Η τελευταία επίθεση του Ισραήλ εναντίον του Ιράν ήταν η θεαματικότερη και πλέον στοχευμένη μετά την 7η Οκτωβρίου 2023, λαμβάνοντας χώρα δύο μέρες προτού οι αντιπροσωπείες ΗΠΑ και Ιράν συναντηθούν στο Ομάν. Η πιθανότητα ολοκλήρωσης μιας συμφωνίας-πλαισίου ανάμεσα στις δύο πλευρές ήταν ούτως ή άλλως μικρή. Αλλά ο Τραμπ ήθελε να εξαντλήσει τα περιθώρια, τόσο για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις για την αποτυχία του να προωθήσει (έστω) την κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία, όσο και για να έχει έναν λιγότερο πονοκέφαλο στη Μέση Ανατολή, προκειμένου να στραφεί με περισσότερες δυνάμεις κατά της Κίνας. Η όποια κατάληξη όμως έτσι και αλλιώς θα άφηνε ανικανοποίητο το Ισραήλ, εφόσον θεωρεί ότι κατόπιν αυτής η Τεχεράνη θα διατηρούσε τη δυνατότητα απόκτησης πυρηνικών.
Ισραήλ – Ιράν: Το χρονικό της σύγκρουσης
Το Ιράν είναι υποχρεωμένο αυτή τη φορά να αντιδράσει πολύ πιο δυναμικά. Οπότε η Ουάσιγκτον θα υποχρεωθεί να υπερασπιστεί την Ιερουσαλήμ, ακόμη και αν διαφωνεί με την πυροδότηση της έντασης εκ μέρους της.
Επίσης, η δραματική υποχώρηση της δεύτερης και των δορυφόρων της, καθώς και η πιεστική οικονομική κατάσταση προσφέρουν τώρα μια μοναδική ευκαιρία στο Ισραήλ να εκριζώσει μια και καλή τον ιρανικό κίνδυνο. Κάποιο ρόλο στην απόφαση, αλλά σχετικά μικρό, έπαιξε και η εσωτερική κατάσταση στο Ισραήλ, με την κυβέρνηση να τελεί υπό πίεση και τις φήμες για πρόωρες εκλογές να αναζωπυρώνονται. Ο κυβερνητικός συνασπισμός θα συσπειρωθεί κατόπιν της επίθεσης. Τέταρτον, όσο δίνεται χώρος και χρόνος στη διπλωματία, με τους Ιρανούς να έχουν παραδοσιακά διαπραγματευτική δεινότητα, η ανησυχία των Ισραηλινών είναι πως απλά και μόνο αυτοί αγόραζαν χρόνο και δη απέναντι σε έναν Τραμπ τον οποίο η ισραηλινή ηγεσία πλέον δεν εμπιστεύεται και ανησυχεί για την πρόδηλη αγωνία του να παρουσιάσει μια διεθνή επιτυχία.
Εξίσου προσμετρήθηκε η προσήλωση Τραμπ στο εσωτερικό μέτωπο και το κλονισμένο ηγετικό του προφίλ (σε σχέση με τη φόρα που είχε τις πρώτες 100 μέρες της προεδρίας του), οπότε τώρα ήταν η κατάλληλη στιγμή να τον δεσμεύσει, ακόμη και να τον εγκλωβίσει ο Νετανιάχου στην επιθυμητή για αυτόν κατεύθυνση ή πάντως να βάλει ταφόπλακα στην προσπάθεια προσέγγισης ΗΠΑ – Ιράν. Ενδιαφέρον έχει κατά πόσον ο Τραμπ πρόκειται να διαφοροποιηθεί από το Ισραήλ, όπως έκανε με την άρση των κυρώσεων έναντι της συριακής μεταβατικής κυβέρνησης, με τη συμφωνία με τους Χούθι και τις απευθείας συνομιλίες με τη Χαμάς.
Πάντως, η τελευταία επίθεση δεν εξυπηρετεί τα αμερικανικά συμφέροντα, ενώ οι ΗΠΑ παύουν να θεωρούνται εγγυητές περιφερειακής ασφάλειας, στρέφοντας τα κράτη της περιοχής στην αναζήτηση τοπικών συμπράξεων ή εξωτερικών συνομιλητών. Το Ιράν είναι υποχρεωμένο αυτή τη φορά να αντιδράσει πολύ πιο δυναμικά. Οπότε, η Ουάσιγκτον θα υποχρεωθεί να υπερασπιστεί την Ιερουσαλήμ, ακόμη και αν διαφωνεί με την πυροδότηση της έντασης εκ μέρους της. Λογικά, για λόγους αξιοπιστίας και αξιοπρέπειας, μετά μία ακόμη, τη μεγαλύτερη αυτή τη φορά, ταπείνωσή του, το Ιράν θα κλιμακώσει, εκτός εάν βρίσκεται σε τόσο δυσμενή θέση που διαπιστώσει ότι αδυνατεί.
Ομως, πρέπει να καταδείξει ότι διαθέτει στοιχειώδη αποτρεπτική ικανότητα, ενώ εύλογα θεωρείται από πολλούς (εντός και εκτός της χώρας) ανίκανο να υπερασπιστεί πλέον τον εαυτό του, όχι μόνο τους συμμάχους του. Εννοείται πως δεν πρόκειται να διαπραγματευτεί τώρα με το πιστόλι στον κρόταφο, αν και ο Τραμπ θα χρησιμοποιήσει την επίθεση σαν διαπραγματευτικό ατού. Στερείται, εντούτοις, της κουλτούρας να εμπλέξει και άλλες δυνάμεις στην προσπάθειά του να μην ξεφύγει η κατάσταση από κάθε έλεγχο (δεν αποκλείεται στο τέλος να εξαναγκαστεί να ζητήσει τη συνδρομή τους), ενώ είναι κρίσιμο κατά πόσο το Ιράν θα ρισκάρει επιθέσεις σε αμερικανικούς στόχους.
Η δραματική υποχώρηση της Τεχεράνης και των δορυφόρων της, καθώς και η πιεστική οικονομική κατάσταση, προσφέρουν τώρα μια μοναδική ευκαιρία στο Ισραήλ να εκριζώσει μια και καλή τον ιρανικό κίνδυνο.
Μάλιστα, η ισραηλινή ηγεσία είναι αποφασισμένη να απορροφήσει τις όποιες αντιδράσεις σε περιφερειακό επίπεδο (π.χ. σκληρότερη του αναμενομένου η ανακοίνωση της Σαουδικής Αραβίας) ή τυχόν παρεμβάσεις των θυμωμένων Ευρωπαίων, αν πρόκειται να τελειώσει τη δουλειά. Τι σημαίνει αυτό; Είτε να εξασφαλίσει ότι θα είναι αδύνατο για την Τεχεράνη να αποκτήσει πυρηνικά όπλα (κάτι που κατά τους Ισραηλινούς αποκλείεται να γίνει μέσω διαπραγματεύσεων), είτε να ανατραπεί το καθεστώς του Χαμενεΐ.
Μετά την επίθεση της Παρασκευής, η Ιερουσαλήμ έχει δημιουργήσει μια συνθήκη, όπου είναι υποχρεωμένη να πετύχει άμεσα τουλάχιστον έναν από τους παραπάνω στόχους (εντείνοντας τις επιθέσεις της ή/και απαντώντας με αντίποινα), καθώς σε διαφορετική περίπτωση το καθεστώς της Τεχεράνης, εφόσον επιβιώσει, θα επισπεύσει την ανάπτυξη του πυρηνικού του οπλοστασίου ως το μόνο αποτελεσματικό, αποτρεπτικό μέσο απέναντι σε κάθε εχθρική δύναμη.
*O κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA), καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος.
