Στα τέλη Μαρτίου ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, Τζέισον Στάνλεϊ, ανακοίνωσε ότι παραιτείται και αναλαμβάνει καθήκοντα στο Munk School of Global Affairs and Public Policy στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο.
«Είστε στον Καναδά;», ρωτάω τον Στάνλεϊ όταν τον βλέπω στην οθόνη του υπολογιστή μου. «Ολοι αυτό νομίζουν, πως έβαλα δύο ρούχα σε μια βαλίτσα και το έσκασα σε ένα βράδυ. Τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Eχω δύο μικρά παιδιά που ακόμη πηγαίνουν σχολείο, πρέπει να παραδώσω βαθμούς, χρειάζομαι τον μισθό μου και πρέπει να οργανώσω το επόμενο βήμα. Δεν με κυνηγάει κανείς, δεν διατρέχω κάποιον κίνδυνο, απλώς είπα πως δεν μπορώ να ζω σε μια δικτατορία», εξηγεί.
Είχε προηγηθεί μια παρόμοια ανακοίνωση τον περασμένο Νοέμβριο από τους καθηγητές Ιστορίας στο ίδιο πανεπιστήμιο, Μάρσι Σορ και Τίμοθι Σνάιντερ. «Ο Τιμ κι εγώ είχαμε έρθει στο Τορόντο τον Αύγουστο του 2024 με τα παιδιά μας για ένα έτος εκπαιδευτικής άδειας από το Γέιλ. Ζούσαμε ήδη εδώ κατά τη διάρκεια των εκλογών του Νοεμβρίου. Το πιθανότερο είναι ότι θα μέναμε στο Τορόντο και θα αποδεχόμασταν τις προτάσεις του Munk, ακόμη κι αν είχε κερδίσει η Κάμαλα Χάρις. Ο σύζυγός μου, επίσης, δεν είναι άνθρωπος που αγχώνεται εύκολα αν ήταν μόνος του θα είχε επιστρέψει στο New Haven, όχι παρά, αλλά ακριβώς λόγω της νίκης του Τραμπ, για να παλέψει για τη δημοκρατία από μέσα. Συμφώνησε να μείνουμε στον Καναδά για μένα και τα παιδιά μας», αναφέρει η καθηγήτρια Ευρωπαϊκών Ιδεών (Ιntellectual History) Μάρσι Σορ. Σημειώνει πως εκείνη είναι πολύ πρόθυμη να παραδεχτεί το δικό της άγχος, αλλά δυσφορεί όταν βλέπει τον Τύπο να «χρεώνει» δειλία στον σύζυγό της. «”Φυγή” είναι μια λέξη που θα χρησιμοποιούσαμε τόσο ο Τζέισον Στάνλεϊ όσο κι εγώ, ως νευρωτικοί Εβραίοι ο Τιμ δεν “φεύγει”».
Ο Τζέισον Στάνλεϊ αντιδρά έντονα στη λέξη δειλός. Oση ώρα μιλάμε, ζητάει μικρές παύσεις για να απαντήσει με μηνύματα σε συναδέλφους του. «Συγγνώμη, δεν μπορώ να αντισταθώ, έκανα μια τηλεοπτική συνέντευξη πριν από λίγο και με βομβαρδίζουν με συμβουλές τού πόσο κακό κάνει αυτή η φυγή στο προφίλ μου και πόσο δημιουργώ θέμα από το τίποτα. Με αποκαλούν δειλό, τους αντιγυρίζω πως είναι αφελείς. Δεν θεωρώ πως η στάση μου είναι ηρωική, δεν περιμένω όλοι οι ακαδημαϊκοί να εγκαταλείψουν τη χώρα, θέλω όμως ο κόσμος να πάψει να φέρεται ανόητα σε σχέση με αυτό που συμβαίνει. Δεν είμαι αισιόδοξος ότι η κατάσταση μπορεί να αντιστραφεί». Mε διαβεβαιώνει πως ο Τραμπ δεν πρόκειται να φύγει από τον Λευκό Οίκο, οπότε το ζήτημα που αξίζει να διερευνήσει κανείς είναι το ποιος θα τον διαδεχθεί στην εξουσία. «Θα είναι ο Τραμπ τζούνιορ, ο Βανς ή ο Ρούμπιο; Θα είναι, δηλαδή, θέμα οικογένειας ή πολιτικών διαδόχων; Είναι λίγο σαν τη διαφορά μεταξύ σιιτών και σουνιτών στο Ισλάμ», λέει χαρακτηριστικά.
Ο αθόρυβος φασισμός
Συγγραφέας του «How Fascism works» (2018), ο Στάνλεϊ υποστηρίζει ότι ο φασισμός είναι περισσότερο θέμα τακτικής παρά ιδεολογίας. Οι καθημερινές παρεμβάσεις, κρυμμένες κάτω από ένα πέπλο κανονικότητας, είναι αυτές που «χτίζουν» την ατζέντα. «Οι άνθρωποι κανονικοποιούν πολύ εύκολα μια κατάσταση και αρνούνται την πραγματικότητα. Η γιαγιά μου στα απομνημονεύματά της, το 1937, έγραφε πως δυσκολεύτηκε να πείσει Εβραίους να εγκαταλείψουν το Βερολίνο. Είναι κάτι προσωρινό, της έλεγαν, θα περάσει, δεν συντρέχει λόγος ανησυχίας».
Στον τρόπο με τον οποίο διεισδύει σχεδόν αθόρυβα ο φασισμός στέκεται και η Μάρσι Σορ, φέρνοντας το παράδειγμα του κυβερνήτη της Φλόριντα, Ρον ντε Σάντις, που προσπαθεί μέσα από την εκπαίδευση να εξωραΐσει τον θεσμό της δουλείας. «Στα γυμνάσια της πολιτείας διδάσκεται υποχρεωτικά μια ενότητα που παρουσιάζει “το πώς οι σκλάβοι ανέπτυξαν δεξιότητες, τις οποίες, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορούσαν να αξιοποιήσουν προς όφελός τους”», επισημαίνει, ενώ σχολιάζει και τον τρόπο που η γλώσσα αποκρύπτει διακρίσεις. «Ενα από τα πρώτα εκτελεστικά διατάγματα του Τραμπ στόχευε στην καταστολή κάθε προσπάθειας που θα μπορούσε να “υπονομεύσει τα αξιοσημείωτα επιτεύγματα των Ηνωμένων Πολιτειών, παρουσιάζοντας τις θεμελιώδεις αρχές και ιστορικές στιγμές τους με αρνητικό τρόπο”». Προσθέτει επίσης, πως βιβλία για θέματα όπως η δουλεία και ο ρατσισμός έχουν απομακρυνθεί από βιβλιοθήκες – ανάμεσά τους και το βραβευμένο με Πούλιτζερ το 1961 «Οταν σκοτώνουν τα κοτσύφια» της Χάρπερ Λι.
Ο Στάνλεϊ, πάλι, δεν ασχολείται ούτε με την παραποίηση νοημάτων ούτε με τη διαστρέβλωση της γλώσσας. «Η Βόρεια Κορέα επίσημα ονομάζεται Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας. Τι άλλο να πει κανείς;», μας λέει. «Στις δημοκρατικές χώρες παρατηρώ ότι σοκάρεστε, αναρωτιέστε πώς είναι δυνατόν να λένε ψέματα οι πολιτικοί τόσο απροκάλυπτα. Πώς μπορεί, για παράδειγμα, ο Τραμπ να μιλάει για γενοκτονία των λευκών στη Νότια Αφρική; Υπάρχει ένα είδος δυσπιστίας σε μια δημοκρατία. Το θυμάμαι και από τη δική μου χώρα, πριν από τη διακυβέρνηση Τραμπ, ή και στον πρώτο χρόνο της πρώτης θητείας του υπήρχαν πολλοί που αναρωτιούνταν πώς θα τη γλιτώσει με αυτά που λέει. Πλέον, δεν έχει καμιά σημασία. Ολα είναι απλώς θέμα επίδειξης δύναμης. Η αλήθεια είναι μια έννοια εντελώς άσχετη με την πολιτική για χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία ή η Κίνα».
Η τακτική Τραμπ – «Κάθε φορά που ήθελε να περάσει κάτι, στοχοποιούσε την LGBTQ+ κοινότητα. Δεν φαντάζεσαι πόσους ξέρω που ένιωθαν μια συμπάθεια για τον Τραμπ λόγω του φόβου τους για ομάδες ανθρώπων με τις οποίες δεν έχουν συναναστραφεί ποτέ», εξηγεί ο Τζέισον Στάνλεϊ.
Τον ρωτάω αν όντως η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η ανάκληση της χρηματοδότησης ύψους 400 εκατ. δολαρίων για ερευνητικά προγράμματα στο Κολούμπια και η υποχώρηση του ιδρύματος στις απαιτήσεις Tραμπ. «Οταν χτύπησαν το Κολούμπια, όλοι εξεπλάγησαν. Μετά στόχευσαν το Κορνέλ με ένα δισ. και έπειτα το Χάρβαρντ με τέσσερα. Τώρα πλέον με τα 400 εκατ. του Κολούμπια δεν ασχολείται κανείς. Στο μέλλον οι ξένοι φοιτητές θα γίνονται δεκτοί μόνο αν τα accounts τους έχουν φωτογραφίες του Τραμπ και αν εκδηλώνουν απερίφραστα την αγάπη τους στο πρόσωπό του. Ομως, πώς θα το κάνουν αυτό; Τα απολυταρχικά καθεστώτα δεν είναι τόσο αποδοτικά στη συλλογή πληροφοριών. Αν σε έχουν στο στοχαστρο είναι πιο εύκολο, αλλιώς πολλά διαφεύγουν από την προσοχή τους. Πώς θα ελέγξουν τον κάθε φοιτητή ή ερευνητή; Ο Ερντογάν τα καταφέρνει, αλλά εδώ η χώρα είναι μεγαλύτερη. Ποιος έχει τους πόρους για να το κάνει αυτό; H υπουργός Παιδείας Λίντα Μακμάχον ρωτήθηκε στο CNBC και είπε κάτι σαν “θα μας στείλουν οδηγίες και τότε θα δούμε”. Οπότε κάθε μέρα γίνεται κάτι όλο και πιο ακραίο», εξηγεί.
«Καθεστώς εκτάκτου ανάγκης»
Η Μάρσι Σορ, από την άλλη, παρομοιάζει την προσπάθεια της κυβέρνησης Τραμπ να ελέγξει τα πανεπιστήμια με την Gleichschaltung της ναζιστικής Γερμανίας το 1933 – την ολοκληρωτική ευθυγράμμιση θεσμών με το καθεστώς. Οπως μας λέει, οι διακηρύξεις «έκτακτης ανάγκης» από τον Τραμπ αντηχούν τη θεωρία του «καθεστώτος εξαίρεσης» (Ausnahmezustand) του νομικού Καρλ Σμιτ. Επισημαίνω και στους δύο πως ο λαός τον ψήφισε και ίσως ο χαρακτηρισμός δικτάτορας να είναι ατυχής. «Και τον Μουσολίνι τον ψήφισαν. Οι φασίστες ανεβαίνουν με δημοκρατικές διαδικασίες στην εξουσία. Και ο Πούτιν δημοφιλής είναι», απαντάει ο Στάνλεϊ. Τον Πούτιν τον φοβούνται, σχολιάζω. «Είναι δυνατός ηγέτης. Oλοι οι ισχυροί άνδρες απολαμβάνουν εκτίμησης, η δημοκρατία δείχνει αδύναμη. Πρέπει συνέχεια να διαπραγματεύεσαι, να λαμβάνεις υπόψη σου τη γνώμη του άλλου, έναν ισχυρό άνδρα δεν τον ενδιαφέρουν αυτά και όταν ένας ισχυρός άνδρας έχει πολλά λεφτά και ένα μεγάλο παλάτι, σημαίνει πως έχεις κι εσύ ένα μεγάλο παλάτι», αναφέρει ο καταξιωμένος καθηγητής, εξηγώντας μου πως αυτό ήταν από τα πράγματα που τον τράβηξαν στη φιλοσοφία. «Γιατί οι άνθρωποι ψηφίζουν ενάντια στα συμφέροντά τους; Γιατί στήριζαν με τη ζωή τους βασιλιάδες; Μου φαίνεται ένα τεράστιο μυστήριο». Το ερώτημα γιατί ψήφισαν τον Τραμπ το έχει απαντήσει; «Χρησιμοποίησε την πολιτική των “αποδιοπομπαίων τράγων”. Κάθε φορά που ήθελε να περάσει κάτι στοχοποιούσε τη LGBTQ+ κοινότητα. Δεν φαντάζεσαι πόσους ξέρω που ένιωθαν μια συμπάθεια για τον Τραμπ λόγω του φόβου τους για ομάδες ανθρώπων με τις οποίες δεν έχουν συναναστραφεί ποτέ. Επίσης, απευθύνθηκε στην κυρίαρχη ομάδα – τους άνδρες. Οι άνδρες ξαναζούν τη στιγμή τους», υποστηρίζει.
Η Σορ συμπληρώνει πως στον Τραμπ, όπως και σε κάθε αυταρχικό καθεστώς, καλλιεργείται προσωπολατρία. «Το 2025, ο Τζέι Ντι Βανς δήλωσε: “Δεν μπορούμε να αγνοούμε τις επιθυμίες του προέδρου” – συγκεκριμένα, την επιθυμία του Τραμπ να αποκτήσει τη Γροιλανδία. Παρουσιάζεται ως βιρτουόζος της μουσικής και εξαιρετικός γκόλφερ. Δημοσίευσε ακόμη και φωτογραφία όπου απεικονίζεται ως Πάπας, με πολιτικούς συμμάχους, όπως ο Λίντσεϊ Γκράχαμ, να επικροτούν αυτή την “παρωδία”. Η εξύμνηση αυτή θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο δοξάστηκε ο Νικολάε Τσαουσέσκου ή ο Νέρωνας στο Quo Vadis», τονίζει.
«Δεν αστειεύεται ποτέ»
Ρωτάω για τον ρόλο του Τραμπ στις εξελίξεις σε Ουκρανία και Παλαιστίνη. Η Σορ θυμάται την ταινία «Το σφυρί των μαγισσών», μια αλληγορία για τις εκκαθαρίσεις του Στάλιν, με γυναίκες να βασανίζονται να ομολογήσουν ψευδώς ότι είναι μάγισσες και λίγο πριν καούν να τους λένε: «Πρέπει να πείτε ευχαριστώ». «Δεν υπάρχει αναλογία με την απαίτηση του Βανς στον Ζελένσκι;», αναρωτιέται, σχολιάζοντας τους χειρισμούς της αμερικανικής κυβέρνησης στο θέμα της Ουκρανίας. Ο Στάνλεϊ ξεκαθαρίζει πως τον Τραμπ δεν τον ενδιαφέρουν οι εξελίξεις, παρά μόνον αν επηρεάζουν την περιουσία του. «Οι πιο εξαπατημένοι αλλά και μορφωμένοι ψηφοφόροι του πίστεψαν ότι θα τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Oμως, δεν σκέφτεται έτσι. Μπορεί να επιστρέψει από τη Σαουδική Αραβία ή το Κατάρ και να αναρωτιέται αν πρέπει να είναι με την παλαιστινιακή πλευρά».
Τον ρωτάω αν πιστεύει ότι ο Τραμπ αστειευόταν για την προσάρτηση του Καναδά στις ΗΠΑ. «Ο Τραμπ δεν αστειεύεται ποτέ», λέει ο Στάνλεϊ. «Δεν μιλάμε για κάποιον Αϊνστάιν. Eχει ένα ασαφές πλάνο, το λέει και το πιστεύει μέχρι να καταλάβει ότι δεν γίνεται, και τότε το παίρνει πίσω. Δεν το είπα ποτέ, ισχυρίζεται».
