Ο Ντόναλντ Τραμπ είχε προαναγγείλει ήδη κατά την προεκλογική περίοδο ότι θα διευθετούσε τον πόλεμο στην Ουκρανία εντός 24 ωρών. Αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του, διαπίστωσε την πολυπλοκότητα του ζητήματος. Παρ’ όλα αυτά, έχει έκτοτε επενδύσει σημαντικό πολιτικό και διπλωματικό κεφάλαιο στις προσπάθειες εξεύρεσης κάποιας, έστω προσωρινής, λύσης.
Προκειμένου αυτές να στεφθούν με επιτυχία έπρεπε να αποκαταστήσει τους διαύλους επικοινωνίας με τον Ρώσο ομόλογό του, οι οποίοι μετά την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία είχαν απενεργοποιηθεί από το σύνολο των ηγετών της Δύσης. Προφανώς, δεν μπορούσε να υπάρξει πρόοδος εφόσον η διαβούλευση με ένα από τα δύο μέρη του προβλήματος, δηλαδή τη Ρωσία, είχε καταστεί αδύνατη.
Υπό αυτή την έννοια, ο Αμερικανός πρόεδρος πιστώνεται την άρση του αδιεξόδου, κάνοντας το πρώτο βήμα προσέγγισης με τον μέχρι πρότινος περιθωριοποιημένο από τον δυτικό κόσμο Πούτιν. Σημειωτέον πως για ένα σημαντικό μέρος της παγκόσμιας κοινότητας, από τον αραβικό κόσμο και την Τουρκία μέχρι την Κίνα, την Ινδία και τον Παγκόσμιο Νότο, οι συνεργασίες με τη Μόσχα δεν έχουν περιοριστεί, αντιθέτως σε αρκετές περιπτώσεις τής δίνουν τη δυνατότητα να παρακάμπτει τις κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί.
Εντούτοις, ο τρόπος που ο Αμερικανός πρόεδρος αποφάσισε να επαναφέρει τη Ρωσία στις διαβουλεύσεις για το μέλλον της Ουκρανίας έχει τρία δομικά προβλήματα: Πρώτον, υιοθετεί τη ρωσική άποψη πως η ουκρανική ηγεσία φέρει σε μεγαλύτερο βαθμό την ευθύνη της πολεμικής αναμέτρησης, πιθανότατα γιατί ο Πούτιν ταυτίζει τον Ζελένσκι με τον Μπάιντεν, πείθοντας τον Τραμπ ότι ο πρώτος λειτούργησε ως ενεργούμενο του δεύτερου.
Εν συνεχεία, βλέπει τους Ευρωπαίους ως μέρος του προβλήματος γιατί έχουν επιβάλει 18 πακέτα κυρώσεων και δεν προτείνουν κάτι ρεαλιστικά εποικοδομητικό, που εντέλει μόνο ο Τραμπ πιστεύει πως κάνει, επομένως δεν τους ακούει. Είναι πεπεισμένος ότι η λύση του προβλήματος βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια τα δικά του και του Πούτιν.
Τρίτον, η επίλυση του Ουκρανικού εντάσσεται σε μια ευρύτερη ατζέντα που αφορά τόσο στις σχέσεις Ουάσιγκτον – Μόσχας όσο και στη χρησιμότητα της δεύτερης για την ανάσχεση του Πεκίνου. Ετσι, η αποκατάσταση των σχέσεων με τη Ρωσία και δη με αμοιβαία διάθεση πολυεπίπεδων συμπράξεων (επί παραδείγματι στην εκμετάλλευση των ορυκτών στον Αρκτικό Κύκλο, δεδομένου πως η Ρωσία διαθέτει τον μεγαλύτερο στόλο παγοθραυστικών παγκοσμίως, ή των σπάνιων γαιών που βρίσκονται και σε προσαρτημένα εδάφη της Ουκρανίας) καθίσταται προτεραιότητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αρα, τα συμφέροντα της Ουκρανίας, όπως και η υπεράσπιση της υφιστάμενης τάξης πραγμάτων και των προνοιών της, όπως το απαραβίαστο των συνόρων και η εδαφική ακεραιότητα, αποτελούν για τον Αμερικανό πρόεδρο ψιλά γράμματα και δεν ορίζουν την τελική στάση της Ουάσιγκτον.
Είναι όμως ενθαρρυντικό ότι, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Τραμπ, οι όποιες εμπορικές-ενεργειακές συνεργασίες με τη Μόσχα θα ακολουθήσουν μια συμφωνία για την Ουκρανία. Είναι πρόδηλο ότι ο ένοικος του Λευκού Οίκου υπολήπτεται περισσότερο τον Πούτιν από ό,τι τον Ζελένσκι και τον θεωρεί χρησιμότερο για την επίτευξη των στόχων του, που υπερβαίνουν κατά πολύ τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Οι κυρώσεις στο συρτάρι – Οι δασμοί και οι κυρώσεις μπαίνουν στο ράφι. Ενώ πριν από οκτώ μέρες έληξε ένα ακόμη τελεσίγραφο προς τον Ρώσο πρόεδρο για εκεχειρία, όχι μόνο δεν υπήρξαν συνέπειες, αλλά νομιμοποιήθηκε κιόλας με τη συνάντηση στην Αλάσκα.
Ευρωπαϊκή αδυναμία
Στη μεγάλη εικόνα, μία ευρύτερη συνεννόηση με το Κρεμλίνο, που θα περιλαμβάνει τον έλεγχο της διασποράς πυρηνικών και άλλες διευθετήσεις ασφαλείας, θα πλασαριστεί από τον Τραμπ ως καθοριστική συμβολή του στην παγκόσμια ειρήνη αλλά και στην ευρωπαϊκή ασφάλεια, αφαιρώντας έτσι από τους Ευρωπαίους το επιχείρημα περί της ρωσικής απειλής. Οι τελευταίοι, όμως, θα ήθελαν οι ΗΠΑ να συνδιαμορφώσουν την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας την επομένη της λήξης του πολέμου στην Ουκρανία, προσφέροντας εγγυήσεις που θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά έναντι των αναθεωρητικών βλέψεων της Ρωσίας.
Η δυσκολία τους συνίσταται στην αδυναμία τους να πείσουν τον Τραμπ ότι η Ρωσία του Πούτιν είναι αναξιόπιστη και επικίνδυνη. Και εδράζεται στην απροθυμία του Αμερικανού προέδρου να ασκήσει ουσιαστική πίεση στη Μόσχα για να την υποχρεώσει να συμβιβαστεί στην Ουκρανία, τερματίζοντας έτσι τον πόλεμο. Αυτό αποδίδεται στην κυνική οπτική του Τραμπ πως η ανάπτυξη ενός modus operandi με τη Ρωσία είναι μεγαλύτερης αξίας έναντι οποιασδήποτε λύσης στην Ουκρανία, γιατί οι ΗΠΑ θα ωφεληθούν τόσο επιχειρηματικά/επενδυτικά όσο και γεωπολιτικά, αλλάζοντας τους παγκόσμιους συσχετισμούς. Όσο επιπόλαια και αν είναι η άποψη ότι η Ρωσία θα αποστασιοποιηθεί από την Κίνα, για την ώρα είναι καθοριστική.
Ο Πούτιν, από την άλλη, αποπειράται να καθησυχάσει τον Τραμπ ως προς τις επιδιώξεις του, προσφέροντάς του τα δυνητικά οφέλη της εξομάλυνσης των αμερικανορωσικών σχέσεων. Ευελπιστεί ότι ο Αμερικανός ομόλογός του, διαπιστώνοντας και την αδιαλλαξία του για το Ουκρανικό, θα υποχρεωθεί να στραφεί σε Ευρωπαίους και Ζελένσκι, που θεωρεί αδύναμους κρίκους, και να τους ζητήσει να δείξουν περισσότερη συμβιβαστική διάθεση. Ο Πούτιν θα μπορούσε σε μεταγενέστερη φάση να εμφανίσει κάποιες προαποφασισμένες, ήσσονος σημασίας, παραχωρήσεις σε σχέση με τον μαξιμαλισμό που εκφράζει δημοσίως, ως δήθεν αποτέλεσμα της σκληρής διαπραγμάτευσης εκ μέρους του Τραμπ. Αρκεί ο τελευταίος να αναδειχθεί σε ειρηνοποιό, ο οποίος σταμάτησε έναν πόλεμο και έσωσε χιλιάδες ζωές στρατιωτών και πολιτών, ανακόπτοντας παράλληλα την αλόγιστη σπατάλη αμερικανικών κεφαλαίων.
Εφόσον εκ των πραγμάτων ο ρόλος του Πούτιν εξελίσσεται σε καταλυτικό, διατηρεί τη δυνατότητα να ελίσσεται με ευχέρεια έναντι του Τραμπ. Κάτι που επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι παρότι δεν του προσέφερε κάτι χειροπιαστό στην Αλάσκα, το θέμα των κυρώσεων και δασμών μπαίνει στο ράφι, τουλάχιστον για τις επόμενες εβδομάδες. Δηλαδή, ενώ πριν από οκτώ μέρες έληξε χωρίς αποτέλεσμα ένα ακόμη τελεσίγραφο προς τον Ρώσο πρόεδρο ώστε να δεχθεί την κατάπαυση του πυρός, όχι μόνο δεν υπήρξαν συνέπειες, αλλά νομιμοποιήθηκε κιόλας με τη συνάντηση στην Αλάσκα.
Πρώτα οι business – Στα μάτια του Αμερικανού προέδρου η ανάπτυξη ενός modus operandi με τη Ρωσία είναι μεγαλύτερης αξίας έναντι οποιασδήποτε λύσης
στην Ουκρανία, γιατί οι ΗΠΑ θα ωφεληθούν τόσο επιχειρηματικά/επενδυτικά όσο και γεωπολιτικά.
Πιο κοντά στην απόσυρση;
Το ναυάγιο αποφεύχθηκε, τουλάχιστον σε αυτή τη φάση. Και οι δύο πλευρές έδωσαν έμφαση στον αμοιβαίο σεβασμό, μία συνθήκη που δεν φαίνεται εξίσου να μοιράζονται απέναντι σε Ευρωπαίους και Ουκρανούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πούτιν παρακάλεσε κατά τη συνέντευξη Τύπου να μην τορπιλίσουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες και ο Ζελένσκι την πρόοδο που συντελέστηκε στις συνομιλίες με τον Τραμπ.
Εφόσον δεν προέκυψε συμφωνία, πώς θα ικανοποιηθούν οι μίνιμουμ όροι του, όπως μία έστω μερική κατάπαυση του πυρός ή ο ορισμός μιας τριμερούς συνάντησης με τη συμμετοχή του Ζελένσκι; Mήπως μετά την Αλάσκα είμαστε πιο κοντά στην απόσυρση/αποστασιοποίησή του από τις διαδικασίες επίλυσης; Και αν δημιουργούνται από πλευράς Τραμπ οι προϋποθέσεις για άρση της απομόνωσης του Ρωσίας, το ζητούμενο είναι υπό ποιες προϋποθέσεις μπορεί αυτή να συντελεστεί. Γιατί τελικά, κάθε φορά που ο Τραμπ απογοητεύεται από την άτεγκτη στάση της Ρωσίας, διαπιστώνοντας τις δυσκολίες επίτευξης συμφωνίας, αντί να αυξάνει την πίεση στη Μόσχα, αξιώνει από τον Ζελένσκι να τον διευκολύνει, αποδεχόμενος τους δυσβάστακτους όρους του Πούτιν.
* O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
