Υποστηρίζεται ορθώς ότι «ο Χριστιανισμός γεννήθηκε και άνθησε στον γεωγραφικό και πολιτιστικό χώρο της Μέσης Ανατολής». Παρά την αριθμητική του μείωση, που οφείλεται στις ποικίλες ιστορικές περιπέτειες που πέρασε κατά τη διάρκεια των αιώνων, παραμένει σήμερα διάσπαρτος στην Παλαιστίνη, στην Αίγυπτο, στη Συρία, στην Ιορδανία, στον Λίβανο, στο Ιράκ και αλλού. Λόγω της γεωπολιτικής σημασίας της, η Μέση Ανατολή συμπεριλαμβανόταν πάντοτε στα θέματα που απασχολούν τον κόσμο. Η θρησκεία ήταν ανέκαθεν σημαντικός παράγοντας στην Ιστορία αυτής της περιοχής.
Επί χιλιετίες η Μέση Ανατολή αποτελεί έναν ιδιαίτερο τόπο. Εδώ αναπτύχθηκαν σπουδαίοι πολιτισμοί και εδώ σημαντικές θρησκευτικές παραδόσεις συναντήθηκαν και διαμόρφωσαν πολιτισμό. Ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ, σχεδόν κυριολεκτικά, μεγάλωσαν μαζί στο πέρασμα των αιώνων. Σύμφωνα με τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο Γ΄, «είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο Χριστιανισμός δεν είναι ξένος στην περιοχή, αλλά αυτόχθων. Είμαστε αναπόσπαστο μέρος της μοναδικής πολιτιστικής και θρησκευτικής σύστασης της Μέσης Ανατολής».
Η περίοδος που βιώνει σήμερα η περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι κρίσιμη και επικίνδυνη, με πρωτοφανείς πολέμους και διενέξεις, αρκετές εκ των οποίων ισοδυναμούν με εγκλήματα πολέμου κατά της ανθρωπότητας. Αυτό που παρατηρούμε δυστυχώς στην Ανατολή, τον φάρο του πολιτισμού, είναι η εισαγωγή των εξτρεμιστικών ιδεολογιών, της τρομοκρατίας, της βίας, της απαγωγής και των λοιπών δεινών. Ειδικά για τις χώρες της Μέσης Ανατολής πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι οι χριστιανοί που στερούνται των ελευθεριών, που εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους ή που υφίστανται άλλα δεινά, είναι γηγενείς αραβικοί πληθυσμοί, που υπάρχουν στις χώρες της περιοχής ως χριστιανοί πολύ πριν από την έλευση του Ισλάμ, ζωντανοί μάρτυρες και φορείς ενός σπουδαίου πολιτισμού.
Αξιοσημείωτες είναι οι απόψεις του σπουδαίου Ρωμαιοκαθολικού θεολόγου Χανς Κινγκ, ότι «ενώπιον της χαώδους καταστάσεως την οποία προκάλεσε η αλλοπρόσαλλη πολιτική των ΗΠΑ στην Εγγύς και Μέση Ανατολή, ο κόσμος βρίσκεται σήμερα προ δύο επιλογών. Ή θα έχουμε διεθνείς συρράξεις, θρησκευτική αντιπαλότητα και σύγκρουση πολιτισμών (καθώς προέβλεψε προ ετών ο Σάμιουελ Χάντιγκτον) ή διάλογο μεταξύ πολιτισμών και ειρηνική συνύπαρξη των θρησκευμάτων. Η επ’ εσχάτων παρατηρούμενη απέχθεια των μουσουλμάνων προς τη Δύση δεν οφείλεται τόσο στον ανταγωνισμό θρησκευμάτων και πολιτισμών όσο στις λανθασμένες πολιτικές επιλογές της Δύσεως, μάλιστα δε των ΗΠΑ. Η Δύση πρέπει πλέον να αντιμετωπίσει σθεναρά τους ακραίους εκείνους ισλαμιστές θεμελιοκράτες, οι οποίοι, επ’ ονόματι της θρησκείας, φανατίζουν τον λαό. Για να εξισορροπηθούν οι σχέσεις του δυτικού κόσμου με το Ισλάμ είναι ανάγκη να δημιουργηθεί κλίμα εμπιστοσύνης μέσα σ’ έναν κόσμο που σήμερα κυριαρχείται από καχυποψία και φόβο».
Εύστοχα, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος διακηρύσσει ότι ένας διαθρησκευτικός διάλογος, ο οποίος θα αναγνωρίζει τις διαφορές, αλλά και θα προτείνει τρόπους διαπραγμάτευσής τους, μπορεί να βοηθήσει να ανοίξουν δρόμοι επικοινωνίας μεταξύ πολιτισμών και εθνών. Ο διαθρησκευτικός διάλογος θα απομακρύνει προκαταλήψεις και θα διαλύσει προϊδεασμούς. Θα συμβάλει στην αμοιβαία κατανόηση και θα προλειάνει το έδαφος για ειρηνικές λύσεις. Απαιτείται όραμα και οικουμενική ευαισθησία. Ο διάλογος δεν συνεπάγεται άρνηση της πίστεως του καθενός μας ή προδοσία της θρησκευτικής του κληρονομιάς. Αντιθέτως, σηματοδοτεί αλλαγή νοοτροπίας και στάσης, αυτό που στην πνευματική ορολογία ονομάζουμε μετάνοια.
Συμπερασματικά, οι θρησκευτικές κοινότητες διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην επίλυση συγκρούσεων, στην οικοδόμηση της δημοκρατίας και την προώθηση της διαρκούς ειρήνης, και ειδικά ο πολυποίκιλος χριστιανικός πολιτισμός, που αποτελεί δομικό στοιχείο της ιδιοσυγκρασίας της Μέσης Ανατολής. Κοιτάζοντας το 2025 είναι σαφές ότι η ενσωμάτωση της θρησκευτικής δέσμευσης στις παγκόσμιες προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης είναι πιο επείγουσα από ποτέ.
* O δρ Γρηγόρης Μ. Λιάντας είναι αν. καθηγητής Διορθοδόξων, Διαχριστιανικών Σχέσεων, Εκκλησιαστικής Πολιτικής και Διπλωματίας Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ.
