Το να ζεις δίπλα στη Ρωσία είναι εμπειρία που διαμορφώνει λαούς και νοοτροπίες. Η Φινλανδία το γνωρίζει όσο λίγες χώρες. Συνορεύουμε με τη Ρωσία σε γραμμή 1.340 χιλιομέτρων, το μεγαλύτερο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ενωσης με αυτήν. Από τον Μεσαίωνα, όταν η συνθήκη του Παχκινασάαρι το 1323 όρισε τα σύνορα Σουηδίας και Νόβγκοροντ, βρεθήκαμε στο άκρο της Δύσης που ακουμπούσε Ανατολή. Από το 1809 έως το 1917, ως Μεγάλο Δουκάτο της ρωσικής αυτοκρατορίας, μάθαμε να ζούμε στη σκιά της Αγίας Πετρούπολης, που πριν αιώνες υπήρξε φινλανδικό ψαροχώρι μέσα σε βάλτο και είχε γίνει μία από τις ομορφότερες στον κόσμο. Η ανεξαρτησία μας ήρθε μόλις κατέρρευσε ο τσαρισμός.
Ο 20ός αιώνας υπήρξε καθοριστικός. Ο παππούς μου κολυμπούσε στη λίμνη Λάντογκα, σήμερα ρωσικό έδαφος, και τραυματίστηκε στον Χειμερινό Πόλεμο του 1939 κατά τον οποίο η Σοβιετική Ενωση εισέβαλε στη χώρα μας. Η οικογένειά μου θυμάται εκδρομές για Σαββατοκύριακο στην Αγία Πετρούπολη. Κατά τον Χειμερινό Πόλεμο (1939-40) και τον Πόλεμο Συνέχειας (1941-44) πάνω από 400.000 Καρελιανοί ξεριζώθηκαν από σπίτια, χωράφια και τάφους προγόνων. Είχαν μία ώρα να πάρουν ό,τι μπορούσαν και να φύγουν στο άγνωστο. Ηταν τραγωδία αντίστοιχη της Μικρασιατικής Καταστροφής, χωρίς σφαγές, αλλά με βαθύ πόνο.
Η ειρήνη του 1944 μάς στοίχισε το Βίμποργκ, τότε δεύτερη πόλη της Φινλανδίας, που χάθηκε οριστικά. Μετά τον πόλεμο και έως την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης ζούσαμε σε ιδιότυπη ισορροπία. Η «φιλική συνύπαρξη», όπως καθιερώθηκε από τη δεκαετία του ’50, επέβαλε περιορισμούς αλλά δημιούργησε και ευκαιρίες. Το εμπόριο ανθούσε, οι συναλλαγές γίνονταν με ανταλλαγές προϊόντων και η βιομηχανία μας έβρισκε σίγουρες αγορές στα ανατολικά. Σαν παιδί θυμάμαι τη Σοβιετική Ενωση να υπάρχει πάντα στο φόντο.
Η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης έφερε και τη δική μας κατάρρευση. Το ΑΕΠ μειώθηκε σχεδόν 15% σε τρία χρόνια, βυθίζοντάς μας σε κρίση βαθύτερη από την ελληνική του 2010. Χιλιάδες υπέφεραν. Πολιτικά όμως ήταν η καλύτερη περίοδος στις σχέσεις μας με τους Ρώσους. Τα «χρόνια χάους» του Γέλτσιν, όπως τα αποκαλούν οι ίδιοι, για εμάς ήταν ό,τι πιο κοντινό σε δημοκρατικό γείτονα που ζήσαμε ποτέ με τη Ρωσία.
Με την ανάκαμψη και την ένταξη στην Ε.Ε. το 1995 οι σχέσεις αναπτύχθηκαν. Η τέχνη και οι επαφές υπήρχαν ήδη, τώρα ήρθε ξανά το εμπόριο και η κίνηση ανθρώπων. Το τρένο Ελσίνκι – Αγία Πετρούπολη έκανε το ταξίδι σε λίγες ώρες. Στο Λαπενράντα και αλλού οι Ρώσοι τουρίστες γέμιζαν τα μαγαζιά. Για λίγο φάνηκε πως η κανονικότητα ήταν δυνατή.
Οι προειδοποιήσεις υπήρχαν. Οι πόλεμοι στην Τσετσενία, η αυταρχική εδραίωση του Πούτιν, τα πρώτα σύννεφα με την Ουκρανία το 2004-2008. Η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 άλλαξε σταδιακά το κλίμα, αλλά ακόμη και τότε πολλοί συνέχιζαν να βλέπουν τη Ρωσία σαν έναν δύσκολο αλλά φιλικό γείτονα. Ολα κατέρρευσαν με την εισβολή του 2022.
Οι ασκήσεις του φινλανδικού στρατού ξεκινούν με τη φράση «ο εχθρός έχει πραγματοποιήσει απόβαση 5-10 χλμ. ανατολικά». Ετσι γίνεται εδώ και δεκαετίες. Ο στρατός μας δεν υπάρχει για να μας προστατεύσει από τη Σουηδία.
Υποθέτω ότι μπορώ να μοιραστώ ένα «μυστικό». Δεν είναι τυχαίο ότι οι ασκήσεις του φινλανδικού στρατού ξεκινούν με τη φράση «ο εχθρός έχει πραγματοποιήσει απόβαση 5-10 χλμ. ανατολικά». Ετσι γίνεται εδώ και δεκαετίες. Ο στρατός μας δεν υπάρχει για να μας προστατεύσει από τη Σουηδία, όπως άλλωστε είπε και ο Φινλανδός πρόεδρος πριν από λίγες εβδομάδες.
Σήμερα, χωρίς μάχες, ζούμε σε γκρίζα ζώνη υβριδικού πολέμου. Η Ρωσία παρεμβαίνει στα GPS στην ανατολική Φινλανδία δυσκολεύοντας πτήσεις και πλοήγηση. Τρίτοι ενεργούν εκ μέρους της σαμποτάροντας καλώδια δεδομένων και ενεργειακές συνδέσεις στη Βαλτική. Με δική μας αφέλεια πουλήσαμε σε ρωσικά συμφέροντα γη και νησιά δίπλα σε αεροδρόμια και κρίσιμες θαλάσσιες γραμμές. Αυτές είναι πράξεις που μας καθιστούν πιο ευάλωτους.
Με βάση την εμπειρία αιώνων, η στρατηγική της Ρωσίας είναι να επεκτείνει τη ζώνη επιρροής της έξω από τα σύνορά της, ώστε να αποφεύγει πολέμους στο έδαφός της. Ο μηχανισμός είναι αμυντικός και επεκτατικός. Υπήρξε διακοπή μόνο από το 1991 έως το 2008 ή το 2014, αλλά σήμερα επιστρέψαμε στη Ρωσία που γνωρίζαμε, με άλλο όνομα, τον προηγούμενο αιώνα.
Για εμάς είναι βάρος να ζούμε με αυτόν τον γείτονα. Θέλουμε ειρήνη, αλλά όσο η Ρωσία του Πούτιν, με την αποδοχή των πολιτών της, συνεχίζουν την ιμπεριαλιστική συμπεριφορά, καμία εμπιστοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει. Ούτε τώρα ούτε στο άμεσο μέλλον. Ζούμε δίπλα σε μια χώρα που βάζει την ισχύ πάνω από το δίκαιο, την επιβολή πάνω από τη συνεργασία και τον φόβο πάνω από την εμπιστοσύνη. Αυτή είναι η πραγματικότητα του να ζεις δίπλα στη Ρωσία.
* Ο κ. Τέμου Λέχτινεν είναι πρόεδρος του Ελληνοφινλανδικού Επιμελητηρίου, μέλος δημοτικού συμβουλίου Βάρης – Βούλας – Βουλιαγμένης.
