Είναι ορισμένες ιστορίες πληροφοριοδοτών που ακολουθούν προβλέψιμη πορεία: ένας θαρραλέος γνώστης εκ των έσω βγαίνει μπροστά, αποκαλύπτει την αδικοπραγία και η δικαιοσύνη –όσο κι αν καθυστερεί– επικρατεί. Φαίνεται, όμως, ότι η διαρκώς εκτυλισσόμενη saga της Boeing είναι κάτι πιο δαιδαλώδες. Είναι μια ιστορία που περιλαμβάνει κατηγορίες περί συστηματικής εξαπάτησης, εταιρικής περιφρόνησης, εμπλεκόμενων ρυθμιστικών αρχών και μιας μακράς, ζοφερής σκιάς που αρνείται να ξεθωριάσει.
Ο Εντ Πίρσον, πρώην μάνατζερ εργοστασίου της Boeing στο Σιάτλ ο οποίος έχει μετατραπεί σε… Κασσάνδρα της αεροπλοΐας, έχει δαπανήσει χρόνια και χρόνια προσπαθώντας να μεταφέρει σε ευήκοα ώτα ότι το 737 Max θα αποδεικνυόταν μια προδιαγεγραμμένη αλλά διόλου αναπόφευκτη καταστροφή. Οι προειδοποιήσεις του –για χαοτικές γραμμές παραγωγής, βιαστική συναρμολόγηση και ανησυχητικές… συντομεύσεις ασφαλείας– εμφανίστηκαν πολύ πριν συντριβούν δύο αεροσκάφη Max, σκοτώνοντας 346 ανθρώπους· στην Ινδονησία το 2018 και στην Αιθιοπία το 2019. Οι τελευταίες του αποκαλύψεις, που δημοσιοποιήθηκαν το 2024, σκιαγραφούν μιαν εικόνα έτι τραγικότερη· παρείχε τεκμηριωμένες αποδείξεις ότι η Boeing γνώριζε ότι το Ethiopian Airlines Max που συνετρίβη τον Μάρτιο του 2019 είχε σοβαρά σφάλματα καλωδίωσης προτού φύγει από το εργοστάσιο – αλλά δεν έκανε τίποτα.
Ο Εντ Πίρσον, πρώην μάνατζερ εργοστασίου της Boeing στο Σιάτλ ο οποίος έχει μετατραπεί σε… Κασσάνδρα της αεροπλοΐας, έχει δαπανήσει χρόνια και χρόνια προσπαθώντας να μεταφέρει σε ευήκοα ώτα ότι το 737 Max θα αποδεικνυόταν μια προδιαγεγραμμένη αλλά διόλου αναπόφευκτη καταστροφή.
Και το πράγμα γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο: τα εσωτερικά αρχεία αποκαλύπτουν ότι, ακόμα κι όταν το αεροσκάφος παρουσίασε δυσλειτουργία στον έλεγχο πτήσης λίγες εβδομάδες μετά την παράδοση, η Boeing δεν ενημέρωσε ποτέ τους ερευνητές, τις ρυθμιστικές αρχές ή την αεροπορική εταιρεία.
Για μιαν εταιρεία που πέρασε χρόνια επιμένοντας ότι η κρίση των Max ήταν ένα πρόβλημα λογισμικού –κατηγορώντας το διαβόητο πλέον σύστημα MCAS, την ώρα που απεικόνιζε το ευρύτερο τζετ ως θεμελιωδώς υγιές–, οι τελευταίες αποκαλύψεις του Πίρσον, που σήμερα ηγείται της οργάνωσης The Foundation for Aviation Safety που διατηρεί και podcast, μοιάζει να εξαϋλώνουν την αξιοπιστία της Boeing. Δεν πρόκειται για σκελετούς που ξεθάβονται από κάποια ντουλάπα. Υποδεικνύουν μια κουλτούρα όπου τα ελαττώματα ασφαλείας όχι απλώς παραβλέπονταν, αλλά κατά έναν τρόπο αποκρύπτονταν.
Ο Μόχοκ, ο Μπαρνέτ και οι άλλοι
Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνούμε και τον Σαμ Μόχοκ, έναν άλλο πολύ καλό γνώστη των εσωτερικών της Boeing, ο οποίος, το 2023, εξέθεσε μια βαθιά ανησυχητική πρακτική μέσα στα εργοστάσια της εταιρείας: εγκατάσταση ελαττωματικών ή ελλειπόντων εξαρτημάτων σε αεροσκάφη· κι όλα αυτά, για να μη… λοξοδρομήσει ούτε στιγμή η γραμμή παραγωγής. Ο ισχυρισμός του –ότι χιλιάδες μη συμμορφούμενα εξαρτήματα εντάχθηκαν εκ νέου στην αλυσίδα εφοδιασμού παρά τις αποτυχημένες επιθεωρήσεις– απορρίφθηκε γρήγορα από το δίκτυο δημοσίων σχέσεων της Boeing.
Εντούτοις, το 2024, το 60 Minutes του CBS μετέδωσε μια έρευνα που υποστήριξε τους ισχυρισμούς του Μόχοκ, με εσωτερικά emails που υποδήλωναν ότι οι μάνατζερ της Boeing γνώριζαν ότι ελαττωματικά εξαρτήματα έφταναν στα εμπορικά αεροσκάφη. Ηταν «σαν ρώσικη ρουλέτα», σύμφωνα με τα λόγια του επί 13 χρόνια υπαλλήλου της εταιρείας.
Ο Σαμ Μόχοκ εξέθεσε μια βαθιά ανησυχητική πρακτική μέσα στα εργοστάσια της εταιρείας: εγκατάσταση ελαττωματικών ή ελλειπόντων εξαρτημάτων σε αεροσκάφη· κι όλα αυτά, για να μη… λοξοδρομήσει ούτε στιγμή η γραμμή παραγωγής.
Ο Μόχοκ και ο Πίρσον δεν είναι οι μοναδικοί φυσικά. Ο Τζον Μπαρνέτ, πρώην διευθυντής ποιοτικού ελέγχου της Boeing, πέρασε χρόνια σηκώνοντας κουρνιαχτό και κρούοντας καμπανάκια σχετικά με την κακή κατασκευή, προτού, μάλιστα, βρεθεί νεκρός στις αρχές του 2023 – κατά τα φαινόμενα, αυτοκτόνησε λίγες ημέρες μετά την κατάθεσή του κατά της εταιρείας. Ο Μπάρνετ, όταν είχε αρχίσει να μιλά για σοβαρά κατασκευαστικά λάθη, αγνοήθηκε. Οταν είχε πιέσει περισσότερο, αντιμετώπισε αντίποινα.
Οι ευθύνες της Boeing, των εταιρειών και της FAA
«Δεν είναι ότι τα Boeing έχουν γίνει όλως ξαφνικώς… ζημιάρικα», μας έχει πει ο Φαίδων Καραϊωσηφίδης. «Οι κακές πρακτικές ελέγχου συναρμολόγησης και ποιότητας, η κακοδιοίκηση της εταιρείας, η όλη μεμπτή διαχείριση της παραγωγής των αεροσκαφών συνηγορούν στην κατάσταση στην οποία περιέρχονται τα αεροσκάφη. Να σημειωθεί, όμως, ότι δεν είναι μόνο πρόβλημα της κατασκευάστριας εταιρείας, αλλά και της αεροπορικής που τα λειτουργεί, όπου παρουσιάζονται επίσης πλημμελείς έλεγχοι και συντηρήσεις. Μεγάλο μέρος των προβλημάτων που εμφανίζονται στα αεροσκάφη αποδίδεται στη συντήρηση των αεροπορικών εταιρειών».
Μάλιστα, όπως είχαμε πληροφορηθεί από τον ίδιο ειδικό, όλα αυτά τα χρόνια των ερευνών από την FAA για τα προβλήματα στα αεροσκάφη της Boeing, η αμερικανική υπηρεσία είτε δεν διέθετε επαρκές προσωπικό επιθεωρητών ποιοτικού ελέγχου είτε οι επιθεωρητές προϋπήρξαν υπάλληλοι της κατασκευάστριας εταιρείας ή των αεροπορικών εταιρειών, με αποτέλεσμα οι επιθεωρήσεις ποιότητας να είναι μάλλον πλημμελείς. Και σαν να μην έφτανε αυτό, λόγω της έλλειψης προσωπικού, η FAA ανέθεσε στην ίδια την Boeing να ελέγχει… τον εαυτό της, με αποτέλεσμα, λόγω βιασύνης στην παραγωγή, κάποιοι έλεγχοι να διενεργούνται επιφανειακά. Αργότερα, ασφαλώς, ανακάλεσε αυτή την ανάθεση αυτοελέγχου.
Αλλοι πληροφοριοδότες, όπως ο Τζόσουα Ντιν που είχε βρεθεί επίσης νεκρός ή ο Σαμ Σάλεπουρ (φωτ.), έχουν μιλήσει για μιαν εσωτερική κουλτούρα που τιμωρεί τη διαφωνία, θάβει αναφορές ελαττωμάτων και ανταποδίδει… τα ίσα σε οποιονδήποτε τολμά να επιβραδύνει την παραγωγή.
Οι πληροφοριοδότες (βαθιά λαρύγγια ή whistleblowers) είναι από καιρό τα καναρίνια στο ανθρακωρυχείο της Boeing. Βέβαια, για την ίδια την εταιρεία αυτά τα άτομα είναι κάτι περισσότερο από εταιρικοί… αντιφρονούντες· είναι επιζώντες ενός πολέμου εναντίον της εσωτερικής σιωπής – του «δεν είδα, δεν ξέρω, δεν άκουσα». Οι αποκαλύψεις τους διαλύουν το αφήγημα της Boeing: το Max δεν απέτυχε μόνο λόγω λογισμικού· αποτέλεσε, σύμφωνα με όσα μεταφέρουν, μιαν αποτυχία εκ θεμελίων.
Ο Τζον Μπαρνέτ, πρώην διευθυντής ποιοτικού ελέγχου της Boeing, πέρασε χρόνια σηκώνοντας κουρνιαχτό και κρούοντας καμπανάκια σχετικά με την κακή κατασκευή, προτού, μάλιστα, βρεθεί νεκρός στις αρχές του 2023.
Εξάλλου, δεν είναι η πρώτη φορά που η Boeing βρίσκεται στο στόχαστρο έπειτα από αεροπορικές τραγωδίες. Το Boeing 777 των Μαλαισιανών Αερογραμμών, που εξαφανίστηκε μυστηριωδώς το 2014, έδειξε τα πρώτα σημάδια μιας εταιρείας που είχε χάσει τον έλεγχο της ασφάλειας των αεροσκαφών της.
Τα προβλήματα ασφάλειας δεν έχουν τελειωμό
Ακόμα και όταν η Boeing αποπειράται να προωθήσει το αφήγημα ότι το 737 Max είναι το «πιο εξονυχιστικά κατασκευασμένο αεροσκάφος στην ιστορία», η πραγματικότητα συνεχίζει να παρεμβαίνει προς επίρρωσιν των ισχυρισμών των επικριτών της. Στις 5 Ιανουαρίου 2024, το 737 Max 9 της Alaska Airlines υπέστη καταστροφική δομική βλάβη στον αέρα, ωθώντας το σε αναγκαστική προσγείωση. Ο ένοχος; Ενα πλαίσιο στην πόρτα που αποσπάστηκε από την άτρακτο – ένα ελάττωμα που, όπως παραδέχτηκε αργότερα η Boeing, θα έπρεπε να είχε εντοπιστεί κατά τη διάρκεια επιθεωρήσεων στο εργοστάσιο.
Μάλιστα, όπως μας έχει πει ο Φαίδων Καραϊωσηφίδης, ειδικός αεροπορικών ατυχημάτων και αεροναυπηγός, «σε αυτό το εξάρτημα έλειπαν τέσσερα μπουλόνια. Ετσι, το αεροσκάφος, έχοντας κάνει 134 πτήσεις από τον Οκτώβριο του 2023, οπότε και παραδόθηκε, κάποια στιγμή έχασε την πόρτα του». Το περιστατικό ήταν τόσο ανησυχητικό, που μέσα σε 24 ώρες, η FAA διέταξε την άμεση καθήλωση 171 αεροσκαφών Max 9.
Οι ρυθμιστικές αρχές έκαναν ένα άνευ προηγουμένου βήμα: εμπόδισαν την Boeing να αυξήσει την παραγωγή 737 Max έως ότου η εταιρεία μπορέσει να επιδείξει ουσιαστικές, συστημικές βελτιώσεις.
Η FAA συνέχισε με πλήρη έλεγχο της γραμμής συναρμολόγησης 737 της Boeing. Τα ευρήματα ήταν καταδικαστικά: κενά ποιοτικού ελέγχου, παραβιάσεις διαδικασιών και ανεπαρκής εποπτεία σε κάθε επίπεδο. Οι ρυθμιστικές αρχές έκαναν ένα άνευ προηγουμένου βήμα: εμπόδισαν την Boeing να αυξήσει την παραγωγή 737 Max έως ότου η εταιρεία μπορέσει να επιδείξει ουσιαστικές, συστημικές βελτιώσεις.
Αυτό δεν ήταν τυχαίο γεγονός. Μήνες νωρίτερα, η Boeing ανακάλυψε ένα άλλο κατασκευαστικό ελάττωμα στο Max 8, το οποίο αφορούσε τις ακατάλληλες τρύπες στην άτρακτο. Το ελάττωμα αυτό ανάγκασε τις αεροπορικές εταιρείες να καθυστερήσουν τις παραδόσεις και καθήλωσε αρκετά νεότευκτα αεροσκάφη. Αυτά τα συσσωρευμένα κενά ασφάλειας αποκαλύπτουν μιαν ανησυχητική πραγματικότητα: ενώ η Boeing επιμένει εδώ και χρόνια ότι το Max είναι αξιόπλοο, τα επανεμφανιζόμενα ελαττώματα της παραγωγής υποδηλώνουν ότι η εταιρεία δεν έχει μεταρρυθμίσει ουσιαστικά την προσέγγισή της στον ποιοτικό έλεγχο.
Ο επικεφαλής της FAA, Μάικ Γουίτακερ, ο οποίος ανέλαβε το 2023, έχει καταστήσει σαφές ότι η Boeing τελεί υπό ρυθμιστική εποπτεία. Ο οργανισμός έχει ενσωματώσει επιθεωρητές πλήρους απασχόλησης στα εργοστάσια της Boeing, αύξησε την άμεση εποπτεία της αλυσίδας εφοδιασμού της και προειδοποίησε δημόσια την εταιρεία ότι τυχόν περαιτέρω παραλείψεις θα οδηγήσουν σε σοβαρούς περιορισμούς στην ικανότητά της να κατασκευάζει και να πιστοποιεί αεροσκάφη.
Θα… δραπετεύσει η Boeing;
Εάν η ρυθμιστική απάντηση ήταν σκληρή, οι νομικές μάχες που αντιμετωπίζει η Boeing είναι ακόμα πιο τιμωρητικές.
Για χρόνια, η Boeing απέφευγε την ποινική ευθύνη. Μετά τα δύο θανατηφόρα ατυχήματα του Max, το υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ έκλεισε μια κατά πολλούς αμφιλεγόμενη συμφωνία με την Boeing: με ένα διακανονισμό 2,5 δισ. δολαρίων, η Boeing θα απέφευγε τη δίωξη για δόλια παραπλάνηση της FAA σχετικά με τα θανατηφόρα ελαττώματα λογισμικού του Max. Οι οικογένειες των θυμάτων του δυστυχήματος το αποκάλεσαν τη συμφωνία… πατ πατ στην πλάτη της εταιρείας, που επέτρεψε στην Boeing να παρακάμψει την αληθινή απόδοση δικαιοσύνης.
Εντούτοις, το 2024, το υπουργείο Δικαιοσύνης διαπίστωσε ότι η Boeing είχε παραβιάσει αυτή τη συμφωνία, αποτυγχάνοντας να εφαρμόσει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις για την ασφάλεια και τη συμμόρφωση. Οι συνέπειες ήταν συγκλονιστικές: οι εισαγγελείς άνοιξαν ξανά την υπόθεση και ζήτησαν από την Boeing να δηλώσει ένοχη για εγκληματική απάτη. Σύμφωνα με την αναθεωρημένη συμφωνία, η Boeing θα καταβάλει δεύτερο γύρο προστίμων, θα υποβληθεί σε τρία χρόνια ανεξάρτητης εποπτείας της ασφάλειας και θα αποδεχτεί έναν επιτηρητή συμμόρφωσης που θα ορίσει το δικαστήριο.
Είναι από τις ελάχιστες φορές –αν όχι η μοναδική– που ένας γίγαντας της αεροδιαστημικής αντιμετωπίζει την προοπτική μιας ποινικής δίκης… πλήρους κλίμακας.
Ωστόσο, όταν η συμφωνία κατέληξε σε ομοσπονδιακό δικαστή στα τέλη του 2024, απορρίφθηκε εντελώς. Το δικαστήριο έκρινε ότι η συμφωνία της Boeing δεν επέβαλε αρκετά ισχυρά μέτρα εποπτείας, στέλνοντας ουσιαστικά τόσο την εταιρεία όσο και το υπουργείο Δικαιοσύνης πίσω στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Είναι από τις ελάχιστες φορές –αν όχι η μοναδική– που ένας γίγαντας της αεροδιαστημικής αντιμετωπίζει την προοπτική μιας ποινικής δίκης… πλήρους κλίμακας.
Το νομικό διακύβευμα υπερβαίνει τα πρόστιμα. Οι οικογένειες των θυμάτων, που αγωνίστηκαν επί έτη πολλά προκειμένου να λογοδοτήσει η Boeing, απαιτούν από τα στελέχη –συμπεριλαμβανομένου του πρώην διευθύνοντος συμβούλου Ντένις Μούιλενμπουργκ– να αντιμετωπίσουν προσωπική δίωξη. Το αν θα συμβεί αυτό παραμένει αβέβαιο, αλλά ο ευρύτερος νομικός πόλεμος κατά της Boeing δεν πλησιάζει ούτε κατά διάνοια στο τέλος του.
Μια υπομονή που μοιάζει να εξαντλείται
Παρ’ όλες τις κρίσεις, η Boeing δεν είναι απλώς άλλη μια εταιρεία. Είναι το ήμισυ ενός δυοπωλίου που κυριαρχεί στην παγκόσμια αεροπορία. Οι αεροπορικές εταιρείες δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την αποτυχία της Boeing, και έτσι, προς το παρόν, ο κλάδος κρατά την ανάσα του, ελπίζοντας ότι η ρυθμιστική παρέμβαση και η νομική πίεση θα υποχρεώσουν την εταιρεία να μεταμορφωθεί συμμορφούμενη.
Ωστόσο, ακόμα και μεταξύ των μεγαλύτερων πελατών της Boeing, η υπομονή εξαντλείται. Οι αεροπορικές εταιρείες έχουν απειλήσει να ακυρώσουν παραγγελίες λόγω καθυστερήσεων και ζητημάτων ασφάλειας. Ο ευρωπαϊκός αντίπαλος, η Airbus, φλερτάρει διακριτικά τις αεροπορικές εταιρείες που κάποτε έκαναν παραγγελίες για αεροσκάφη της Boeing. Εν τω μεταξύ, τα συνδικάτα πιλότων και οι οργανώσεις ασφάλειας της αεροπορίας έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις της Boeing είναι ανεπαρκείς.
Ακόμα πιο κρίσιμο είναι το γεγονός πως το εργατικό δυναμικό της Boeing –οι μηχανικοί και οι ομάδες ασφαλείας της– έχει αποθαρρυνθεί. Το ήθος της εταιρείας για τη μείωση του κόστους έχει εκδιώξει πολλούς από τους πιο έμπειρους υπαλλήλους της, ενώ οι περιπτώσεις αντιποίνων από καταγγέλλοντες έχουν κάνει την κουλτούρα πιο εχθρική προς την εσωτερική διαφωνία.
Το εργατικό δυναμικό της Boeing –οι μηχανικοί και οι ομάδες ασφαλείας της– έχει αποθαρρυνθεί, ενώ η κεφαλή της Boeing έχει επανειλημμένα υποσχεθεί να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη.
Η κεφαλή της Boeing έχει επανειλημμένα υποσχεθεί να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη. Ασφαλώς, η πραγματικότητα είναι σκληρή: η εμπιστοσύνη δεν μπορεί να αποκατασταθεί μέσω δηλώσεων και ακροάσεων στο Κογκρέσο. Απαιτεί αποδείξεις – κυρίως ότι η Boeing δεν αλλάζει απλώς τη στρατηγική της για τη διαχείριση κρίσεων, αλλά ουσιαστικά διαλύει και ξαναχτίζει την ελαττωματική κουλτούρα ασφαλείας.
Προς το παρόν, η εταιρεία παραμένει σε κατάσταση κρίσης, προσπαθώντας να διευθετήσει αγωγές, ρυθμιστικό έλεγχο και μιαν αεροπορική βιομηχανία που δεν εμπιστεύεται πλέον όσα λέει. Ωστόσο, οι πληροφοριοδότες –όσοι είδαν τις αποτυχίες εκ των έσω– δεν θα φιμωθούν εύκολα. Oσο συνεχίζουν να μιλούν, η Boeing θα υποχρεώνεται να απολογείται.
Η Boeing υπόσχεται αλλαγή· οι αριθμοί των ατυχημάτων λένε μιαν εντελώς άλλη ιστορία. Επομένως, το μοναδικό ερώτημα που απομένει είναι αν αυτή η απολογία θα αναγκάσει την εταιρεία να αλλάξει πραγματικά – ή αν θα χρειαστεί άλλη μια τραγωδία για να τελειώσει αυτό που ξεκίνησαν τα δύο πρώτα δυστυχήματα.
Κεντρική φωτογραφία: ©Shutterstock/AI generated
