τον κόσμο είναι το ισραηλινό κράτος». Συμφωνεί; «Επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω το εξής: Υπάρχει κάποια άλλη πληθυσμιακή ομάδα για την οποία θα μπορούσε να ειπωθεί κάτι τέτοιο; Θα μπορούσατε να πείτε ότι μισείτε τον λαό του Κονγκό που ζει και εργάζεται στις δυτικές χώρες εξαιτίας των τρομερών και φρικτών πολέμων που μαίνονται στο Κονγκό αυτήν τη στιγμή; Δεν υπάρχει στοιχειωδώς δίκαιος κόσμος στον οποίο θα μπορούσαμε να πούμε κάτι τέτοιο. Γιατί, λοιπόν, είναι δυνατόν να το λέμε για τους Εβραίους που ζουν ειρηνικά στις δυτικές χώρες; Γιατί να κατηγορούμε τα θύματα για τα ειδεχθή εγκλήματα που υφίστανται;», απαντά η Ιλούζ.
«Ο αντισημιτισμός», συνεχίζει, «αποδίδει στους Εβραίους “οντολογική ενοχή”: τους θεωρεί υπεύθυνους για εγκλήματα που δεν διέπραξαν. Ή, αν τα διέπραξαν, κρίνει αυτά τα εγκλήματα με διαφορετικό μέτρο, χαρακτηρίζοντάς τα μοχθηρά με μοναδικό τρόπο, σε αντίθεση με τα “συνηθισμένα” εγκλήματα άλλων. Σήμερα, το Ισραήλ θεωρείται το επίκεντρο του κακού. Αλλά θα έπρεπε να κρίνεται και να καταδικάζεται όπως όλα τα κράτη που κάνουν πολέμους, με βάση την πολιτική και στρατιωτική λογική».
Επομένως, δεν είναι δόκιμο να ταυτίζουμε όλους τους Εβραίους με το ισραηλινό κράτος· είναι μια επικίνδυνη γενίκευση, σωστά; «Φυσικά και είναι», καταλήγει η Ιλούζ. «Επαναλαμβάνω: Αυτό που είναι μοναδικό στον τρόπο που αντιμετωπίζεται το Ισραήλ, είναι ότι δαιμονοποιείται όπως καμία άλλη χώρα. Δεν δικαιούνται άραγε και οι Ισραηλινοί να έχουν μια δυσλειτουργική, ακραία, φανατική κυβέρνηση, όπως δυστυχώς έχουν τόσα άλλα κράτη; Υπάρχει μια μεγάλη ιρανική διασπορά στις δυτικές χώρες. Θεωρεί κανείς αυτούς τους ανθρώπους υπεύθυνους για το άγριο ιρανικό καθεστώς; Θα μποϊκοτάραμε ποτέ Ιρανούς κινηματογραφιστές επειδή τους τελευταίους μήνες το Ιράν αύξησε κατά 75% τις εκτελέσεις; Δεν νομίζω. Αντί να τους μποϊκοτάρουμε, τους αγκαλιάζουμε. Γιατί, λοιπόν, κάνουμε το αντίθετο με τους Ισραηλινούς; Επειδή είναι Εβραίοι. Επειδή κουβαλούν την “οντολογική ενοχή”».
