Λίγοι ιστορικοί συνδυάζουν την πνευματική οξύτητα με την κατανόηση των σημερινών γεωπολιτικών και οικονομικών αλλαγών όπως ο καθηγητής Ανταμ Τουζ. ∆ιακεκριμένος ιστορικός στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, είναι γνωστός για το έργο του σχετικά με τις οικονομικές κρίσεις, τη δυναμική της παγκόσμιας ισχύος και τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τον σύγχρονο κόσμο. Στη συζήτησή του με την «Κ» υποστήριξε πως εάν η Ευρώπη δεν ξυπνήσει τώρα, με όσα κοσμογονικά λαμβάνουν χώρα στον πλανήτη, δεν θα ξυπνήσει ποτέ.
– Ο Τραμπ έχει κλείσει δύο μήνες στην εξουσία. Πόσο διαφέρει αυτή η θητεία του σε σχέση με την προηγούμενη;
– Είναι σαφώς πιο ριζοσπαστικός σε σχέση με την πρώτη θητεία του. Ο Τραμπ και οι υποστηρικτές του θεωρούν την πρώτη θητεία ως μια χαμένη ευκαιρία. Eκαναν φορολογικές απαλλαγές αλλά δεν είχαν μια διευρυμένη ατζέντα. Αυτή τη φορά έχουμε μια συστάδα διαφορετικών συμμαχιών γύρω από τον πρόεδρο, ο οποίος δεν είναι ιδεολογικά καθαρός. Προφανώς θέλει να επαναφέρει τον ρόλο του «νταή», τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό του 19ου αιώνα, έχει στο μυαλό του τον Μακίνλεϊ ή τον Τεντ Ρούζβελτ και θέλει να βγάλει το μεγάλο ραβδί της αμερικανικής ισχύος. Και γύρω του συσπειρώνει διάφορους τεχνοκράτες που θέλουν να αλλάξουν το εμπορικό και νομισματικό σύστημα, ανθρώπους σαν τον Ελον Μασκ που θέλουν να συντρίψουν το κράτος, μέχρι ανθρώπους σαν τον Στιβ Μπάνον που είναι ακραία εθνικιστές. Ολοι αυτοί είναι διανοητικά πανέξυπνοι, είναι δυναμικά κομμάτια της κοινωνίας που με διάφορους τρόπους εργαλειοποιούν τον Τραμπ και εργαλειοποιούνται από αυτόν. Αν έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό, είναι ότι μισούν ανθρώπους σαν εμάς. Μισούν την επαγγελματική διευθυντική μεσαία τάξη. Μισούν τους καθηγητές των πανεπιστημίων, τους δημόσιους υπαλλήλους, ακόμη και τους εταιρικούς γραφειοκράτες, ξέρετε, τους ανθρώπους που εργάζονται στην επιχειρηματική Αμερική, που λένε πράγματα όπως «η επιβολή δασμών δεν πρόκειται να κάνει καλό».
Εάν η Ευρώπη δεν ξυπνήσει τώρα να συνειδητοποιήσει ότι ήρθε η ώρα να αναλάβει τη στρατηγική της ασφάλεια, δεν θα ξυπνήσει ποτέ.
– Πρόσφατα γράψατε στους Financial Times πως εάν η Ευρώπη θέλει κάτι που αποκαλεί «διεθνή τάξη με κανόνες», θα πρέπει να τη δουλέψει μόνη της. Θέλετε να το εξηγήσετε;
– Ναι. Σταματήστε να λέτε στους άλλους τι πρέπει να κάνουν. Αυτή τη φρικτή ρητορική που ακούμε από τους Ευρωπαίους ηγέτες. Η Aγκελα Μέρκελ το ξεκίνησε τη δεκαετία του 2000, που προσποιούνταν την καθηγήτρια που μοίραζε εργασίες. Αυτή είναι μια στιγμή που πρέπει να φτιάξετε πράγματα χρησιμοποιώντας πόρους και δύναμη. Και ξέρετε, δεν έχει νόημα η Ευρώπη να προσπαθεί να διατάξει τον λεγόμενο Ινδο-Ειρηνικό, όπως η Ευρώπη δεν έχει καμία δουλειά να προσπαθεί να βάλει κανόνες για τον Ινδο-Ειρηνικό. Εχει, όμως, ρόλο η Ευρώπη στη θέσπιση κανόνων για τη Μεσόγειο; Ναι. Και γιατί δεν το κάνει πιο ενεργά; Γιατί δεν το κάνει με πραγματική αφοσίωση; Γιατί είναι πάντα σε άμυνα, προσπαθώντας συνεχώς να διαχειριστεί τις προσφυγικές ροές, αντί να προσπαθεί προληπτικά να διαμορφώσει πραγματικά τη γειτονιά της; Με επενδύσεις. Αυτό θα χρειαστεί χρήματα, θα χρειαστεί πολιτική βούληση. Θα χρειαστεί ένα βαθμό θάρρους. Μπορεί να χρειάζεται ρεαλιστική πολιτική και κυνισμός, αλλά δεν το γνωρίζουμε ακόμη, γιατί η Ευρώπη έχει προσπαθήσει πολύ λίγο, πραγματικά. Και όταν είστε απελπισμένοι, θα πρέπει να καταφύγετε σε κυνικές συμφωνίες, όπως αυτή με τον Ερντογάν για να σταματήσουν τους μετανάστες ή με πολέμαρχους στο Σαχέλ. Αυτές τις αποκρουστικές συμφωνίες στις οποίες πρέπει να βασιστεί η Ευρώπη επειδή δεν διαμορφώνει προληπτικά την ισορροπία. Και ξέρετε, οι πόροι της Ευρώπης είναι τεράστιοι.
– Θεωρείτε πως το χάσμα μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης ήρθε πλέον για να μείνει, ανεξάρτητα από τον Τραμπ; Στη νέα τάξη πραγμάτων η Αμερική θα κοιτάζει μόνο προς την Ασία και την Κίνα;
– Εδώ και πολύ καιρό έλεγα: μη σας μπερδεύει ο Μπάιντεν, η πραγματικότητα είναι πως η αμερικανική πολιτική έχει αλλάξει. Και το εσωτερικό θεμέλιο της αμερικανικής πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν πάντα πιο εύθραυστο από ό,τι αναγνώριζε πραγματικά η Ευρώπη. Aρα είναι ώρα για την Ευρώπη να ξυπνήσει και να αναγνωρίσει την ανάγκη να γίνει ένας αυτόνομος παίκτης. Για εμένα, ωστόσο, παραμένει το ερώτημα εάν οι ΗΠΑ είναι όντως προσανατολισμένες προς τα έξω ή εάν στην πραγματικότητα η χώρα αναλώνεται στις δικές της εσωτερικές συγκρούσεις. Ξέρετε, πάντα υπάρχει ένα ερώτημα για το κατά πόσον η Αμερική είναι εγωκεντρικά κλεισμένη στον εαυτό της κι απλώς καταγράφει τον έξω κόσμο. Εάν λοιπόν η Ευρώπη δεν ξυπνήσει τώρα να συνειδητοποιήσει ότι ήρθε η ώρα να αναλάβει τη στρατηγική της ασφάλεια, δεν θα ξυπνήσει ποτέ.
– Η κυβέρνηση Τραμπ επιτίθεται σε ακαδημαϊκά ιδρύματα όπως το Κολούμπια – έχει μάλιστα «παγώσει» και μέρος της κρατικής επιχορήγησης. Γιατί το κάνει;
– Είναι δύο οι λόγοι: Ο ένας είναι ο ισχυρισμός των Ρεπουμπλικανών ότι τα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ είναι φιλελεύθερα προπύργια, είναι όργανα φιλελεύθερης ηγεμονίας – το οποίο δεν είναι λάθος. Είναι σωστό. Τα πανεπιστήμια στις ΗΠΑ είναι μέρος του πολιτικού ανταγωνισμού. Και κανείς σε μια πανεπιστημιούπολη όπως αυτή του Κολούμπια δεν θα είχε ποτέ καμία αναστολή να πάρει μια έντονα κομματική θέση εναντίον του Τραμπ. Στην πραγματικότητα, δεν μπορώ να σκεφτώ έναν ανοιχτά Ρεπουμπλικανό συνάδελφο στο πανεπιστήμιό μου – μόνο έναν. Σε γενικές γραμμές, λοιπόν, είμαστε μια αυτόνομη ιδιωτική οντότητα με ένα τεράστιο κληροδότημα και μπορούμε να επιλέγουμε τις δικές μας εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Ωστόσο, η έρευνα που πραγματοποιείται στο πανεπιστήμιο είναι που γίνεται πιο ευάλωτη λόγω της αναστολής της κρατικής χρηματοδότησης. Και είναι τρομερό, οι άνθρωποι του Τραμπ είναι πρόθυμοι να βλάψουν το κομμάτι της έρευνας που αφορά τον παιδικό καρκίνο ή την αμυντική βιομηχανία. Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το Ισραήλ. Υπάρχει μια ισχυρή κινητοποίηση των φίλων του Ισραήλ στην αμερικανική πολιτική, ένα πραγματικά ισχυρό στρατόπεδο, που θεωρούν απαράδεκτα τα όσα έγιναν πέρυσι στο πανεπιστήμιο με τις κινητοποιήσεις των φοιτητών.
Το δίλημμα για τα σόσιαλ μίντια
– Αρκετοί έχουν κατηγορήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για το τοξικό κλίμα στον δημόσιο διάλογο. Εσείς όμως είστε δραστήριος στο Χ και σας ακολουθούν εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες. Βρίσκετε θετικό ή αρνητικό το αποτύπωμά τους;
– Είχα πολύ διφορούμενα συναισθήματα για να συνεχίσω. Ουσιαστικά σταμάτησα για λίγο στο Χ γιατί προσωπικά δεν ήθελα να συνεισφέρω ούτε με τον ελάχιστο δυνατό τρόπο στις εμπορικές δραστηριότητες του Μασκ. Το πρόβλημα είναι ότι σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης, όπως αυτή που περνάει το πανεπιστήμιό μου, πρέπει πραγματικά να κινητοποιηθούμε γρήγορα. Το Χ είναι ακόμα ένα απαραίτητο, αν και μολυσμένο μέσο, στο οποίο πρέπει να λειτουργούμε. Ξέρετε, το Blue Sky, στο οποίο είμαι και εγώ, αποτελεί μόλις το ένα δέκατο του μεγέθους του Χ. Aρα είναι συμβιβασμός. Το αναγνωρίζω πλήρως. Πολλά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι τοξικά και δυσάρεστα, αλλά στις σωστές πλευρές τους εξακολουθούν να αποτελούν το μέρος όπου εξαπλώνεται γρήγορα ο διάλογος: εκεί όπου τοποθετούνται οι πιο έξυπνοι άνθρωποι με τις περισσότερες πληροφορίες για κοινή χρήση. Εάν θέλετε πραγματικά να μάθετε πού είναι το ρεύμα, η απόλυτη αιχμή της αντιπαράθεσης, εκεί θα το βρείτε πιο γρήγορα.
– Το Πανεπιστήμιο Κολούμπια ξεκίνησε το Παγκόσμιο Κέντρο του στην Αθήνα. Ποια θεωρείτε πως θα μπορούσαν να αποτελέσουν πιθανά πεδία συνεργασίας με τα ελληνικά πανεπιστήμια;
– Θέλουμε να είμαστε στην Αθήνα διότι είναι ένα συναρπαστικό μέρος γεμάτο εξαιρετικά μυαλά. Είναι προφανές ότι θέλουμε να συνδέσουμε τον κόσμο της Νέας Υόρκης με τα λαμπρά μυαλά της Ανατολικής Μεσογείου και συγκεκριμένα την Ελλάδα. Ξέρω ότι υπάρχει ενδιαφέρον για την ιστορία της εβραϊκής κοινότητας και βεβαίως για σύγχρονα θέματα, όπως το μεταναστευτικό. Oλος ο κόσμος γνωρίζει πόσο τα ελληνικά μεταναστευτικά ρεύματα επηρέασαν τις κοινωνίες μας με έναν μοναδικό τρόπο. Οπότε θεωρώ το Κέντρο μια σπουδαία ευκαιρία για έρευνα, για σπουδές και βεβαίως για συλλογή αρχείων. Θέλω πολύ να έρθω, σκοπεύω να το επισκεφθώ σύντομα.
_______________________________________________________________________________
Κεντρική φωτό: Ο Ντόναλντ Τραμπ κατά την επίσκεψή του στο Κέντρο Παραστατικών Τεχνών Τζον Φ. Κένεντι στην Ουάσιγκτον, τη Δευτέρα. Σύμφωνα με τον Ανταμ Τουζ, ο πρόεδρος των ΗΠΑ «είναι σαφώς πιο ριζοσπαστικός σε σχέση με την πρώτη θητεία του. Προφανώς θέλει να επαναφέρει τον ρόλο του “νταή”, τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό του 19ου αιώνα». [Doug Mills / The New York Times]
