Η αφορμή για την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δόθηκε στο Σεράγεβο της Βοσνίας, στις 28 Ιουνίου 1914, όταν ο Σερβοβόσνιος επαναστάτης Γκαμπρίλο Πρίντσιπ δολοφόνησε τον διάδοχο του αυστροουγγρικού θρόνου Φραγκίσκο Φερδινάνδο και τη σύζυγό του Σοφία.
Ωστόσο, είχαν προηγηθεί τρεις ακόμα κρίσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να ενεργοποιήσουν τον μηχανισμό του ολέθρου, το ξέσπασμα ενός πολέμου στην Ευρώπη: η Βοσνιακή Κρίση του 1908, η Β’ Κρίση του Μαρόκου του 1911 και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-1913. Αλλωστε, τα ισχυρά κράτη της Ευρώπης είχαν χωριστεί ήδη από το 1907 σε δύο μεγάλα στρατόπεδα και η διολίσθηση σε έναν γενικευμένο πόλεμο έμοιαζε να είναι αναπόφευκτη.
Επειτα από τις νίκες της στους Βαλκανικούς Πολέμους, το κύρος της Σερβίας εξυψώθηκε κατά πολύ ανάμεσα στους νοτιοσλαβικούς πληθυσμούς της Αυστροουγγαρίας. Στις αρχές του 1914 οι Αυστριακοί επιτελείς άρχισαν να επεξεργάζονται πολεμικά σχέδια για την εξουδετέρωση της Σερβίας, θεωρώντας ότι απειλούσε τη συνοχή της πολυεθνικής αυτοκρατορίας τους. Σύντομα ξεκίνησε ένας πόλεμος νεύρων μεταξύ της Βιέννης και του Βελιγραδίου, στη διάρκεια του οποίου αμφότερες οι πλευρές προέβησαν σε διάφορες προκλήσεις. Μία από αυτές ήταν η διοργάνωση στρατιωτικών γυμνασίων εκ μέρους της Αυστροουγγαρίας στη Βοσνία, μια περιοχή την οποία εποφθαλμιούσαν να εντάξουν στον εθνικό κορμό τους οι Σέρβοι. Μάλιστα, οι Αυστριακοί προγραμμάτισαν να επισκεφθεί ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος το Σεράγεβο στις 28 Ιουνίου 1914, ημέρα της εθνικής επετείου των Σέρβων. Επρόκειτο για πρόκληση, η οποία, σύμφωνα με τους Σέρβους εθνικιστές, έπρεπε να ανταποδοθεί.
Ο Φραγκίσκος Φερδινάνδος δολοφονήθηκε κατά τη δεύτερη απόπειρα κατά της ζωής του που πραγματοποίησαν οι Σερβοβόσνιοι επαναστάτες την ημέρα της επίσκεψής του στην πόλη. Παρά ταύτα μεσολάβησε ένας ολόκληρος μήνας από τη δολοφονία του έως την έκρηξη του πολέμου. Κατά τη διάρκεια αυτών των τεσσάρων εβδομάδων διεξήχθη ένας έντονος διπλωματικός αγώνας στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, προκειμένου να αποφευχθεί η έναρξη ενός διμερούς πολέμου, ο οποίος το πιθανότερο ήταν ότι θα λάμβανε μεγαλύτερες διαστάσεις, εξελισσόμενος σε ευρωπαϊκό πόλεμο. Τόσο η Ρωσία όσο και η Γερμανία είχαν δηλώσει ότι, σε περίπτωση έκρηξης ενός αυστρο-σερβικού πολέμου, δεν θα έμεναν αμέτοχες. Αυτό το ενδεχόμενο θα ενέπλεκε στον πόλεμο και τη Γαλλία, σύμμαχο της Ρωσίας από το 1894 και άσπονδη εχθρό της Γερμανίας.
Οι Αυστριακοί, ωστόσο, φάνηκαν αποφασισμένοι να ρυθμίσουν οριστικά τις εκκρεμείς υποθέσεις τους με τη Σερβία μέσω ενός πολέμου. Εχοντας λάβει τη διαβεβαίωση της Γερμανίας ότι μπορούσε να υπολογίζει στη στρατιωτική συνδρομή της, στις 23 Ιουλίου 1914 η αυστριακή κυβέρνηση επέδωσε στη σερβική πλευρά ένα τελεσίγραφο, απαιτώντας να λάβει απάντηση εντός 48 ωρών. Στο τελεσίγραφο η σερβική κυβέρνηση κατονομαζόταν ως συνυπεύθυνη για τη δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου και αναφερόταν ότι έπρεπε να ικανοποιήσει μερικές απαιτήσεις των Αυστριακών. Επειτα από υπόδειξη της Ρωσίας, η Σερβία αποδέχθηκε όλους τους όρους των Αυστριακών, εκτός από εκείνον ο οποίος ζητούσε «να γίνει δεκτή η συνεργασία αυστριακών κρατικών οργάνων σε σερβικό έδαφος για την καταστολή της ανατρεπτικής δράσης που στρεφόταν κατά της εδαφικής ακεραιότητας της Αυστροουγγαρίας».
Ο συγκεκριμένος όρος των Αυστριακών ισοδυναμούσε ουσιαστικά με κατάλυση της κυριαρχίας της Σερβίας και, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν έγινε δεκτός. Οπως φάνηκε εκ των υστέρων, το τελεσίγραφο των Αυστριακών είχε γραφτεί με τέτοιον τρόπο ώστε να απορριφθεί από τη σερβική πλευρά. Η φιλοπόλεμη πτέρυγα στη Βιέννη είχε κερδίσει τον άτυπο αγώνα στο εσωτερικό της χώρας και η διενέργεια ενός προληπτικού χτυπήματος εναντίον της Σερβίας είχε προκριθεί ως η ιδανικότερη επιλογή. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Αυστριακοί επέδωσαν το τελεσίγραφο ακριβώς μετά την αναχώρηση του Γάλλου προέδρου Πουανκαρέ από την Αγία Πετρούπολη, όπου είχε μεταβεί προκειμένου να συναντήσει τον τσάρο Νικόλαο Β’.
Η σερβική κυβέρνηση πρότεινε την παραπομπή του θέματος στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή στις Μεγάλες Δυνάμεις, κάτι που δεν ικανοποίησε την αυστριακή πλευρά. Στις 25 Ιουλίου ο πρέσβης και οι διπλωμάτες της Αυστροουγγαρίας εγκατέλειψαν τη Σερβία. Στις 28 Ιουλίου η Βιέννη κήρυξε τον πόλεμο και το απόγευμα της ίδιας ημέρας το αυστριακό πυροβολικό έβαλε κατά του Βελιγραδίου. Ο Μεγάλος Πόλεμος είχε μόλις ξεκινήσει.
Επιμέλεια στήλης: Μυρτώ Κατσίγερα, Βασίλης Μηνακάκης, Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου, Αθανάσιος Συροπλάκης
