Το μυστήριο που καλύπτει τη δολοφονία του Αμερικανού πρέσβη στην Κύπρο Ρότζερ Ντέιβις και της υπαλλήλου Αντουανέτας Βαρνάβα το 1974, αμέσως μετά την τουρκική εισβολή, ερευνά ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος στο βιβλίο του «Η Αόρατη Συνωμοσία – Ποιοι και γιατί σκότωσαν τον Αμερικανό πρέσβη στη Λευκωσία το 1974», των εκδόσεων Ολύμπια.
Ο 53χρονος τότε Ντέιβις και η Βαρνάβα σκοτώθηκαν στις 19 Αυγούστου 1974 όταν μια αντιαμερικανική διαδήλωση κατέληξε σε καταιγισμό πυρών κατά του κτιρίου της πρεσβείας. Οι σφαίρες βρήκαν τον πρέσβη και την υπάλληλο μέσα στους διαδρόμους της πρεσβείας. Ο Ντέιβις παραμένει μέχρι σήμερα ο μοναδικός Αμερικανός διπλωμάτης στον κόσμο που δολοφονήθηκε μέσα σε κτίριο πρεσβείας. Εκεί όπου την αποκλειστική ευθύνη για την ασφάλεια είχαν οι ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί έδειξαν ως υπεύθυνη την ΕΟΚΑ Β΄ ενώ για πολλούς Ελληνες ήταν μια συνωμοσία της CIA για να βγάλει από τη μέση έναν άνθρωπο που γνώριζε πολλά. Το βιβλίο ρίχνει φως στην προσωπικότητα και στη διαδρομή του Ντέιβις, στη σχέση του με τον Μακάριο, στο πραξικόπημα και στον Γλαύκο Κληρίδη και αποκαλύπτει τα πρακτικά της δίκης που ακολούθησε, απόρρητα έγγραφα και το ημερολόγιο της κόρης του πρέσβη. Η «Κ» δημοσιεύει ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα.
«Ο Κληρίδης βρισκόταν στη μέση συνέντευξης Τύπου σε ξένους ανταποκριτές. Η ειρωνεία ήταν ότι ρωτήθηκε για τα αντιαμερικανικά αισθήματα των Κυπρίων, τη στιγμή ακριβώς που αυτά εκδηλώνονταν με βίαιο τρόπο έξω από την πρεσβεία. Ηταν προσεκτικός σαν ακροβάτης: «Πιστεύω ότι αι Ηνωμέναι Πολιτείαι της Αμερικής ηδύναντο να εξασκήσουν αποτελεσματικωτέραν πίεσιν διά να παρεμποδίσουν την τουρκική εισβολή». Στην ίδια, όμως, ανάσα αναγνώρισε ότι άσκησαν πίεση «προς ανακοπή της τουρκικής προελάσεως». Ηταν, πάντως, ενήμερος ότι τα πράγματα έξω από την πρεσβεία αγρίευαν. Είχε ήδη στείλει επιτόπου τον υφυπουργό παρά τω προέδρω, Ανδρέα Παρισινό, και το μεγαλύτερο μέρος της προσωπικής του φρουράς. Οταν τον διέκοψαν δεύτερη φορά για να του πουν ότι στην πρεσβεία ακούστηκαν πυροβολισμοί, παράτησε τη συνέντευξη Τύπου στη μέση.
Ευθύνη των ΗΠΑ – Ο Ντέιβις παραμένει μέχρι σήμερα ο μοναδικός Αμερικανός διπλωμάτης στον κόσμο που δολοφονήθηκε μέσα σε κτίριο πρεσβείας. Εκεί όπου την αποκλειστική ευθύνη για την ασφάλεια είχαν οι ΗΠΑ
[…]
Την ώρα που ο Κληρίδης αναχωρούσε εσπευσμένα, στο προεδρικό γραφείο κτυπούσε το τηλέφωνο. Το απάντησε ένας σύμβουλός του:
«Θέλω να μιλήσω επειγόντως με τον Πρόεδρο», αξίωσε μια φωνή στα αγγλικά.
«Ο Πρόεδρος έχει φύγει».
«Μιλά ο Ρότζερ Ντέιβις, πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεχόμαστε επίθεση από έναν όχλο. Υπάρχουν και ένοπλοι. Ζητούμε επειγόντως βοήθεια».
«Ο Πρόεδρος είναι καθ’ οδόν στην πρεσβεία. Μόλις το πληροφορήθηκε ξεκίνησε για την πρεσβεία».
«Ελπίζω να έρθει έγκαιρα», ήταν τα αποχαιρετιστήρια λόγια του Ντέιβις, ο οποίος απόθεσε το ακουστικό και αναπόφευκτα έριξε μια φευγαλέα ματιά στην οικογενειακή φωτογραφία δίπλα στο τηλέφωνο. Ο χαμογελαστός Ρότζερ είχε δίπλα του μια πρόσχαρη Ντάνα και η γλυκιά Σάλι είχε μπροστά της τον μικρό Τζον.
Στον νότιο τοίχο του πρεσβευτικού γραφείου υπήρχε ένα μεγάλο, 2,2 μέτρα πλάτος, (γαλλικό) παράθυρο που οδηγούσε σε ένα σκεπασμένο μπαλκόνι, το οποίο έβλεπε προς την οδού Θερίσου και, φάτσα κάρτα, το ανεγειρόμενο κτίριο Αλπάν. Εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε καμία ορατότητα. Ούτε από μέσα προς τα έξω, αλλά ούτε και οι έξω μπορούσαν να δουν εντός του γραφείου. Τα παραθυρόφυλλα και τα τζάμια ήταν κλειστά. Μετά το τηλεφώνημα, ο Αμερικανός πρέσβης διέσχισε την πόρτα εισόδου του γραφείου, πλάτους σχεδόν ενός μέτρου, μια μικρότερη πόρτα διαδρόμου, πλάτους 85 εκατοστών και ακόμα μια όμοια πόρτα διαδρόμου για να φτάσει στην κλίμακα που βρίσκονταν οι υπόλοιποι· μια απόσταση 19 μέτρων.
[…]
«Ξαφνικά ακούσαμε πυροβολισμούς, δηλαδή ριπές και μία-μία [βολές] έξω από την πρεσβεία. Ενώ οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν, ο πρέσβης στεκόταν στον διάδρομο […] και μας είπε ότι οι πυροβολισμοί προέρχονταν από τους εθνοφρουρούς οι οποίοι έριχναν πάνω από τα κεφάλια των διαδηλωτών για να τους διαλύσουν». Είναι πιθανό να επρόκειτο για μια προσπάθεια του Ντέιβις να καθησυχάσει τους συνεργάτες του. Μπορεί, όμως, και να του είχε μεταφερθεί αυτή η πληροφορία. Το γεγονός ότι ο πρέσβης, ενώ ακούγονταν πυροβολισμοί, αντί να πέσει στο πάτωμα να προστατευθεί, συνέχισε να πηγαινοέρχεται στον διάδρομο, θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο ίδιος πράγματι πίστευε ότι οι πυροβολισμοί ρίχνονταν προς εκφοβισμό των διαδηλωτών και όχι κατά της πρεσβείας.
[…]
Απ’ όπου κι αν προέρχονταν οι πυροβολισμοί, για μερικές στιγμές, κάποια δευτερόλεπτα, το πανδαιμόνιο καταλάγιασε. Ηρεμία πριν την καταιγίδα;
Ο Ντέιβις στράφηκε προς τη σκάλα όπου κάθονταν οι υπόλοιποι. Αντίκρισε τη Χαραλαμπίδου. Της φάνηκε ότι κάτι ετοιμαζόταν να της πει. Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Μια σφαίρα έσπασε το κλειστό παραθυρόφυλλο του πρεσβευτικού γραφείου, θρυμμάτισε το γαλλικό παράθυρο, ενδεχομένως εξοστρακίσθηκε στην απέναντι δοκό της πόρτας, διέσχισε τις δύο μικρότερες πόρτες, εισήλθε στον διάδρομο και έφτασε στο σημείο όπου στεκόταν ο πρέσβης, με γυρισμένη την πλάτη. Τον κτύπησε στην αριστερή ωμοπλάτη, εξήλθε από την καρδιά και σφηνώθηκε στο πάτωμα. «Τον είδα που σταύρωσε τα χέρια του στο στήθος, έσκυψε λίγο και μετά γύρισε και έπεσε ανάσκελα, χάμω, στο πάτωμα, με το κεφάλι του προς τα πόδια μου. Δεν άκουσα κανέναν πυροβολισμό προτού δω τον πρέσβη να σταυρώνει τα χέρια του και να πέφτει χάμω και μου δόθηκε η εντύπωση ότι ο πρέσβης είχε λιποθυμήσει λόγω των αερίων, δηλαδή των δακρυγόνων».
Ποιος πυροβόλησε; Ενώ οι πυροβολισμοί συνεχίζονταν, ο πρέσβης στεκόταν στον διάδρομο […] και μας είπε ότι οι πυροβολισμοί προέρχονταν από τους εθνοφρουρούς, οι οποίοι έριχναν πάνω από τα κεφάλια των διαδηλωτών για να τους διαλύσουν.
«Βοήθεια, κάποιος. Ο πρέσβης κτυπήθηκε, κάντε κάτι, αιμορραγεί, θα πεθάνει», εκλιπαρούσε ο Εντουαρτς. Ο [Χάρης] Ευαγγελίδης και η Αντουανέτα Βαρνάβα σύρθηκαν μέχρι εκεί που είχε πέσει ο πρέσβης. Είδαν το αίμα να αναβλύζει στο σημείο της καρδιάς. «Η Αντουανέτα γονάτισε μπροστά από το κεφάλι του και του σήκωσε το αριστερό χέρι και το κρατούσε. Εγώ γονάτισα πίσω από την Αντουανέτα και προσπαθούσα να του βγάλω τη μάσκα», θυμάται ο Ευαγγελίδης.
[…]
Ο κύριος Εντουαρτς προσπαθούσε να του ανοίξει το πουκάμισο και ταυτοχρόνως, λόγω του ότι έχανε αρκετό αίμα, διέταξε την Αντουανέτα να φέρει ένα κάμπετ από διπλανό γραφείο. Η Αντουανέτα δεν άκουσε, λόγω της μάσκας που φορούσε και της το επανέλαβα εγώ. Η Αντουανέτα και πάλι δεν άκουσε και τότε ετοιμαζόμουν να σηκωθώ εγώ. Ταυτοχρόνως όμως σηκώθηκε λίγο, με τα γόνατά της». Η Αντουανέτα βρισκόταν μπροστά από τον Ευαγγελίδη.
Ακριβώς εκείνη τη στιγμή μια δεύτερη σφαίρα ακολούθησε τη σπάνια πορεία της πρώτης. Σε χαμηλότερο όμως ύψος, μια και η Αντουανέτα, σ’ αντίθεση με τον Ντέιβις, δεν στεκόταν, αλλά μόλις είχε σηκωθεί και πατούσε στα γόνατά της. «Και αμέσως δέχθηκε σφαίρα στο κεφάλι, και αμέσως έστριψε προς το μέρος μου, με αγκάλιασε και αμέσως έπεσε επί του εδάφους νεκρή».
[…]
Η ώρα ήταν 13.00 όταν ο γιατρός Χριστοδουλάκης άκουσε φασαρία, αναστάτωση. Εντελώς απροειδοποίητα «κατέφθασαν μπόλικοι πεζοναύτες», αλλά δεν περίμενε ούτε ότι θα ξαναέβλεπε τον Αμερικανό πρέσβη τόσο σύντομα, ούτε βέβαια σε εκείνη την κατάσταση. «Τρέξαμε και μπήκαμε αμέσως στο χειρουργείο. Μέσα στο χειρουργείο έμεινε ο υπεύθυνος ασφάλειας της πρεσβείας. Οταν εξέτασα τον Ντέιβις του είπα, “λυπάμαι, αλλά είναι νεκρός”. Εγώ θα περίμενα να είναι σοκαρισμένος. Δεν ήταν καθόλου σοκαρισμένος. Μου είπε όμως κάτι που μου έμεινε και το θυμάμαι πάντα: “Μπορεί να είναι η εκτόνωση που περιμένατε”. Αυτή ήταν η έκφραση που μου είπε, καθόλου συγκινημένος».
[…]
Τα γεγονότα για τους Αμερικανούς ήταν αδιαμφισβήτητα και αμείλικτα. Δύο άτομα, το ένα μάλιστα ο πρέσβης, δολοφονήθηκαν μέσα στο κτίριο της πρεσβείας, όπου την αποκλειστική ευθύνη για την ασφάλεια είχαν οι ίδιοι. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της αποτυχίας, ο Ρότζερ Ντέιβις μέχρι σήμερα είναι ο μοναδικός από τους Αμερικανούς πρέσβεις που δολοφονήθηκαν ανά τον κόσμο, ο οποίος σκοτώθηκε ενώ βρισκόταν εντός της πρεσβείας. Ολοι οι άλλοι φονεύθηκαν σε εξωτερικούς χώρους, όπου την ευθύνη ασφάλειας είχε η φιλοξενούσα χώρα.»
_______________________________________________________________________________
Κεντρική φωτογραφία: Αγημα της RAF μεταφέρει το φέρετρο με τη σορό του Ρότζερ Ντέιβις στο αεροσκάφος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, στη Βρετανική βάση του Ακρωτηρίου, στις 20 Αυγούστου 1974. Oι άνθρωποι που την προηγούμενη ημέρα, ενώ ήταν σε εξέλιξη μεγάλη διαδήλωση, έβαλαν στο στόχαστρο την αμερικανική πρεσβεία, δεν εντοπίστηκαν ποτέ. [A.P. Photo/Spartaco Bodini]
