Το μπλακ άουτ στην Ισπανία δεν ήταν απλώς μια διακοπή ρεύματος· μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα ολόκληρη η Ιβηρική Χερσόνησος βυθίστηκε στο σκοτάδι. Εμένα, όπως και τους περισσότερους, με βρήκε στη δουλειά, σε μια σύσκεψη. Παρά την ένταση της στιγμής συνεχίσαμε να δουλεύουμε με αναλογικό τρόπο – με μαρκαδόρους και έναν μαυροπίνακα. Eνα μικρό τρανζιστοράκι με μπαταρίες μάς μετέδιδε κάποια νέα και την αίσθηση πως αυτό που συνέβαινε δεν ήταν συνηθισμένο.
Eφυγα από το γραφείο νωρίς το απόγευμα. Οι στάσεις των λεωφορείων ξεχείλιζαν από ανθρώπους που δεν άντεχαν άλλο από την κούραση, κυρίως λόγω της ζέστης της ημέρας. Η αστυνομία επόπτευε, ενώ τροχονόμοι υπήρχαν σε κάθε γωνία για να ρυθμίσουν όπως όπως τη ροή των λιγοστών αυτοκινήτων. Οι δρόμοι ήταν πλημμυρισμένοι από κόσμο που προσπαθούσε να γυρίσει σπίτια του με τα πόδια, ενώ τα λίγα ανοιχτά ψιλικατζίδικα ζητούσαν ρευστό – πράγμα ανήκουστο μέχρι πριν από λίγες ώρες.
Aρχισα να κινούμαι προς το σπίτι μου και έφτασα ποδαράτος σε περίπου μιάμιση ώρα. Το ψυγείο μου ήταν ήδη από πολλές ώρες σβηστό, ενώ το τηλέφωνό καθώς και ο υπολογιστής μου είχαν πλέον πεθάνει. Ποιος μπορεί και πόσο να ζήσει χωρίς πληροφορία, μουσική, συνεχή μηνύματα με τους φίλους και τους δικούς του ανθρώπους; Σε στιγμές όπως αυτή, συνειδητοποιείς την απόλυτη εξάρτησή μας από την τεχνολογία. Eβαλα ένα δίσκο στο φορητό μου πικάπ και άρχισα να διαβάζω ένα βιβλίο.
Oσο το φως λιγόστευε και δεδομένου πως δεν είχα απόθεμα από κεριά στο σπίτι, κατέβηκα στον δρόμο. Αρκετοί μιλούσαν με τους διπλανούς και τους γείτονές τους, ενώ κάποια νεαρά παιδιά είχαν κατέβει με κιθάρες και μπίρες και τραγουδούσαν. Εφόσον δεν είχαμε ιδέα πόσο θα κρατήσει όλο αυτό, έμεινα μαζί με αυτούς τους παντελώς αγνώστους για αρκετές ώρες.
Η αρχικά μικρή παρέα γινόταν ολοένα και μεγαλύτερη, με διάφορους περαστικούς που αποφάσιζαν να συμμετάσχουν σε αυτή την αυτοσχέδια μικρή κοινότητα. Οταν πλέον το φως επανήλθε γύρω στα μεσάνυχτα, η ανακούφιση ήταν μεγάλη – αλλά είχαμε ζήσει μια παράξενη κοινή εμπειρία. Σκέφτηκα πόσο εύκολα προσαρμοζόμαστε στο οτιδήποτε, ειδικά όταν δεν έχουμε άλλη λύση.
Βέβαια, τα πράγματα ήταν πολύ πιο κρίσιμα έξω από τον μικρόκοσμό μου. Το μετρό είχε κλείσει από νωρίς και ο προαστιακός επίσης. Oσοι έπρεπε να πάρουν τα παιδιά τους από τους παιδικούς σταθμούς και τα σχολεία που έκλειναν και αυτά μαζικά, ταλαιπωρήθηκαν πολύ να φτάσουν έως εκεί, με πολλούς δρόμους και τον μεγάλο περιφερειακό της Μαδρίτης Μ-30 κλειστούς.
Οι εργαζόμενοι που ζουν στα περίχωρα ή εκτός πόλης δεν μπορούσαν με τίποτα να φτάσουν στα σπίτια τους, ενώ οι επιβάτες στα τρένα αναγκάστηκαν να μείνουν 7 με 8 ώρες εγκλωβισμένοι. Ομως μου έκανε τρομερή εντύπωση η πολιτισμένη συμπεριφορά, η έλλειψη ξεσπασμάτων εναντίον της κυβέρνησης ή των πάντων, επεισοδίων στους δρόμους, κυκλοφοριακού χάους.
Δεν έζησα οργή, δεν άκουσα νύξεις για ολιγωρίες, πέρα από μια αίσθηση πως κάτι πήγε πολύ στραβά και πως θα πρέπει να το υπομείνουμε. Μια μέρα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστάσεις δυστοπίας πέρασε, τελικά, με τα λιγότερα δυνατά ευτράπελα και παρατράγουδα.
Δεκαοκτώ ώρες ήταν η μέγιστη διάρκεια της διακοπής ρεύματος στην Ιβηρική, από το μεσημέρι της Δευτέρας μέχρι το πρωί της Τρίτης ενώ 15 γιγαβάτ έχασε το δίκτυο της Ισπανίας, περίπου το 60% βτης ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα των 49 εκατ. κατοίκων.
Οι φήμες για τα αίτια του μπλακ άουτ ποικίλλουν: κυβερνοεπιθέσεις, γεωπολιτικές εντάσεις, τεχνικά προβλήματα που οφείλονται στην ατμόσφαιρα. Η κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ αρχικά απέδωσε την ευθύνη στους ιδιώτες παρόχους ενέργειας για έλλειψη διαφάνειας, αφήνοντας όμως όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά. Η αντιπολίτευση, από την άλλη, αύξησε την πίεση, κριτικάροντας την επίσημη ενεργειακή πολιτική, ζητώντας παραιτήσεις.
Ορισμένοι απέδωσαν την κρίση στην απόφαση του Σάντσεθ για σταδιακό κλείσιμο των πυρηνικών εργοστασίων, με τον ίδιο να δείχνει πιο ευάλωτος μεν στην κριτική μετά την πρόσφατη περιβαλλοντική καταστροφή στη Βαλένθια, το ίδιο ικανός δε να ξεπερνά και τις πλέον δύσκολες κρίσεις. Το πλέον αξιοσημείωτο όμως ήταν η αντίδραση της ισπανικής κοινωνίας.
Παρά την απροσδόκητη διακοπή, οι πολίτες επέδειξαν ψυχραιμία και ικανότητα συνεργασίας – ενώ η εμπιστοσύνη στους θεσμούς και η αίσθηση κοινότητας συνέβαλαν στην αντιμετώπιση της κρίσης χωρίς πανικό. Αυτή η συμπεριφορά αντανακλά μια κοινωνία με αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη στις δομές της.
Προσπάθησα να φανταστώ τι θα είχε συμβεί στην Ελλάδα αντίστοιχα. Αδυνατούσα να διανοηθώ παρόμοια απουσία θυμού και τη διάχυτη αίσθηση πως σκοτεινές υποβολιμαίες δυνάμεις μέσα στο ίδιο το κράτος ροκάνιζαν την όποια αξιοπιστία του.
Τέτοια γεγονότα μάς καλούν να επανεκτιμήσουμε τις αξίες και τις προτεραιότητές μας, δίνοντας έμφαση στην ενίσχυση των θεσμών και των υποδομών που στηρίζουν την κοινωνική συνοχή. Είναι επιτακτική η ανάγκη για επενδύσεις σε ανθεκτικά και βιώσιμα ενεργειακά συστήματα, καθώς και για την ανάπτυξη μηχανισμών άμεσης διαχείρισης κρίσεων.
Σε έναν κόσμο που εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από την τεχνολογία, καλούμαστε να επανεκτιμήσουμε τη σημασία της ανθρώπινης επαφής, της κοινότητας και της ανθεκτικότητας. Και ίσως να επανεκτιμήσουμε την αξία κάποιων στοιχείων του αναλογικού κόσμου που τείνουν να εξαφανιστούν μέσα στην ψηφιακή εποχή και στην επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης.
*Ο κ. Κωστής Κορνέτης είναι επίκουρος καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης και σύμβουλος της ισπανικής κυβέρνησης σε θέματα ιστορικής μνήμης.
Μαθήματα από το μπλακ άουτ
Βαγγέλης Λιάρας
Στην Ισπανία γίναμε για μια μέρα κομπάρσοι σε ένα επεισόδιο του Black Mirror. Δύο χώρες χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, έτσι για να καταλάβουμε πόσο εξαρτιόμαστε από αυτό. Ή πώς την παλεύουν οι άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου τα μπλακ άουτ είναι συχνά. Ή πώς ήταν η ζωή στο μακρινό κάποτε.
Στην αρχή, όπως όλοι, νόμιζα ότι ήταν διακοπή ρεύματος στη γειτονιά. Τις φωνές και τις μουρμούρες από γειτόνισσες στο πλατύσκαλο τις αγνόησα και ετοιμάστηκα να πάω στο πανεπιστήμιο. Πήγα στη στάση του λεωφορείου. Ολοι κοιτούσαν τα τηλέφωνά τους, όπως πάντα. Ανέβηκα κι άκουσα άλλους να συζητούν ότι δεν έχει ρεύμα ούτε η Πορτογαλία ούτε η Γαλλία. Τότε κατάλαβα.
Κατέβηκα στην αμέσως επόμενη στάση και συνειδητοποίησα ότι τα κινητά δεν έχουν Ιντερνετ, ούτε καν σήμα, πως πηγαίναμε τόση ώρα χωρίς σηματοδότες, πως στα σούπερ μάρκετ θα τρέξουν όλοι να πάρουν ό,τι βρουν: κονσέρβες, νερό, μπαταρίες και, όπως κάθε φορά που ζυγώνει η συντέλεια του κόσμου, κωλόχαρτο.
Ψώνισα κι εγώ κάτι λίγα –δούλευαν μερικά POS– και θαύμασα πώς λειτουργούσε η κοινωνία χωρίς ρεύμα και με λίγους κανόνες. Νοσοκομεία και κάποια αεροδρόμια με εφεδρικές γεννήτριες. Αυτοκίνητα και λεωφορεία κυκλοφορούσαν ώς το βράδυ χωρίς σήμανση, χωρίς βρισιές, χωρίς τρακαρίσματα, με λίγους τροχονόμους διάσπαρτους εδώ κι εκεί. Υπήρχε ανησυχία ότι η διακοπή μπορεί να κρατούσε μέρες, σύγχυση από την αρχική έλλειψη ενημέρωσης, φημολογία. Αλλά και μια εμπιστοσύνη στον κρατικό μηχανισμό – εμπιστοσύνη που λείπει (γιατί άραγε;) από την Ελλάδα.
Παρά τα προβλήματα, ένιωθες την ανθεκτικότητα της κοινωνίας και της κρατικής μηχανής, την υπομονή των περισσότερων ανθρώπων έως και μια αθώα ανεμελιά.
Είπαν στα ραδιόφωνα ότι τα συνεργεία εργάζονται πυρετωδώς και ότι το ρεύμα θα επανέλθει σε 6 με 10 ώρες. Οντως έτσι έγινε στις περισσότερες περιοχές της χώρας. Στις 10.30 επανήλθε στη Μαδρίτη – λίγο έκαψαν τα κεριά. Μέχρι τα μεσάνυχτα, μόνο τρία τρένα έμεναν κολλημένα με τους επιβάτες τους σε απρόσιτες επαρχιακές περιοχές. Τα υπόλοιπα είχαν ήδη εκκενωθεί. Πέντε νεκροί σε όλη τη χώρα: από μια ιατρική συσκευή που έπαψε να λειτουργεί, από φωτιά και από ασφυξία. Κανείς από τροχαίο.
Σαφώς, ήταν μόνο μισή μέρα. Αν είχε κρατήσει περισσότερες, ο κοινωνικός ιστός θα υπέκυπτε στις πιέσεις και θα απαιτούνταν ισχυρότερα μέτρα. Ομως παρά τα προβλήματα, ένιωθες την ανθεκτικότητα της κοινωνίας και της κρατικής μηχανής, την υπομονή των περισσότερων ανθρώπων και έως και μια αθώα ανεμελιά.
Μην έχοντας τι να κάνουν, πολλοί βγήκαν βόλτα στα πάρκα πριν νυχτώσει. Μέσα στον πανικό και την αμφιβολία ήταν και μια μικρή αναγκαστική απόδραση από τον άσκοπο μαραθώνιο της καθημερινότητας.
Ευτυχώς δεν ήταν κάτι που παρατράβηξε. Ελπίζουμε να μείνει ένα μικρό ανέκδοτο στην ιστορία, και το πιο σημαντικό: να διαλευκανθεί γιατί συνέβη και να αντληθούν μαθήματα για να μην ξανασυμβεί. Η πρώτη σκέψη, ότι επρόκειτο για κυβερνοεπίθεση, φαίνεται να απορρίπτεται. Το σενάριο ενός μετεωρολογικού φαινομένου φαντάζει επίσης εξωτικό – μεγαλύτερες διαφορές θερμοκρασιών παρατηρήθηκαν πρόσφατα χωρίς αντίστοιχο πρόβλημα.
Ο πολιτικός διαξιφισμός μεταξύ της κυβερνώσας Κεντροαριστεράς και της δεξιάς αντιπολίτευσης περιστρέφεται γύρω από τα ενεργειακά ερωτήματα της εποχής μας στη Δυτική Ευρώπη. Επένδυσε η Ισπανία υπερβολικά σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ηλιακή, αιολικά) που παρήγαν ενέργεια περισσότερη από τη ζήτηση, υπερφορτώνοντας το δίκτυο;
Φταίει ότι έκλεισαν πολλά πυρηνικά εργοστάσια που μπορούν να λειτουργήσουν διορθωτικά σε κρίσιμες στιγμές, όπως η περίπτωση ανισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης; Πρέπει να αυξηθεί η αποθηκευτική ικανότητα του συστήματος με μπαταρίες, μετά την εγκατάσταση τόσων ανανεώσιμων πηγών; (Αναμφίβολα ναι, όπως και στην Ελλάδα.) Ή μήπως έγινε κακός χειρισμός από λάθος στην εν πολλοίς ιδιωτικοποιημένη εταιρεία διαχείρισης του δικτύου ενέργειας;
Οι απαντήσεις, δυστυχώς, θα αργήσουν να έρθουν, μέχρι να αποφανθούν οι επιτροπές των ειδικών. Επιστρέφοντας σε λίγες μέρες στην Ελλάδα, θα εύχομαι όταν και εφόσον γίνει το κύριο πρόβλημά μας το πλεόνασμα ανανεώσιμης ενέργειας, να μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε εξίσου ψύχραιμα.
*Ο κ. Βαγγέλης Λιάρας είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο ΙΕ στη Μαδρίτη και συμπρόεδρος του Βολτ Ελλάδας.
_______________________________________________________________________________
Κεντρική φωτογραφία: Ενας άνδρας στέκεται σε μια γωνιακή παμπ, που φωτίζεται από μια λάμπα υγραερίου, στη μικρή πόλη Πρεμιά ντε Μαρ, κοντά στη Βαρκελώνη, κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης του δικτύου ενέργειας που «νέκρωσε» για ώρες ολόκληρη την Ισπανία. Οι πολίτες, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, παρά την πολύωρη ταλαιπωρία που υπέστησαν, επέδειξαν υπομονή και απέφυγαν τα οργισμένα ξεσπάσματα τα οποία θα επιδείνωναν την κατάσταση. [Jan-Uwe Ronneburger / picture alliance via Getty Images ]
