Για μήνες κυκλοφορούσε ως αστείο ότι ο Τραμπ θα «έκανε την Ευρώπη μεγάλη ξανά». Η παγκόσμια αντίδραση στην ατζέντα του Αμερικανού προέδρου –από τους εμπορικούς πολέμους και τις απειλές προσάρτησης της Γροιλανδίας και του Καναδά, μέχρι την επονείδιστη ενέδρα στον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι μέσα στο Οβάλ Γραφείο– ήταν τέτοια, που φαινόταν να καταδικάζει τις εκλογικές προοπτικές κάθε υποψηφίου που ταυτιζόταν μαζί του. Στις εκλογές σε Καναδά, Αυστραλία, Ρουμανία και Αλβανία, οι πιο ένθερμοι φιλοτραμπικοί υποψήφιοι ηττήθηκαν. Οι φιλοευρωπαίοι, που ανησυχούσαν εδώ και καιρό ότι οι ευρωσκεπτικιστές, δεξιοί λαϊκιστές του στρατοπέδου MAGA, θα παρεμπόδιζαν τα σχέδιά τους, θεώρησαν πως παρουσιάζεται μια ευκαιρία.
Ομως, η νίκη του Κάρολ Ναβρότσκι στις προεδρικές εκλογές της Πολωνίας το περασμένο Σαββατοκύριακο διέλυσε αυτή την ψευδαίσθηση. Ο 41χρονος υποψήφιος του δεξιού λαϊκιστικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), ιστορικός και πρώην χούλιγκαν, απολάμβανε την ανοιχτή στήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης. Σε μια εξαιρετικά ασυνήθιστη παρέμβαση, παραμονές της κάλπης, η υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Κρίστι Νόεμ, ταξίδεψε στη Βαρσοβία για να εκφράσει την υποστήριξή της αυτοπροσώπως. Μιλώντας σε συνέδριο του CPAC, με τη συμμετοχή εθνικιστών προσκείμενων στο κίνημα MAGA, υποσχέθηκε στους Πολωνούς ενισχυμένη υποστήριξη στον τομέα της ασφάλειας, εφόσον ψήφιζαν τον Ναβρότσκι.
Οπισθοδρόμηση
Η νίκη Ναβρότσκι θα έχει άμεσες συνέπειες στην Πολωνία. Καταρρακώνει τις ελπίδες του πρωθυπουργού Ντόναλντ Τουσκ να ανατρέψει τις αντισυνταγματικές μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη που είχε θεσπίσει η προηγούμενη κυβέρνηση και οι οποίες είχαν προκαλέσει έντονη τριβή με τις Βρυξέλλες ως προς το κράτος δικαίου. Αυτό φέρνει σε δύσκολη θέση και την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία είχε ήδη εγκρίνει την εκταμίευση ευρωπαϊκών κονδυλίων προς τη Βαρσοβία, θεωρώντας ότι το ζήτημα του κράτους δικαίου όδευε προς επίλυση.
Το κράτος δικαίου – Το εκλογικό αποτέλεσμα καταρρακώνει τις ελπίδες του Ντόναλντ Τουσκ να ανατρέψει τις αντισυνταγματικές μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη, οι οποίες είχαν προκαλέσει έντονη τριβή με τις Βρυξέλλες ως προς το κράτος δικαίου.
Ο Ναβρότσκι θα έχει επίσης τη δυνατότητα να παρεμποδίσει τη μεταρρυθμιστική ατζέντα του Τουσκ, εγείροντας ερωτήματα για το πόσο θα αντέξει η παρούσα κυβέρνηση συνασπισμού. Διακυβεύεται η επαναφορά της Πολωνίας, υπό την ηγεσία του Τουσκ, σε μια σταθερή και ξεκάθαρη φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση.
Ομως, η εκλογή Ναβρότσκι θα έχει επιπτώσεις και στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο. Αναδεικνύεται πλέον σε ηγετική μορφή ενός πανευρωπαϊκού δεξιού λαϊκιστικού κινήματος, με όλο και καλύτερη οργάνωση, περισσότερη χρηματοδότηση, πιο αποτελεσματικό συντονισμό και αυξανόμενη απήχηση. Οι διαδοχικές συναντήσεις του CPAC σε Βαρσοβία και Βουδαπέστη, ενόψει των πολωνικών εκλογών, δεν μπορούν πλέον να αντιμετωπίζονται ως περιθωριακές εκδηλώσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής ζωής. Με κάποιον τρόπο, μια συμμαχία ακροδεξιών εθνικιστικών κομμάτων που αντιτίθενται στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και αντιμετωπίζουν τις Βρυξέλλες ως εχθρό, έχει αναδειχθεί στο πιο δυναμικό πανευρωπαϊκό πολιτικό κίνημα της εποχής.
Καμία συνάντηση ηγετών του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος –της συμμαχίας κεντροδεξιών κομμάτων στην οποία ανήκει και η Νέα Δημοκρατία– δεν κατάφερε να συγκεντρώσει τόση δυναμική ή προσοχή. Η ιδιοφυΐα της ευρωσκεπτικιστικής Δεξιάς είναι ότι κατάφερε να μετατρέψει την αντιευρωπαϊκή ατζέντα σε ένα κοινό ευρωπαϊκό πολιτικό σχέδιο. Η τραγωδία των παραδοσιακών ευρωπαϊκών κομμάτων είναι ότι δείχνουν ανίκανα να διατυπώσουν ένα δικό τους κοινό ευρωπαϊκό πολιτικό σχέδιο.
Στην αρχή της χρονιάς υπήρχε ακόμη η ελπίδα ότι το «σοκ Τραμπ» θα οδηγούσε σε μια «ευρωπαϊκή στιγμή», κινητοποιώντας την Ευρώπη να αντιμετωπίσει τις χρόνιες προκλήσεις της. Οι εκθέσεις Λέτα και Ντράγκι είχαν χαράξει έναν οδικό χάρτη για την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, τον οποίο η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε δεσμευτεί να εφαρμόσει. Η επείγουσα ανάγκη για επανεξοπλισμό της Ευρώπης είχε αναγνωριστεί ευρέως. Το μόνο που απαιτούσε ήταν ηγεσία και πολιτική βούληση.
Αντ’ αυτού, οι Βρυξέλλες δείχνουν να έχουν παραλύσει. Η πρόοδος προς τη δημιουργία μιας Ενωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων –ενός σχεδίου που οι Ευρωπαίοι ηγέτες χαρακτηρίζουν προτεραιότητα εδώ και πάνω από μια δεκαετία– υπήρξε ελάχιστη. Στην πραγματικότητα, μεγάλο μέρος της ενέργειας της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κατά την έναρξη της δεύτερης θητείας της φαίνεται να κατευθύνεται στην αποδόμηση του βασικού επιτεύγματος της πρώτης: της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Την ίδια ώρα, ο επανεξοπλισμός της Ευρώπης εξελίσσεται με ανησυχητικά αργό ρυθμό. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, επεσήμανε αυτή την εβδομάδα ότι η Ρωσία παράγει πυρομαχικά με ρυθμό τετραπλάσιο από αυτόν του συνόλου της Συμμαχίας – τρία χρόνια μετά την έναρξη ενός πολέμου υπαρξιακής σημασίας στα ανατολικά σύνορα της Ευρώπης.
Ζητείται ατζέντα – Τα φιλοτραμπικά ακροδεξιά κόμματα είναι εκείνα που έχουν υιοθετήσει το σύνθημα «ας κάνουμε την Ευρώπη μεγάλη ξανά». Τα παραδοσιακά ευρωπαϊκά κόμματα πρέπει να διατυπώσουν το δικό τους πειστικό όραμα.
Την ίδια στιγμή η Ε.Ε. δυσκολεύεται να διαμορφώσει ενιαία στάση απέναντι στις απειλές του Ντόναλντ Τραμπ. Αυτό δεν προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη, δεδομένου ότι ο Αμερικανός πρόεδρος δείχνει έτοιμος να εργαλειοποιήσει κάθε πτυχή της διατλαντικής σχέσης για να ασκήσει πίεση στους Ευρωπαίους. Η Ε.Ε. καλείται να διαπραγματευτεί νέες εμπορικές συμφωνίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την ίδια στιγμή που ο Τραμπ απειλεί να αποσύρει δυνάμεις από την Ευρώπη και να εγκαταλείψει την Ουκρανία. Η σύνδεση μεταξύ εμπορίου και ασφάλειας αποτελεί τον χειρότερο ευρωπαϊκό εφιάλτη. Το αποτέλεσμα είναι βαθιές διαιρέσεις μεταξύ των κρατών-μελών – διαιρέσεις τις οποίες η κυβέρνηση Τραμπ, που ποτέ δεν έκρυψε την έντονη απέχθειά της προς την Ε.Ε., σπεύδει πρόθυμα να ενθαρρύνει, ακόμη και μέσα από τη στήριξη ακροδεξιών κομμάτων.
Φαντασίωση
Η ιδέα, βεβαίως, ότι αυτά τα ακροδεξιά κόμματα διαθέτουν αξιόπιστες λύσεις για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη είναι καθαρή φαντασίωση. Διαφωνούν σχεδόν όσο συμφωνούν – σε ζητήματα όπως η Ουκρανία, η μετανάστευση και οι ενδοενωσιακές μεταβιβάσεις πόρων προς τα φτωχότερα κράτη-μέλη. Ο στενόμυαλος εθνικισμός τους αποκλείει τη διαμόρφωση κοινών απαντήσεων σε κοινά προβλήματα.
Επιτίθενται στις Βρυξέλλες επειδή, όπως λένε, παραβιάζει την εθνική τους κυριαρχία, αλλά δεν φαίνεται να έχουν κανένα πρόβλημα με έναν Αμερικανό πρόεδρο που θέλει να υπαγορεύει στους Ευρωπαίους πώς θα φορολογούν και θα ρυθμίζουν τις οικονομίες τους. Αντιτίθενται σε μέτρα που θα μπορούσαν να καταστήσουν την Ευρώπη συλλογικά ισχυρότερη και ανθεκτικότερη, αφήνοντάς την εκτεθειμένη στις διαθέσεις του πιο απρόβλεπτου Αμερικανού προέδρου στην Ιστορία.
Κι όμως, αυτά τα φιλοτραμπικά, προσκείμενα στο MAGA, ακροδεξιά κόμματα είναι εκείνα που έχουν υιοθετήσει το σύνθημα «ας κάνουμε την Ευρώπη μεγάλη ξανά». Το βάρος πέφτει πλέον στα παραδοσιακά ευρωπαϊκά κόμματα να διατυπώσουν το δικό τους πειστικό όραμα και μια ανταγωνιστική ατζέντα. Το μάθημα από τη νίκη Ναβρότσκι είναι σαφές: το να βασίζονται απλώς και μόνο στην αντιδημοφιλία του Τραμπ, δεν αρκεί.
*Ο κ. Σάιμον Νίξον είναι ανεξάρτητος σχολιαστής και εκδότης του ενημερωτικού δελτίου Wealth of Nations στο Substack.
Ο Τουσκ θα πέσει τώρα σε εσωστρέφεια
ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΒΟΥΔΟΥΡΗ
ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Η επικράτηση του ακροδεξιού Κάρολ Ναβρότσκι, ιστορικού και πρώην «χούλιγκαν», στις προεδρικές εκλογές της Πολωνίας την περασμένη Κυριακή δεν έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία στις Βρυξέλλες, καθώς όλες οι δημοσκοπήσεις προεξοφλούσαν μάχη «στήθος με στήθος» με τον «εκλεκτό» του Ντόναλντ Τουσκ, δήμαρχο της Βαρσοβίας, Ράφαλ Τρασκόφσκι. Η δεύτερη ανάγνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων στις Βρυξέλλες ήταν, ωστόσο, πιο «σκοτεινή». Η νίκη του Ναβρότσκι, υποστηριζόμενου από το εθνικιστικό κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), συνιστά την πρώτη εκλογική επιτυχία στην Ευρώπη για τον Ντόναλντ Τραμπ. Και επρόκειτο για νίκη –που δεν πέτυχε προηγουμένως στη Ρουμανία ή στη Γερμανία– και μάλιστα σημαντική, καθώς αφορά την έκτη μεγαλύτερη οικονομία της Ε.Ε. και τον ακρογωνιαίο λίθο της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.
Η Βαρσοβία έχει επανέλθει δυναμικά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων υπό τον φιλελεύθερο πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ, από το 2023, και δείχνει αποφασισμένη να συμπληρώσει την ηγετική ομάδα του λεγόμενου «τριγώνου της Βαϊμάρης» με τη Γαλλία και τη Γερμανία, κυρίως, σε ό,τι αφορά κρίσιμες αποφάσεις για την ευρωπαϊκή άμυνα και τον πόλεμο στην Ουκρανία.
«Τα εκλογικά αποτελέσματα επιβεβαιώνουν τη συνέχιση της ανόδου των λαϊκιστικών και ακροδεξιών κομμάτων, αλλά και της επιρροής του κινήματος MAGA (Make America Great Again) του Τραμπ», υπογραμμίζει Ευρωπαίος διπλωμάτης, που δεν κρύβει τον προβληματισμό του για την αποσταθεροποίηση που προκαλεί το πολιτικό «πλήγμα» για τον Τουσκ, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την ατζέντα των μεταρρυθμίσεων και της αποκατάστασης του κράτους δικαίου.
Με την ανάγνωση αυτή συμφωνεί ο Αλεξέι Στσερμπιάκ, καθηγητής Πολιτικής του Πανεπιστημίου του Σάσεξ. «Ολες οι προσπάθειες για την αποκατάσταση της δικαστικής ανεξαρτησίας, σύμφωνα με τα πρότυπα της Ε.Ε. στην Πολωνία, απαιτούν αλλαγή νομοθεσίας, που εξαρτάται όμως από την υπογραφή του προέδρου. Ο προηγούμενος πρόεδρος Αντρέι Ντούντα “μπλόκαρε” κάθε προσπάθεια του Τουσκ για την αποκατάσταση όσων είχε δημιουργήσει η προηγούμενη κυβέρνηση. Ο νέος πρόεδρος αναμένεται να συνεχίσει να “μπλοκάρει”».
Μετά τη νίκη του Τουσκ, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έσπευσε να εγκαταλείψει τη διαδικασία επί του άρθρου 7 και αναστολής των ευρωπαϊκών κονδυλίων για την Πολωνία, στη βάση, όμως, μιας εμπιστοσύνης ότι ο νέος πρωθυπουργός θα προχωρούσε τις μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη.
Φυσικά η «ζημιά» έχει γίνει, κατά τον Τζον Μορίιν, καθηγητή Νομικής και Πολιτικής στις Διεθνείς Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο του Γκρόνινγκεν. «Hταν προφανές ότι η πρόωρη λήψη αποφάσεων της προέδρου της Κομισιόν υποκινήθηκε σε μεγάλο βαθμό από το ότι ο Τουσκ, όπως και εκείνη, είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος», λέει.
Το γεγονός ότι η απειλή για διακοπή των κονδυλίων αποσύρθηκε πρόωρα και με πολιτικά κριτήρια αφαιρεί ένα μοχλό πίεσης της Ε.Ε. έναντι του νέου προέδρου.
Oσον αφορά τον κρίσιμο ρόλο της Πολωνίας στην Ε.Ε., ο Τουσκ είναι πλέον αποδυναμωμένος και αυτό εξηγεί την απόφασή του να προχωρήσει σε διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης την ερχόμενη Τετάρτη. «Θα επικεντρωθεί πλέον στο εσωτερικό της χώρας του, που είναι και αρκετά πολωμένη και διχασμένη», σχολιάζει Ευρωπαίος διπλωμάτης.
