Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη, η παραπληροφόρηση στο TikTok σχετικά με τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπισθεί.
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε αυτόν τον μήνα στο περιοδικό PLOS One, έδειξε ότι λιγότερο από το 50% των ισχυρισμών σε κάποια από τα πιο δημοφιλή βίντεο για τη ΔΕΠΥ που ανεβαίνουν στην πλατφόρμα βασιζόταν σε επίσημα διαγνωστικά κριτήρια ή συνιστώμενες θεραπευτικές πρακτικές.
Και, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, ακόμη και οι συμμετέχοντες στη μελέτη που είχαν ήδη διαγνωστεί με ΔΕΠΥ δυσκολεύθηκαν να ξεχωρίσουν ποιες πληροφορίες ήταν αξιόπιστες.
Περίπου οι μισοί από τους δημιουργούς περιεχομένου στο TikTok που συμπεριελήφθησαν στη μελέτη χρησιμοποιούσαν την πλατφόρμα για την προώθηση προϊόντων, όπως τα fidget spinners (σβούρες πολλαπλών κινήσεων), ή υπηρεσιών, όπως το coaching (καθοδήγηση). Κανείς τους δεν ήταν αδειοδοτημένος επαγγελματίας ψυχικής υγείας.
Η απουσία λεπτών διακρίσεων προκαλεί ανησυχία, σημειώνει η Βασιλεία Καρασάββα, υποψήφια διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στο Βανκούβερ και βασική συγγραφέας της μελέτης. Οταν οι δημιουργοί περιεχομένου στο TikTok αναφέρονται σε δυσκολία συγκέντρωσης, προσθέτει η κ. Καρασάββα, συνήθως παραλείπουν να διευκρινίσουν ότι αυτό το σύμπτωμα δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα της ΔΕΠΥ και θα μπορούσε να αποτελεί εκδήλωση κάποιας άλλης ψυχικής διαταραχής, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος.
«Το τελευταίο που θέλουμε είναι να αποθαρρύνουμε τους ανθρώπους από το να εκφράζουν όσα αισθάνονται και όσα βιώνουν, ή από το να βρίσκουν μια κοινότητα στο Διαδίκτυο», αναφέρει η Καρασάββα. «Ωστόσο υπάρχει ο κίνδυνος να αυτοδιαγνωστεί κανείς με κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην περίπτωσή του και έτσι να μην αναζητήσει τη βοήθεια που πραγματικά χρειάζεται».
Τα ευρήματα της κ. Καρασάββα συμφωνούν με εκείνα μιας μελέτης του 2022, η οποία ανέλυσε επίσης 100 δημοφιλή βίντεο του TikTok για τη ΔΕΠΥ και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα μισά περιείχαν παραπλανητικές πληροφορίες.
Δύο μελέτες
«Τα δεδομένα είναι ανησυχητικά», σημειώνει ο Στέφεν Π. Χίνσοου, καθηγητής Ψυχολογίας και ειδικός σε ζητήματα ΔΕΠΥ στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, ο οποίος δεν συμμετείχε σε καμία από τις δύο μελέτες. Τα θέματα των βίντεο μπορεί εύκολα να βρίσκουν απήχηση στους θεατές, προσθέτει, αλλά «η ακριβής διάγνωση απαιτεί πρόσβαση, χρόνο και χρήμα».
Στη μελέτη της κ. Καρασάββα οι ερευνητές ξεκίνησαν επιλέγοντας τα 100 βίντεο με τις περισσότερες προβολές μέσα σε μία ημέρα, τον Ιανουάριο του 2023, και ανέθεσαν σε δύο πιστοποιημένους κλινικούς ψυχολόγους να τα αξιολογήσουν.
Οι ψυχολόγοι κλήθηκαν να εκτιμήσουν κατά πόσον τα βίντεο αποτυπώνουν με ακρίβεια τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ σε εφήβους ή ενηλίκους, όπως περιγράφονται στην πέμπτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών, το οποίο χρησιμοποιείται στις Ηνωμένες Πολιτείες από επαγγελματίες υγείας για τη διάγνωση και την κατηγοριοποίηση ψυχικών διαταραχών.
Αν ο ισχυρισμός κάποιου βίντεο δεν συμβάδιζε με το εγχειρίδιο, οι ψυχολόγοι εξέταζαν εάν τα περιγραφόμενα συμπτώματα ανταποκρίνονταν περισσότερο σε κάποια άλλη ψυχική διαταραχή ή σε κάτι που μπορεί να αισθανθεί οποιοσδήποτε, ακόμη και άτομα χωρίς ΔΕΠΥ. Στη συνέχεια αξιολογούσαν κάθε βίντεο σε κλίμακα από το 1 έως το 5, ως προς το κατά πόσον θα το συνιστούσαν για την εκπαίδευση άλλων σχετικά με τη ΔΕΠΥ. Ενας περιορισμός της μελέτης ήταν ότι η αξιολόγηση δεν βασίστηκε σε ευρύτερο δείγμα ειδικών.
Αξιολόγηση από φοιτητές
Στη συνέχεια, οι ερευνητές ζήτησαν από περισσότερους από 840 προπτυχιακούς φοιτητές να αξιολογήσουν τα βίντεο, βάσει της ίδιας κλίμακας που είχαν χρησιμοποιήσει και οι ψυχολόγοι. Οι συμμετέχοντες που παρακολουθούσαν συχνότερα περιεχόμενο για τη ΔΕΠΥ στο TikTok είχαν περισσότερες πιθανότητες από τους υπολοίπους να συστήσουν τα πέντε βίντεο που είχαν αξιολογηθεί ως τα πιο αξιόπιστα. Ηταν όμως εξίσου πιθανό να συστήσουν και τα πέντε βίντεο που είχαν αξιολογηθεί ως τα λιγότερο αξιόπιστα. Και αυτό ίσχυε ανεξαρτήτως του εάν είχαν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ ή όχι.
Η κ. Καρασάββα εξηγεί ότι αυτό μπορεί να σχετίζεται με τον αλγόριθμο του TikTok, ο οποίος προβάλλει βίντεο παρόμοια με εκείνα που έχει ήδη δει ο χρήστης – και όταν συναντάμε συνεχώς τις ίδιες πληροφορίες είναι εύκολο να πιστέψουμε ότι «όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορεί να κάνουν λάθος».
«Και τελικά μπορεί να αρχίσετε να πιστεύετε πράγματα που δεν συμβαδίζουν πραγματικά με την επιστήμη», προσθέτει.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι οι φοιτητές που συμμετείχαν στη μελέτη υπερεκτίμησαν σε μεγάλο βαθμό το ποσοστό του πληθυσμού που έχει πράγματι ΔΕΠΥ.
Σε απάντηση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, το TikTok ανέφερε ότι ενθαρρύνει έντονα τους χρήστες να αναζητούν επαγγελματική ιατρική συμβουλή όταν χρειάζονται υποστήριξη και πως κατευθύνει τους χρήστες σε αξιόπιστες πηγές όταν αναζητούν περιεχόμενο σχετικό με τη ΔΕΠΥ.
Οι πληροφορίες στο TikTok «δεν δίνουν πάντα την πλήρη εικόνα και μπορεί επίσης να ενισχύσουν τη φωνή εκείνων που ακούγονται περισσότερο», σημειώνει η Μάργκαρετ Σίμπλεϊ, καθηγήτρια Ψυχιατρικής και Επιστημών Συμπεριφοράς στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σιάτλ, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Οι άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν ποια πτυχή της εμπειρίας τους σχετίζεται με τη ΔΕΠΥ και ποια με κάτι διαφορετικό».
